Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1984, Qupperneq 50

48
Ásta, Gísli og Þóróljur
4. Niðurlag
Ljóst er af könnun okkar að frávik frá viðurkenndri fallnotkun með
ópersónulegum sögnum eru ekki algjörlega einstaklingsbundin. Frávik
meðal ellefu ára barna eru ekki tilviljun háð. Tíðni villna tengist kyn-
ferði, búsetu og ýmsum félagslegum þáttum á kerfisbundinn hátt. Fall-
notkun er að vísu engin æpandi yfirlýsing um stöðu manna og samsemd.
Engu að síður er ljóst að hún gefur vísbendingu um það hvaðan menn
eru komnir.
Þágufallssýkin er eitt þeirra afbrigða nútímamáls sem hvað oftast
hefur borið á góma í umræðum um málvöndun. Rík áhersla hefur verið
lögð á að koma nemendum í skilning um að þágufallssýkin sé brot á
viðurkenndum málfræðireglum. Jóhann S. Hannesson minnti á það
haustið 1971 í þættinum Daglegu máli, að hinn almenni málnotandi
væri eini nothæfi mælikvarðinn á hvað bæri að telja viðurkenndar mál-
fræðireglur.4 Slík skilgreining hefur hins vegar ekki átt miklu fylgi að
fagna. En þrátt fyrir öflugt andóf gegn þágufallssýkinni er ekki annað
að sjá en að útbreiðsla hennar sé veruleg (sjá t. d. Halldór Halldórsson
1982). Til að skýra vaxandi útbreiðslu hennar hafa menn ýmist skír-
skotað til „skynrænna" breytinga (Ásta Svavarsdóttir 1982:22-23) eða
almennra breytinga á fallakerfi íslenskunnar, eins og Eiríkur Rögn-
valdsson hefur rakið (1983). Eiríkur leiðir rök að því að þágufallssýkin
kunni að vera eins konar aðlögunartæki eða varnarháttur málsins til að
sporna gegn róttækri uppstokkun á fallakerfinu. Hér er ekki ætlunin að
ræða hvort eða af hverju tíðni þágufallssýkinnar hefur aukist. Og hvað
sem líður hugsanlegum málfræðilegum rökum, er rétt að undirstrika að
þau veita ekki skýringu á því að sumir þjóðfélagshópar hafa ríkari til-
hneigingu en aðrir til að nota „röng“ föll (eða öfugt, þ. e. a. s. að sumir
hópar hafi ríkari tilhneigingu en aðrir til að gera það ekki). Við bend-
um einnig á, að þar sem félagsleg skil eru í máli og málafbrigði njóta
mismikillar virðingar er líklegt að málfræðileg rök dugi ekki ein sér til
að varpa Ijósi á málbreytingar og útbreiðslu þeirra. Málið verður gjarn-
an tákn fyrir samsemd manna og uppruna og þróun þess ræðst þess
vegna ekki eingöngu af formlegum eiginleikum, málkerfinu sjálfu,
heldur einnig af félagslegum viðhorfum málnotenda.
í vitund hins almenna málnotanda eru ýmis málafbrigði nokkuð
4 Hér er vitnað eftir minni höfunda í þætti Jóhanns og þá umræðu sem þeir
höfðu í för með sér (sjá Halldór Halldórsson 1971 og Jóhann S. Hannesson 1971).