Vera - 01.04.1984, Blaðsíða 28

Verkakona — eftir þýsku listakonuna Káthe Kollwitz, en hún
baröist m.a. fyrir bættum getnaðarvörnum og frjálsum
fóstureyöingum.
vinnuleysi og húsnæðisskortur þess vald-
andi að börn voru oft á tíðum óvelkomin. í
sveitunum var hægt að notast við vinnuafl
barna, í bæjunum var erfiöara að finna
þeim verkefni, þaö varð að sjá þeim far-
borða og það varð sífellt dýrara að eiga og
ala upp börn (hugsið ykkur fjölskyldu í dag
með 10-12 börnl). Kvenfrelsisbaráttan
haföi sín áhrif í vissum hópum og þeir
möguleikar sem konum opnuðust drógu
úr vilja þeirra til að eiga mörg börn. Það var
auðvitað hagsmunamál karla að eiga færri
börn, því þá gekk þeim betur að sjá fyrir
fjölskyldunni.
Frá 1880 og langt fram á þessa öld voru
takmarkanir barneigna mikið deilumál
(enn stritast þeir við í páfagarði). Fræðsla
um getnaðarvarnir var sums staðar bönn-
uð, það fólk var fangelsað sem reyndi að
kenna öðrum. Kirkjan og læknar ásamt
stjórnvöldum álitu getnaðarvarnir mjög
óæskilegar og guði lítt þóknanlegar, menn
óttuðust úrkynjun og sjálfstortímingu
heilla þjóöa og ekki var fátítt að kvenrétt-
indahreyfingunni væri kennt um allt sam-
an. Inn í deilurnar fléttuöust líka há-
móralskar spurningar um það hverjum
það væri í hag að takmarka barneignir.
Fyrstu tilraunir til að fræða almenning
um takmarkanir barneigna svo vitað sé
voru gerðar í Englandi um 1820. Þar voru
að verki forystumenn verkalýðshreyfing-
arinnar sem gáfu út bækling. Hann var
bannaður og þeir sem að honum stóðu
eða dreifðu voru fangelsaðir (t.d. John
Stuart Mill sem síðar skrifaöi bókina Kúg-
un kvenna). Baráttan fyrir takmörkunum
barneigna tengist mjög ákveönum per-
sónum enda þurfti töluvert hugrekki til að
leggja nafn sitt við þann „ósóma”. Það má
nefna konur eins og Annie Besant, Stellu
Browne og Marie Stopes í Englandi og
Margaret Sanger og Emmu Goldmann í
Bandaríkjunum. Sumar þeirra lentu i fang-
elsum vegna þess að þær vildu hjálpa fá-
tækum, útslitnum margra barna mæðrum
og kenna fólki notkun getnaöarvarna.
Þessar konur nutu stuðnings róttækra
lækna og ýmissa annarra sem sáu í getn-
aðarvörnum möguleika til að breyta kjör-
um karla og kvenna. Andstaðan kom frá
verkalýðsforystunni, læknum, kirkjum og
stjórnvöldum svo sem áður segir og það er
merkilegt hve þessi „yfirvöld” voru á önd-
verðum meiði við almenning. Karlar og
konur streymdu til fræðslufunda, bækling-
ar sem gefnir voru út seldust í stórum upp-
lögum. Langar biðraðir mynduðust við
stöðvar þar sem fræðsla var veitt (þar til
lögreglan lokaði), þörfin og viljinn var
geysilegur.
Vopn í höndum karla
Mótrökin voru af ýmsu tagi. Verkalýðs-
forystan sagði að það væri einkamál hvers
og eins hvort hann ætti mörg börn eða fá,
það ætti ekki að gera fræðslu um getnað-
arvarnir að pólitísku máli (breski Verka-
mannaflokkurinn). í Þýskalandi komu
fram þau rök meðal sósíalista að barneign-
um ætti ekki að fækka, heldur ætti að
breyta efnahagskerfinu og uppræta mis-
skiptingu auðsins. August Bebel sem
skrifaði merka bók um frelsun kvenna áleit
t.d. getnaðarvarnir hreint út sagt and-
styggilegar. Verkalýðsforystan sá fyrir sér
að verkalýðnum myndi fækka hlutfallslega
og þarmeð myndi dragast að hann næði
þeim völdum sem hann ætlaði sér.
Kvenréttindakonur færðu fram önnur
rök svo sem vænta mátti. Þær sögðu sem
svo að getnaðarvarnir væru enn eitt vopn-
ið í höndum karla til að kúga konur, þeir
væru gerðir ábyrgðarlausir. Þeir gætu
stokkið út um borg og bý, stundað vændis-
hús eða fengið konur til við sig án þess að
standa skil gerða sinna. Þær sögðu að sið-
ferðinu væri hætta búin, en það var hluti af
þeirra baráttu að kynin ættu að standa
jafnfætis siðferðilega, þ.e. karlar ættu að
sýna af sér hófsemi, bíða þar til kæmi í
hjónabandið eins og „heiðvirðar” konur
gerðu. Kynlífsbindindi væri besta leiðin til
að draga úr barneignum (þarna komu
læknar með þau mótrök að bindindi væri
heilsunni beinlínis hættulegt). í augum
margra kvenna var kynlifið ill nauðsyn,
gjaldið sem þær greiddu fyrir efnahags-
legt öryggi (hversu öruggt sem það svo
var).
Konum var takmörkun barneigna feimn-
ismál eins og geta má nærri á þessum tím-
um Viktoríu drottningar sem löngum hafa
verið kenndir við tvöfalt siðgæði. Þess
verður að minnast að kvenréttindakonur
19. aldarinnar settu ekki spurningamerki
við hlutverk kvenna sem eiginkonur og
mæður, takmarkanir barneigna voru því í
andstöðu við hugmyndafræði þeirra.
Greinilega var fáum konum Ijóst hvílíkir
28