Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1984, Qupperneq 37

Um fallnotkun með ópersónulegum sögnum
35
1. Er fallnotkun tilviljun háð?
Að framan var bent á að í umræðu um málfar landsmanna hefur
yfirleitt verið gengið út frá því að ýmis afbrigði í máli séu tilviljana-
kennd eða óháð félagslegum skilum. Þannig segir Baldur Jónsson
(1977) að „það virðist vera einstaklingsbundið hversu menn rækja
tungu sína“. Og í yfirlitsgrein sinni um íslenska hreintungustefnu í tíma-
ritinu Word segir Halldór Halldórsson að það sé til marks um „þekk-
ingarleysi“ (‘ignorance’) að halda því fram að munur sé á máli félags-
hópa og starfsstétta hér á landi (1979:84), enda séu „margir“ mál-
fræðingar þeirrar skoðunar að slík skil sé ekki að finna í máli lands-
manna. Þeir sem haldi fram hinu gagnstæða gangi útfrá enskum mál-
aðstæðum. Þorsteinn Gylfason tekur enn dýpra í árinni (1981:35) þar
sem hann segir að hugtakið „þjóðfélagsstétt“ sé „tilberahugtak, ættað
úr öðrum samfélögum en okkar“ og vafasamt sé að það „hæfi“ þegar
rætt er um íslenskt samfélag. Það er vissulega í meira lagi hæpið að
heimfæra niðurstöður erlendra rannsókna upp á íslenskt samfélag án
undangenginna rannsókna. Þórólfur Þórlindsson hefur til dæmis sýnt
fram á (1983) að kenning Bernsteins um stéttlægni mállykla (codes)
á alls ekki við um íslenskt málsamfélag. En það er ekki þar með sagt að
enginn munur sé á máli einstakra þjóðfélagshópa.
Sé sú forsenda á rökum reist að ýmis frávik frá viðurkenndu máli
sem fyrir koma í íslensku, til að mynda „röng“ fallnotkun með óper-
sónulegum sögnum, séu nánast óútreiknanleg og handahófskennd, er
eðli málsins samkvæmt ekkert samband á milli tíðni „rangrar" fallnotk-
unar annars vegar og stéttar- og félagsstöðu hins vegar. Á síðustu árum
hefur réttmæti þessara hugmynda verið dregið í efa.
Gísli Pálsson hefur haldið því fram (1979), að þeir sem hafa fjallað
um íslenskt mál hafi látið undir höfuð leggjast að kanna dreifingu
þeirra „málvillna“, sem mjög hefur verið amast við í skólastarfi og fjöl-
miðlum undanfarna áratugi. Gísli benti á (1979:186) að þar sem engar
rannsóknir hefðu verið gerðar á sambandi máls og þjóðfélagsbreytinga
væru allar vangaveltur um félagsleg skil í nútímamáli hreinar getgátur.
Hann leiddi hins vegar rök að því, að þótt yfirlýsingar málvöndunar-
manna um heimkynni þágufallssýkinnar væru oft býsna óljósar, benti
greinarinnar. Arnóri Guðmundssyni og Þorláki Karlssyni færum við þakkir fyrir
aðstoð við gagnavinnslu og frágang á handriti.