Vera - 01.12.1982, Blaðsíða 7

arasagna sem ýmist voru þýddar úr öörum
málum, aðallega frönsku, eftir 1200, eða
frumsamdar hér á landi nokkru síðar og
nutu mikilla vinsælda allt fram á 20. öld.
Mágus saga er til í tveim geröum og styðst
nokkuö viö franskt kvæði en lengri gerðin
að mestu leyti frumsamin.
Á meðal þess sem Islendingar hafa bætt
við er eins konar forleikur að aðalsögunni,
langur kafli um hjónabandsraunir viturrar
og stoltrar konu sem gift er versta ribbalda,
drambsömum herkonungi, sem vill vera
mestur maður í heimi. Sögumaður (eða
sögukona) hefur ofmetnað og mikil-
mennskubrjálæði kóngsa að háði og spotti
og samúðin er öll með konu hans sem að
lokum tekst að lækka rostann í bónda sín-
um og fá hann til að líta á hana sent jafn-
ingja sinn, ef ekki meira.
Ermenga er konungsdóttir í Miklagarði,
fögur og rík, vitur og vel menntuð og hefur
neitað mörgum ágætum kóngi. Þetta fréttir
Hlöðvir konungur af Saxlandi, sonarsonur
Karls mikla, sem er glæsilegur maður, öll-
um fremri í íþróttum og bardaga en of-
metnaðarmaður svo mikill að honum þykir
enginn komast til jafns við sig. Hann vantar
drottningu til að auka bróður sinn og biður
Ermengu þó hann þykist eiginlega of góður
handa henni. Hún þekkir manninn af af-
spurn og er ekki hress yfir bónorðinu, segir
við föður sinn að hún hefði heldur viljað fá
konung ,,miklu minni háttar og vilji gera
vora lund, því að þessi konungur er svo
kappsfullur að einn vill hann ráða, og er
það ekki samfært, stríð hans og metnaður
minn.“
Þau gera sér þó ljóst, feðginin, að
Hlöðvir ntuni ekki sætta sig við afsvar
heldur herja á ríkið og taka konuna með
valdi og sé hún þá enn verr sett en ef hún
tæki honum sjálfviljug, ákveða því að taka
bónorðinu. í veislunni strengir hún hvíta
himnu yfir andlitið til að leyna fegurð sinni
og verður auk þess til að móðga mannsefn-
ið sent er vægast sagt viðkvæmur fyrir sjálf-
um sér. Hann þykist svikinn á konunni og
hefnir sín með því að forsmá hana alger-
lega, fer svo í stríð og skipar henni að láta
reisa á meðan höll, ekki verri en í Mikla-
garði, útvega sverð, hauk og hest, ekki síðri
en gersemar hans sjálfs og loks fæða hon-
um son, án hans tilverknaðar.
Með hjálp þegna sinna, sem vilja allt fyrir
hana gera, byggir hún höllina, býst síðan
herklæðum og vopnum og fer til föður síns.
Hjá honum fær hún herlið, leitar uppi
bónda sinn þar sent hann situr um borg
eina, launiast þar inn og nefnist Hirtingur
jarl. Viö tækifæri dregur hún himnuna af
andlitinu, býr sig uppá, gengur út á borgar-
múrana og stillir svo til að Hlöðvir kemur
auga á hana. Hann verður yfir sig hrifinn
en hún segist vera fangi Hirtings. Eftir
ýmislegt brugg fer svo að hann kaupir hana
fyrir sverð sitt, hest og hauk en á þó Ijóst á
að vinna gripina aftur í tafli. í gervi
Hirtings teflir Ermenga við hann þrjár
skákir og vinnur hann auðveldlega, enda
verður kóngur reiðari við hvert mát og gáir
þá lítið að taflinu. Loks snarast Hirtingur
inn í borgina og segir að skilnaði: „Svo
erum vér vanir að leika ofstopamenn."
Þegar Ermenga kemur svo í tjald til
Hlöðvis er hún treg til ásta og segist hafa
frétt að hann sé giftur en hún stórættuð og
vilji ekki vera hjákona. Hann segir það lítið
vandamál, sú kona sé ekki eins fríð og sagt
hefði verið og hafi auk þess móðgað hann
freklega. Hafi hann lagt fyrir hana þrautir
sem hún geti aldrei leyst og skuli því láta líf
sitt með hæðilegum dauðdaga. Þegar henni
þykir varasamt að binda trúss við kóng sem
þannig fari með drottningar sínar lætur
hann hana vita að hann hafi keypt hana og
geti gert við hana það sem honum sýnist og
þykist því gera vel að vilja giftast henni.
Ermenga læst beygja sig fyrir þessum
rökum, sefur hjá honum 3 nætur en stingur
síðan af og kemst með gersemarnar heim í
Saxland, barni aukin. Þegar konungur svo
snýr heim úr stríðinu, er hann hinn versti,
segir hana hafa átt son þennan með ein-
hverjum þræl og legið undir Hirtingi til að
fá gripina, skipar að taka hana af lífi. Hún
segir þá alla sólarsöguna frammi fyrir hirð-
inni sem öll Iofar hennar visku. Hlöðvir
verður að játa sig yfirunninn og tekur hana
í sátt cnda er hún nú búin að taka himnuna
af andlitinu. En höfundur getur samt ekki
stillt sigunt að bæta við að aldrei hafi hún
haft mikla elsku á konungi meðan þau voru
ásamt.
Alls staðar þar sem Hlöðvir þessi kemur
við söguna er hann bókstaflega snarvitlaus
af frekju. í leik verða menn hans að lofa
honum að vinna því annars ærist hann. Við
eitt slíkt tækifæri er hann drepinn og þá er
látið að því liggja að drottning hafi orðið
fegin svo og flestir þegnar hans sem allir
hali haft ótta af honum vegna ofbeldis hans
og yfirgangs.
Sonurinn er hins vegar mildur og blíður
og elskaður af þegnunum eins og móðir
hans. Sagan bætir henni svo upp þetta
erfiða hjónaband með því að gifta hana
aftur í lokin einni aðalhetjunni, jarlssyni
sem hefur flesta kosti til að bera og hlýtur
auk þess að vera allmiklu yngri en hún.
Þetta er orðin löng lesning og mál að
linni þó mörg dæmi fleiri mætti taka. Því er
stundum slegið fram að staða kvenna hér á
Islandi hafi aldrei orðið eins bágborin og
víðast hvar annars staðar. Sé það rétt má
kannski nt. a. þakka það bókmenntum eins
og þeim sem ég hef vitnað í hér að framan.
Bæði Fornaldarsögur, riddarasögur og ís-
lendingasögur voru afar vinsælar og sagðar
og lesnar allt fram á þessa öld. Ég held að
það fari ekki hjá því að þær hafi haft sín
áhrif á hugsunarhátt almennings, rétt eins
og kvikmyndir og teikniseríur nútímans.
Hugmyndafræði þeirra er auðvitað mjög
mismunandi en það er a. m. k. ljóst af
frantangreindum tilvitnunum að ekki hafa
allir verið reiðubúnir að skrifa undir yfir-
lýsingar Aristótelesar og eftirmanna hans
um ófullkomleika kvenfólksins, og upp-
reisnarkonur hafa alltaf verið til, a. m. k. í
hugarheimi fólks.
Guðrún Bjartmarsdóttir