Vera - 01.12.1982, Blaðsíða 4

f
„Af öllum dýrum jarðarinnar er konan það hættulegasta“
Uppreisnarkonur hafa alltaf
eftir Guðrúnu Bjartmarsdóttur
I bókmenntarannsóknum, eins og öðrum
vísindum, skiptast á ólíkar stefnur og mis-
munandi tíska. I tengslum við kvennabar-
áttu síðari tíma hefur komið upp áhugi á
svokölluðum kvennarannsóknum, þ. e. at-
hugunum á bókmenntum eftir konur,
kvenlýsingum í bókmenntum og yfirleitt
öllum heimildum um stöðu þeirra og lífs-
kjör.
Sérhvert bókmenntaverk, jafnvel sér-
hver texti, er ofurlítil heimsmynd, vitnis-
burður um lífssýn og hugmyndafræði þess
sem skapaði hann. Með rannsókn á nógu
mörgum textum frá hendi kvenna mætti
þannig e. t. v. rekja sögu kvenvitundar-
innar gegnum aldirnar. Á sama hátt mætti
gera sér allgóða hugmynd um kjör kvenna,
og stöðu í samfélaginu með athugun á ýms-
um öðrum textum þar sem konur koma við
sögu.
Við vitum öll hve mikilvægt það er fyrir
lágt skrifaða samfélagshópa í Ieit að nýrri
sjálfsmynd, sjálfsvirðingu og samstöðu, að
eiga sér fortíð og sögu. Nærtæk dæmi eru
t. d. hvernig við íslendingar höfum notað
fornbókmenntirnar og aðrar heimildir um
glæsta fortíð til að ýta undir sjálfstæðisbar-
áttu okkar og byggja upp þjóðernistilfinn-
ingu og metnað almennings.
Svipað hefur verið að gerast á síðari
árum meðal blökkumanna, t. d. í Banda-
ríkjunum. I stað þess að láta slétta á sér
inn Rœtur sem okkur er væntanlega enn í
fersku minni.
Þróunin í kvennabaráttunni er ekki
ósvipuð þessu. í fyrstu sáu konur ekki aðra
leið en reyna að líkja eftir karlmönnum,
klæða sig eins, hegða sér eins og hugsa eins
og þeir til að sanna að þær gætu gengið inn
í hlutverk þeirra. Að baki liggur auðvitað
sú hugmynd að konur séu annars ilokks og
verði að keppa að því að komast upp í
fyrsta flokkinn. En upp á síðkastið hefur
þessi þróun snúist við, og farið er að leggja
áherslu á svokölluð kvenleg gildi. Konurn-
ar eru farnar að leita að sjálfum sér, þar á
meðal í gömlum og nýjum heimildum um
konur og kvennamenningu.
hárið og lýsa á sér skinnið til að geta horfið
í hóp þeirra hvítu er slagorðið nú „svart er
fallegt" (Black Is Beautiful)“ og fólk kepp-
ist við að leita heimilda um sögu og upp-
runalega menningu svarta kynstofnsins.
Dæmi um það er sjónvarpsmyndaflokkur-
& 4
Það erfiðasta við slíkar rannsóknir er
auðvitað hve heimildir um formæður okkar
eru fáar og smáar og minnst af því sem til
er frá þeim sjálfum komið. Saga listanna,
vísindanna, trúarbragðanna, styrjaldanna
og valdabaráttunnar í heiminum er yfirleitt
skráð af tiltölulega vel stæðum og mennt-
uðum karlmönnum, þ. e. sams konar
mönnum og stóðu fyrir mestu af þessu
brölti. Þar er lítið minnst á daglegt líf allrar
alþýðu, þeirra fátæku og ólæsu sem verald-
legir og andlegir höfðingjar ráðskuðust
nteð og sögðu fyrir verkum, sendu í stríð
eða felldu úr hungri þegar hart var í ári.
Sama gildir um flestar konurnar, aðrar en
þær sem gengu inn í hlutverk karla, stjórn-
uðu herjum eða ríkjum eins og Jóhanna af
Örk og Elísabet I. Englandsdrottning, eða
voru eiginkonur eða frillur einhverra höfð-
ingja og náðu völdum gegnum þá. Og jafn-
vel um þær vitum við fátt; hvernig var að
vera í þeirra sporum, hvernig þær hugsuðu
og fundu til, hverjum augum þær litu til-
veruna og stöðu sína í henni, karlmennina,
aðrar konur, o. s. frv.
Sem betur fer eigum við Islendingar
fjöldann allan af textum sem lítið sem ekk-
ert hafa verið skoðaðir með þetta í huga,
þar á meðal margar þær bókmenntir sem
vinsælastar voru meðal almennings í marg-
ar aldir og hljóta því bæði að spegla hug-
myndaheim fólks og hafa haft áhrif á hann.
Sá skáldskapur íslenskur sem nær lengst
aftur í aldir er Eddukvœði og Fornaldar-
sögur Norðurlanda. Auk íslendingasagna
hafa Eddukvæðin lengi verið talin helsta
skrautfjöðrin í bókmenntahatti okkar, þó
a. m. k. sum þeirra hafi trúlega verið til í
einhverju formi löngu fyrir íslands byggð.
Fornaldarsögurnar hafa hins vegar verið
taldar ómerkilégar afþreyingarbókmenntir
og því lítið sinnt af fræðingum, enda mjög
vinsælar fram á þessa öld.
Eddukvæðin snúast mörg um stórbrotn-
ar hetjur og þeirra sorglegu örlög. Þar eru
konur ekki síður stórar í sniðum en karl-
arnir, skapmiklar, hefnigjarnar og fádæma