Vera - 01.07.1983, Blaðsíða 15

Gautaborg, 19. apríl 1983
Til ritstjórnar Veru.
Eftir langa og óþreyjufulla biö bárust
mér nýlega 4 fyrstu eintök Veru. Við
lestur blaös nr. 2/82 sem m.a. fjallar
um kynferöislegt ofbeldi, fékk ég snert
af innblæstri aö spinna áfram nokkra
þræöi á þaö þema. Afraksturinn fylgir
hér meö. Óska ykkur alls góðs með
VERU í framtíðinni; hennar er svo
sannarlega þörf.
Systurlegar kveöjur, Þorgerður Ein-
arsdóttir, félagsfræðinemi, Gauta-
borg.
Við þökkum Þorgerði kærlega fyrir
bréfið og greinina, sem við birtum hér
á eftir örlítið stytta. Við tökum fegins
hendi við öllu efni sem okkur er sent og
viljum hvetja sem flesta til pess að
skrifa okkur. Með vinsemd. Ritnefndin.
Nauðgun og vændi, vanmáttur
hverra?
Mjög þarfleg og tímabær umfjöllun um
nauðganir og annað ofbeldi birtist í Veru nr.
2/82, þetta er einn hluti þeirrar áþreifanlegu
kvennakúgunar sem allt of lengi hefur verið
þagað yfir. Þessi og önnur skyld málefni
hafa einnig verið ofarlega á baugi hér í Sví-
þjóð undanfarið. Sænska sjónvarpið sendi
t.d. tvo umræðuþætti með stuttu millibili,
annan um klám og vændi, hinn um nauðg-
anir. Tilefni fyrra þáttarins var að Svíar
höfðu nýverið frumsýnt amerísku heimilda-
myndina „Not a Love Story“, sem gerð er af
konu og fjallar um klám. Stjórnendur þátt-
arins voru karl og kona og gerðu þau efni
þessu þokkaleg skil.
Seinni þátturinn sem fjallaði um nauðg-
anir var öllu lakari. Hann var gerður í tilefni
nýútkominnar sænskrar bókar, „Nauðgun
— Vanmáttur“, en hér er ekki átt við van-
mátt konunnar eins og titillinn gæti gefið til
kynna, heldur vanmátt nauðgarans. Höf-
undar eru 2 konur sem starfað hafa í 5 ár á
móttöku fyrir dæmda nauðgara, og er bók
þeirra niðurstaða 60 ítarlegra viðtala sem
þær tóku við slíka menn. Karlmaður stjórn-
aði þessum þætti, karlveldið holdi klætt og
hafði hann í frammi allar helstu goðsagnir
og fordóma sem til eru um nauðganir. Af
öllum fjölda sérfróðra sem til þáttarins voru
kallaðir (ásamt nauðgurum og fórnariömb-
um) var ekki einn einasti fulltrúi kvenna-
hreyfinganna í Svíþjóð. — Og það sem und-
arlegra var; í hvorugum þættinum var
minnst orði á „Vændisrannsóknina" sem er
umfangsmesta og ítarlegasta umfjöllun á
vændi og öðru kynferðislegu ofbeldi sem
Svíar hafa gefið út, og þó víðar væri leitað.
„Vændisrannsóknin" (Prostitutionsutred-
ningen) er gefin út af Liber forlaginu í
Stokkhólmi 1981, og þótt þessi viðamikla
lýsing og greining sé óheyrilega fróðleg lesn-
ing, hafði ég ekki hugsað mér að gera hér
neina grein fyrir þessum 600 síðna doðranti
heldur langaði mig til að tengja umræðuna
í Veru örlítið þeim þönkum sem koma fram
í Vændisrannsókninni. Einkum og sér í lagi
finnst mér frjór hluti Finnlands-sænska fé-
lagsfræðingsins, Ritu Liljeström, en hennar
framlag til verksins er hlutfallslega stærst
þeirra allra, og jafnframt þungamiðja þess
að dómi margra. — Framlag Liljeström til
vændisrannsóknarinnar er hugsað sem yfir-
grípandi félagsfræðileg lýsing á ríkjandi
„kynlífsmynstri" ef svo mætti að orði kom-
ast. Hún leggur áherslu á að rannsaka kynlíf
í þess rétta félagslega samhengi; kynlíf er
ekki hægt að líta á sem einangrað fyrirbæri
í mannlegum samskiptum, það ber merki
þess misréttis sem ríkjandi er í samfélaginu,
stundum kallað kvennakúgun... Einn aðal
útgangspunktur vændisrannsóknarinnar er
í fáum orðum að kynferðislegt ofbeldi (aðal-
lega í formi vændis og nauðgana) sé fyrst og
fremst ákveðið birtingarform á breiðara
samskiptamynstri kynjanna, og beri að
skilja sem slíkt. í samræmi við þetta nálgast
Liljeström vandamálið á ákveðinn hátt: hún
skoðar hið „afbrigðilega1* og „óeðlilega" í
ljósi þess sem telst „venjulegt“ og „nor-
malt“. Á þennan hátt fær kynferðislegt of-
beldi á sig nýja mynd, það verður framleng-
ing og nokkurskonar ýkt mynd af vanaleg-
um örðugleikum í samskiptum kynjanna.
Samkvæmt þessu sjónarmiði er hægt að líta
á vændi og nauðganir sem tvær greinar á
sama meiði, tvö birtingarform á sama hlut
(sem eflaust á sér fleiri, svo sem klám). Það
sem sýnilegt er hverju sinni er því aðeins
hinn sýnilegi hluti ísjakans.
Erótíska stríðið
Það sem einkennir samskipti kynjanna í
breiðara samhengi er erótískt stríð. Lilje-
ström fær hugtakið að láni hjá Waller
nokkrum, sem rannsakaði „kynlífsleiki“
amerískra unglinga á 4. áratugnum, og
fannst þeir meira líkjast baráttu en saklaus-
um leikjum. Uppruni hugtaksins er kannski
ekki það mikilvægasta í þessu samhengi.
Það sem Liljeström vill tjá með þessu er að
samskipti kynjanna eigi í rauninni meira
skylt við baráttu, gagnkvæman ótta og
framandleika en nokkuð annað, og að upp-
gerð, látalæti og jafnvel fjandskapur ræni
kynin mikið af þeirri gleði sem gæti og
kannski ætti (?) að felast í erótískum sam-
skiptum þeirra. Erótíska stríðið skilyrðist af
misrétti kynjanna i samfélaginu, það á ræt-
ur sínar í verkaskiptingu kynjanna, sem síð-
an leiðir af sér hin ólíku „kynhlutverk“
þeirra: Konur bera ábyrgð á heimilislífi,
annast uppeldi barna, matseld, umönnun
sjúkra og aldraðra o.s.frv. Karlar sjá um það
sem „snýr út á við“, taka þátt í framleiðsl-
unni, sinna viðskiptum og pólitík, i fáum
orðum hið opinbera líf. „Staða konunnar“
er háð félagslegum aðstæðum hverju sinni,
verkaskiptingu kynjanna, gildismati ofl.
Sama gildir um erótíska stríðið sem og öll
önnur samskipti kynjanna.
Erótíska stríðið fær því á sig mismunandi
birtingarmyndir. Vændi og nauðganir eru
grófustu birtingarmyndir þess segir Lilje-
ström. Varla þarf að taka fram að konur
hafa yfirleitt „lakari“ forsendur en karlar til
þátttöku í þessu erótíska stríði, sem háð er
með kynlífið að vopni.
,,Eðlilegt“ kvenhatur?
Eins og fram kemur í Veru nr. 2/82, s. 9.
nauðga karlmenn ekki konum vegna óvið-
ráðanlegs kynþorsta. „Að baki nauðgunar
liggur reiði, krafa um yfirráð og sadismi",
segir i Veru, þar sem vitnað er i bandariska
sálfræðinginn Nicolas Groth, sem einnig
Liljeström byggir á. Hlutföllin milli þessara
3 tegunda af nauðgunum eru: sadismi 5%,
reiði og hefndarhugur 40°/o, og staðfesting
karlmennsku og leit að yfirráðum heil 559/0.
Þar sem þessar tölur byggja á rannsókn á
mönnum dæmdum fyrir nauðgun er talan
trúlega of há fyrir fyrsta hópinn og of lág
fyrir hinn síðastnefnda, því sadistískar
nauðganir er eðlilega auðveldara að
„sanna“ og þar af leiðandi oftar kærðar og
dæmdar. — En hvað segir það okkur eigin-
lega að í meira en helmingi dæmdra nauðg-
ana hafi ásetningur karlmannsins verið leit
að yfirráðum og staðfesting karlmennsku
sinnar?
Erlendar rannsóknir gefa til kynna að þeir
menn sem dæmdir eru fyrir nauðgun séu
ekki svo ýkja frábrugðnir „venjulegum“
mönnum, já þeir eru satt að segja bara býsna
líkir... í ljósi þess er fróðlegt að leiða hugann
að því að bæði meðal almennings og sér-
fróðra í faginu er sterk tilhneiging til að að-
greina „raunverulga nauðgun“ frá „því sem
gerist dags daglega“, þ.e. að menn verði yfir-
leitt að yfirvinna smávegis mótstöðu frá
konunnar hálfu. Það er nefnilega ósköp
þægilegt að geta trúað að nauðgun sé á af-
15