Vera - 01.12.1982, Blaðsíða 38

sögurnar bráðfyndnar á köflum, þó lesanda
langi oft til að hlæja og gráta í senn.
Sögurnar eru ekki langar hver um sig, en
hvert orð skiptir þar máli. Oft koma orð og
orðatiltæki á óvart í nýju samhengi og
krefja lesanda umhugsunar um raunveru-
lega merkingu þeirra, en einnig um sér-
staka merkingu innan hverrar sögu fyrir
sig.
Til dæmis gefur brúðurin í fyrstu sögunni
brúðgumanum hönd sína í bókstaflegri
merkingu orðanna; hvað gefa aðrar brúð-
ir? Undir lok sögunnar „/ draumi manns“
segir þannig frá brúöinni: En þegar hún
steig fram úr rúminu sú hún að ekki var allt
sem sýndist með þetta austurlenska silki.
Pað var slitið og bliknað og mölétið og hún
fann viðbjóðslegt gróm úrþúsunda límast
við hörund sitt. Hún yrði að koma sér úr
þessu. Hér er lesanda frjálst að túlka merk-
ingu þessa silkis allt eftir heildarskilningi
hans á sögunni.
Frásagnarháttur eða sjónarhorn flestra
sagnanna er slíkt að við sjáum ýmist per-
sónurnar utan frá, fylgjumst með orðum
þeirra og gerðum, eða innan frá, lesum
hugsanir þeirra og upplifum gegnum þær
það sem fram fer í kringum þær. í því mis-
ræmi sem oft verður þar á milli, milli ytri
veruleika og innri upplifunar, afhjúpast
fyrir okkur brotakennd upplifun persón-
anna og jafnvel rangtúlkun þeirra, og
okkar lesenda, á umhverfi og lífi okkar
allra.
Eg hef minnst á fáein atriði varðandi
sögurnar sem þó eru hver annarri ólíkar, en
draga fram skýrar og áhrifamiklar myndir
af því sem oft virðist hversdagslífið hér og
nú en á sér jafnframt víða skírskotun. Petta
smásagnasafn staðfestir enn að Svava er
ein okkar allra bestu rithöfunda, og vona
ég að verk hennar nái til sem flestra, þau
eiga erindi til allra, til umhugsunar, hvatn-
ingar og síðast en ekki síst til skemmtunar.
Kristín Jónsdóttir
Kristín Jónsdóttir cr nemandi í almennum bókmennta-
fræöum viö Háskóla íslands.
Olga Guðrún Árnadóttir:
Vegurinn heim.
Mál og menning, 1982.
Af lestri bókarinnar um „Veginn heim“
er ljóst að höfundinum er enn Jiugað um
málefni barna og unglinga og þá sérstak-
lega þeirri valdbeitingu sem ógnar sjálf-
stæði þeirra.
í „Veginum heim“ segir af 11 ára stúlku,
Huldu, og þeim erfiðleikum sem hún lendir
í þegar foreldrar hennar skilja. Hulda vill
láta taka mark á sér, fá að leggja sitt til
málanna og væntir þess að á sig sé hlustað.
Með öðrum orðum: Hulda vill að sjálfsögð
mannréttindi séu virt og reynir að koma
fólki í skilning um að þau eigi ekki bara að
vera fullorðnum til handa heldur beri að
virða rétt barna líka.
Olga Guðrún bendir réttilega á það í
bókinni að skilnaður hjóna sé ekki bara
þeirra mál heldur snerti hann börnin líka
og það jafnvel meira því börnin fá ekkert til
málanna að leggja; þau eru ekki einu sinni
spurð. Fullorðið fólk getur rætt sín mál,
gengið út frá því sem vísu að á þau sé hlust-
að og virðing borin fyrir því sem þau hafa
að segja.
Eftir að Hulda hefur búið hjá foreldrum
sínum, sínum í hvoru lagi, vegið og metið
stööuna, telur hún sig dómbæra og vill sjálf
fá að ráða hjá hvoru þeirra hún búi til lang-
frama. En þegar Hulda herðir loks upp
hugann, eftir langa og mikla þjáningu og
setur sitt mál fram, byrjar togstreitan fyrir
alvöru.
I viöbrögðum foreldra Huldu kemur
þjóðfélagsádeila Olgu Guðrúnar skýrast
fram. Fjölskyldurnar tvær, þ. e. Þorsteinn
pabbi Huldu og María seinni kona hans
annars vegar, Anna Lilja og Jósep seinni
maður hennar hins vegar, taka á sig gervi
tveggja andstæðra afla í þjóðfélaginu. Bar-
áttan um barnið verður þannig fyrst og
fremst þjóðfélagsleg ádeila þar sem mann-
réttindi lúta í lægra haldi fyrir gerviþörfum
og glansmynd kapitalisks þjóðfélags. í
þessu sambandi er þaö mikilvægur punktur
aö upphaflega gerir Hulda ekki upp á milli
foreldra sinna sem slíkra, heldur fyrst og
fremst lífsmáta og umhverfis þeirra.
Sagan miðast við sjónarhorn Huldu.
Lesandinn fær að vita það sem hún veit og
skilur, en hann getur jafnframt getið í eyð-
urnar í málum sem að Hulda skilur ekki,
svo sem þá harmsögu sem liggur að baki
gerðum móður hennar.
En það er einmitt einn af kostum bókar-
innar aö Olga Guðrún skýrir vel hegðun
persóna sinna, tengir hana boðskapnum og
setur í þjóðfélagslegt samhengi. Þetta á
reyndar sérstaklega við um Önnu Lilju, en
þó að Hulda skilji það ekki, opnast lesand-
anum sýn inn í heim konu sem hefur tapað
öllum áttum í lífi sínu.
Þegar sagan hefst er Huida í London hjá
móður sinni og Jósep stjúpa sínum. Henni
líður illa, skólinn er erfiður og umhverfið
er framandi, samanber lýsingar á herbergi
hennar, sem er eins og „herbergi miðaldra
aöalsfrúar" (bls. 7). Heimilislífið í London
er ákaflega nöturlegt. Það lýsir lífi fólks
sem hefur gjörsamlega týnt sjálfu sér í elt-
ingaleik við glæsibrag og sýndarmennsku.
Glæsileg myndin af Önnu Lilju, sem nú
heitir Lillý, liggjandi í sólbaði með sannar
ástarsögur, vínblöndu, gylltan kveikjara og
diskótónlist er sláandi dæmi um yfirborðs-
mennskuna og raunveruleikaflóttann sem
einkennir allt líf hennar. Ekki hvað síst
stingur þessi mynd í stúf við upplifun Önnu
Lilju á sjálfri sér þegar hún líkir sér við
gólftusku (bls. I 1). En það má fela gólf-
tuskuna, allavega fyrir öðrum. Ytra borðið
er fullkomið, en undir því lifir óhamingju-
söm kona scm ekki hefur fundið sér réttan
samastað í lífinu. Hjónaband númer tvö,
sem átti að leysa vandamál hennar hefur
þvert á móti aukið þau til muna og átt sinn
þátt í að hún sekkur æ dýpra í eigingirni og
sjálfsblindu sína.
Öðru máli gegnir með Þorstein föður
Huldu og Maríu seinni konu lians. Þau eru
fulltrúar annars hóps í þjóðfélaginu, hóps
sem meðal annars gerir ráö fyrir börnum
og þörfum þeirra, samanber til dæmis að
herbergi Huldu hjá þeim er innréttað með
tilliti til þarfa unglings en ekki miðaldra
aðalsfrúar. Fjölskyldulíf þeirra myndar
rnjög sterka andstæðu við það sem á sér
stað í London. Þar er réttur og sjálfstæði
hvers einstaklings mikils virtur.
Pabbi Huldu hlustar á hana og reynir að
útskýra fyrir henni hversvegna allt fór sem
fór.
Það má lesa út úr bókinni að kostir þessa
fólks eru að miklu leyti til staðar vegna
þess að þau hafa ekki fallið í gryfju auð-
valdssinna. Þau hafa ekki látið tælast til
fylgilags við sjónarmið þar sem manngæska
og réttindi hafa tapað öllu gildi sínu, í kerfi
sem ekki gerir ráð fyrir börnum, kerfi pen-
inga og sýndarmennsku eins og á sér stað
með Önnu Lilju og Jósep.
Það eru sterkar andstæður sem Olga
Guðrún dregur upp á milli þessara tveggja
afla og fulltrúa þeirra og vafalaust mjög
meðvitaðar. En Olga gcrir meira en bara
aö draga andstæöurnar fram. Hún undir-
byggir, útskýrir og setur þær í samhengi við
þann félagslega veruleika sem við þekkj-
um.
Hulda er fjarri því að vera uppreisnar-
gjarnt barn; að yfirveguðu máli fer hún
fram á að réttur sinn sé virtur og varla geta
það talist öfgar. Hulda vill fyrir alla muni
halda friðinn og forðast að særa nokkurn
mann. Hún er mjög ábyrgðarfull, sérstak-
Iega gagnvart móður sinni sem hefur velt
áhyggjum sínum yl'ir á hana, komið inn hjá
henni sektarkennd og axlað henni þungar
byrðar án þess að gefa nokkrar skýringar.
Mótsögnin og togstreitan í lífi Huldu er
öðrum þræði sú að henni er ætlað að bera
of mikið miðað við aldur sinn og hinum
þræðinum sú að hún er talin of ung til að
skilja og dæma þá hluti sem hún er dæmd
til að taka þátt í að sér forspurðri. Enda
láta áhrifin ekki á sér standa, andlega og
líkamlega er hún að þrotum komin. Lífs-
glatt barn hefur breyst í tilfinningalega út-
slitna veru sem veit ekki sitt rjúkandi ráð
lengur.
Ég held því að allir lesendur geti tekið
undir með Huldu og beðið guð að baula sé
hann nokkurs staðar á lífi.
María Gísladóttir
María Gísladóttir er nemandi í almennri bókmennta-
fræöi viö Háskóla íslands.