Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1984, Page 77

Aflýsingarorðsviðurlögum 75
4.3 Viðurlög og andlœgar sagnfyllingar
Sama gildir um viðurlög og sagnfyllingar með andlagi, að þar eru
oft mikil líkindi á milli á yfirborðinu:
(67) Sveinn hellti strákinn blindfullan
(68) Sveinn hitti strákinn blindfullan
Þótt þessar setningar virðist hliðstæðar, er á þeim bæði merkingar-
og setningafræðilegur munur. I fyrri setningunni lýsir sagnfyllingin
breytingunni sem verður á andlaginu; í hinni er ekki um neitt slíkt
að ræða:10
(69) Sveinn hitti blindfullan strákinn
(70) ??Sveinn hellti blindfullan strákinn
Munurinn kemur enn betur fram ef andlagið er fært fremst:11
(71) Blindfullan strákinn hitti Sveinn
(72) *Blindfullan strákinn hellti Sveinn
Aður var sagt að ef viðurlag með andlagi væri talið beinn stofnhluti
í sagnlið væri það sérstakt að því leyti að sögnin hefði enga lögsögu
yfir því. Hins vegar er þessu allt öðruvísi farið með andlæga sagnfyll-
ingu; það eru aðeins ákveðnar sagnir sem taka hana. Það er því mun
eðlilegra að gera ráð fyrir henni sem sérstökum lið í sagnliðnum en
viðurlaginu.
Þennan mun má sjá enn betur þegar við skoðum sagnir eins og
mála, sem geta tekið með sér andlæga sagrifyllingu en þurfa þess ekki;
bæði (73)a og b eru eðlilegar setningar:
(73) a Vésteinn málaði bílinn
b Vésteinn málaði bílinn rauðan
10 Jón Friðjónsson (1982:206) nefnir að vísu dæmi um að viðurlag með andlagi verði
að standa á eftir andlaginu, þótt það síðarnefnda sé venjulegt nafnorð:
(i)a Hann hélt fyrirtækinu gangandi
b *Hann hélt gangandifyrirtœkinu
Ég fæ hins vegar ekki betur séð en gangandi sé hér andlæg sagnfylling, en ekki viðurlag.
11 Setningar eins og (70) geta nefnilega gengið í ákveðnu samhengi, ef strákinn felur
í sér nýjar upplýsingar (sjá Eiríkur Rögnvaldsson 1982a); yfirleitt myndi þá fylgja honum
tilvísunarsetning:
(i) Sveinn hellti blindfullan strákinn sem...