Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1984, Page 32

30
Asta Svavarsdóttir
og/n/. Það síðastnefnda á einnig við um þátíðarviðskeytið (3.1). Sam-
anburður á hljóðfræðilegum einkennum umræddra hljóða, myndunar-
legum og hljóðeðlisfræðilegum, leiddi ekki neitt það í ljós sem mælti
gegn greiningu /1/ sem [-samfellt] svo framarlega sem miðað er við
lokun um miðlínu munns. Auk þess virðist [1] að ýmsu leyti hljóðfræði-
lega líkara [n] en [r] (4. kafli). Að öllu samanlögðu virðist því rétt
að skoða (Xj í íslensku sem [-samfellt] hljóð.
Nú má spyrja hvaða almenn áhrif umrædd breyting á þáttagreiningu
/\/ í íslensku cg breytt skilgreining þáttarins [samfellt] sem henni er
samfara hefur í hljóðkerfisfræði. Venjulega er gert ráð fyrir því að
hljóðþættirnir séu algildir (universal) í tungumálum heims (sjá t. d.
Chomsky & Halle 1968:295, 297 o. v.). Er þá hægt að breyta skil-
greiningu einhvers þeirra til hagræðis við hljóðkerfislýsingu eins máls
án þess að öll önnur tungumál fylgi í kjölfarið? Því verður ekki svarað
hér en tvennt virðist koma til greina. Athugasemdir Chomsky & Halle
(1968:318) sem getið var um í inngangi benda til þess að fleiri málum
sé eins farið og íslensku. Vera má að nákvæm hljóðkerfisleg og hljóð-
fræðileg athugun á fleiri málum leiddi til sömu niðurstöðu og hér er
fengin, að j\/ sé í rauninni [-samfellt] og því beri að breyta skilgrein-
ingu þáttarins í samræmi við það. Ef hið sama er uppi á teningnum
í öllum málum væri einungis um endurskoðun að ræða og þátturinn
eftir sem áður algildur. Annar möguleiki er sá að mál reyndust ólík
að þessu leyti, í sumum virtist /\/ vera samfellt en ekki í öðrum. Það
þyrfti ekki að koma í veg fyrir það að þátturinn sem slíkur væri talinn
algildur, en gera yrði ráð fyrir því að hann gæti verið skilgreindur
á mismunandi hátt í ólíkum tungumálum. Vel virðist mega hugsa sér
að hljóðþættir hafi einhver höfuðeinkenni sem séu algild og óumbreyt-
anleg en síðan séu þeir lagaðir að einstökum tungumálum í smærri
atriðum, e. t. v. innan tiltekinna (algildra) marka.
Einhverjum kann að þykja mörgum orðum hafa verið eytt að litlu
efni og smásmyglin keyri úr hófi fram þegar heil grein snýst að mestu
um eitt einasta hljóð. Því er til að svara að traust þáttagreining hlýtur
að vera undirstaða traustrar hljóðkerfislýsingar og eins og fram hefur
komið ve^ða ýmis fyrirbæri auðskýrðari (innan ramma reglumálfræði)
í ljósi þeirra niðurstaðna sem fengist hafa. Auk þess er /\/ merkilegt
hljóð að mörgu leyti og á sér merka sögu í íslensku (sbr. Jakob Bene-
diktsson 1960; Ásgeir Blöndal Magnússon 1981). Það er því allrar at-
hygli vert.