Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1984, Qupperneq 200

198
Ritdómar
í fyrsta kafla bókarinnar er gerð grein fyrir ytri þróun norrænna mála. f því
samhengi er nokkuð rætt um á hvern hátt ýmis ytri atriði geta haft afgerandi áhrif
á málþróunina. Á þetta ekki hvað síst við um þróun ritmáls. Haugen gerir ágæta
grein fyrir muni ritmáls og talmáls og hvernig ritmálið er oft miðað við þær mál-
lýskur sem hlotið hafa æðri sess í þjóðfélaginu. Haugen tekur hér fram að umfjöll-
unin í bókinni muni verða.....primarily concerned with developments that led to
the structures of the present-day standard language" (bls. 4). Þetta veldur því að
oft er að engu getið breytinga sem átt hafa sér stað á stóru svæði en endurspeglast
hins vegar ekki í ritmálinu. Oft er ekki svo auðvelt að sjá hvort höfundur á við rit-
mál eða talmál og ruglingur á því sviði er bókinni alls ekki til sóma og gerir les-
anda oft erfitt fyrir að átta sig á meginlínunum í málþróun norrænna mála.
2.
Hljóðkerfiskaflinn hefst á umfjöllun um þá hljómrænu þætti sem einkenna
norræn mál; áherslu, tónáherslu, tónfall, lengd og (laust) viðtak („juncture"), og
hvernig þróun þeirra hefur verið frá frumnorrænu (jafnvel germönsku) og fram til
hvers einstaks nútímamáls. Ekki er gott að átta sig á því sem sagt er um áherslu
(bls. 22-24) hvort átt er við fornt mál eingöngu eða einnig nútímamál, og vantar
nokkuð á að gerð séu full skil því áherslumynstri sem ríkir í norrænum nútímamál-
um. Hér er reyndar kominn einn veikleiki bókarinnar; það verður ekki alltaf ráðið
af orðum Haugens á hvaða málstigi tiltekin breyting á sér stað og hvort hún á við
öll norrænu málin eða einungis sum þeirra.
Að þessu Ioknu rekur Haugen þróun sérhljóðakerfisins frá frumnorrænu til nú-
tímamála (kaflar 23-2.7). Gerð er skipuleg og afmörkuð grein fyrir hverri breyt-
ingu sem átti sér stað og gefin dæmi þar að lútandi. Þess er þó ekki getið hvað
ræður því í hvaða röð breytingarnar koma; hvort það er áætluð tímaröð eða eitt-
hvað annað. Röð breytinganna virðist a. m. k. ekki fara eftir áhrifamætti þeirra,
því „sýnkópunnar“ sem hafði mjög afdrifarík áhrif á sérhljóðakerfið er getið í
nokkrum línum á milli tveggja áhrifaminni breytinga (bls. 28-29). Haugen kýs
reyndar að tala um „sýnkópuna" sem tvær aðskildar breytingar; „apókópa" (R(2))
og stytting (R(3)) og er ekki að sjá sem nokkurt samband sé þar á milli. Haugen
notar orðið „apókópa" yfir brottfall áherslulausra sérhljóða í innstöðu jafnt sem
bakstöðu. Síðar í bókinni heitir R(2) „apókópa" allt í einu orðið „sýnkópa" (bls.
102). Aðeins er tæpt á samspili „sýnkópu" og hljóðvarpa (bls. 31). Draga hefði
mátt skýrar fram og Ieggja meiri áherslu á svo örlagaríkar breytingar sem „sýn-
kópu“, hljóðvörp og klofningu. Vel hefði farið að fjalla um þær fyrst og geta síðan
hinna minniháttar breytinga.
Eftirfarandi mynd á bls. 31 segir Haugen að sýni einhljóðakerfi samnorrænu:
i -» y
\
e 0
u
1
o
I —> ý —> u
é j3 —» ö
e -> <& -> o
N Z'
e -> ? o
V/