Vera - 01.10.1987, Side 45

Eða eru þeir það sama og ei-
lífðin?
(Ljóð VI)
Áreiðanlega þekkja margar
konur þetta mikilvægi drauma
í lífinu af eigin raun. Hvers
vegna skipa draumarnir svona
mikið rúm?
Ljóð XVI hefst á sólarupprás
og út frá birtu fyrstu sólargeisl-
anna sofnar konan. Sólarupp-
rás er einmitt á mörkum dags
og nætur og einnig má tengja
hana mörkum svefns og vöku.
Hér eru markasvæði, og það er
fjaran einnig, sá staður sem
konan dvelur á og sem líf fjar-
aði út og dauðinn tók við.
Steinunn yrkir um mörk, um
jaðarsvæði og þau eru mikil-
væg. Gæti hugsast að þetta
yrkisefni Steinunnar tengist
daglegu lífi kvenna, að konur
upplifi líf sitt sem mörk and-
stæðra heima sem þær reyni
stöðugt að sameina, t.d. með
því að hlú að lífi og hugsa um
dauða, með því að dreyma í
vöku og vaka i draumi? Eru
draumarnir það sama og eilífð-
in og eilífðin kannski ekkert
annað en annað form á lífinu?
í Ijóði III er konan stödd í
kirkjugarði í óveðri um nótt og
í XIII Ijóði er hún nærri villt í
„hafsjó af myrkri". í þessu Ijóði
talar Steinunn um skammsýni
vitringa og inn á það kemur
hún í fleiri Ijóðum. Ekki þýðir aö
leita huggunar eða skýringa á
ótímabærum dauðanum í máli
þeirra því þeir tala ekki um lífið
enda þótt það sé hið mikil-
vægasta í þessum heimi. í Ijóði
IV segir:
Lífið.
Lífið.
Allt ber það i sér.
Öllu öðru er það dýrmætara.
Öll bókasöfn og vísindaskrár
heimsins
eru eins og rusl af hlöðugólfi
sem sópað er út til
hænsnanna
borið saman við eitt mannslíf.
(Ljóð IV)
Myndir Steinunnar sem
fengjast lifinu og kærleikanum
i andstöðu við þekkingu og
bókasöfn eru athyglisverðar.
Hvers vegna er hennisvona í
nöp við vísindin og vitringana?
Ekki eru þessi fyrirbrigði völd
að dauða sonar hennar. Og
þó; vísindin hafa tækni og
hraða í för meö sér, vegna
Þeirra getur ungt fólk þotið á
alls kyns farartækjum utan
vega og eftir að sorgin hefur
sótt hana heim þá veita bækur
vísindanna enga huggun
harmi gegn. En út frá nafni
bókarinnar virðast þessar
myndir fá víðari skírskotun.
Hvers vegna heitir hún Bókin
utan vegar en ekki t.d. Akstur
utan vegar eða bara Utan veg-
ar? Ég vék að því i upphafi að
Steinunnar væri ekki getið I ís-
lensku skáldatali. Hún virðist
heldur ekki sérlega þekkt í bók-
menntaheiminum, a.m.k. ber
nafn hennar sjaldan á góma í
opinberri umræðu um skáld og
verk þeirra. Nafn Ijóðabókar-
innar gæti í þessu samhengi
vísað til þess að skáldkonan
Steinunn Eyjólfsdóttir sé utan
vegarins sem liggur að viður-
kenningu bókmenntastofnun-
arinnar.
Ljóð IV sem vitnað er til hér
aö ofan heldur svo áfram:
Spekingar hafa keppst viö
að vísa okkur veginn
veg dyggðanna
veg hamingjunnar
veg viskunnar.
Hve margir þeirra
hafa fætt af sér nýtt líf?
Lífið.
Ef við skiljum að það er það
eina
það einasta eina
sem skiptir máli
alltaf og allstaðar
þá þurfum við ekki vegina
þeirra.
Þá getum við fundið lífið
sem er það sama og sköpunin
sem er það sama og Guð.
(Ljóð IV)
Af þessu Ijóði má ráða að
orðið vegir i titli bókarinnar vís-
ar til margs, sbr. veg dyggð-
anna, veg hamingjunnar, veg
viskunnar. Hér segir Steinunn
að lífið, sköpunin og Guð sé
eitt og hið sama og þegar hún
spyr hve margir spekinganna
hafi fætt af sér nýtt líf vísar hún
til þess að þeir eru flestir karl-
ar. í bókinni birtist gagnrýni á
heim sem vitringar skipuleggja
og stjórna án skilnings á því
hvað hafi þýðingu fyrir menn-
ina. Vegir spekinganna eru
óþarfir þeim sem skilja mikil-
vægi sköpunarinnar, lífsins og
guðs.
Ljóðmál Steinunnar er auð-
skilið, hún notar hversdagsmál
svo að ekkert fari á milli mála af
því sem á að komast til skila.
Efni bókarinnar myndar eina
heild og tengjast Ijóðin þvi öll
og um leið tengjast þau inn-
byrðis. En einnig geta mörg
þeirra notið sín ein. Steinunn
yrkir með ákveðið markmið í
huga, það að hugga, og það
sýnist mér nást en bókin flytur
fleiri hugmyndir og skírskortar
til fleiri þátta en sorgar, slysa
og dauða.
Sigurrós Erlingsdóttir
THE HANDMAID’S
TALE
eftir Margaret Atwood
(Kilja frá Fawcett Crest)
,,mig langar ekki til að vera
að segja þessa sögu“ segir
Offred, sögukona þessarar
bókar aftur og aftur. Þó verð-
ur hún að halda áfram að
segja söguna og lesandinn
verður að halda áfram að
lesa þessa óhugnalegu en
hræðilega spennandi bók.
Sagan gerist í Gilead-
lýðveldinu, sem verður til í
náinni framtíð þar sem nú eru
Bandaríkin. Gilead-sinnar
myrða forsetann og taka
völdin, — eitt fyrsta verk
þeirra er að þurrka nöfn
kvenkyns-krítarkorthafa út af
tölvunum, svo allar konur
standa uppi slyppar og
snauðar. (Um þær mundir er
Gilead verður til, hefur notk-
un ,,ekta“ peninga fyrir nok-
kru verið bönnuð í Banda-
ríkjunum og plastkortin því
eini gjaldmiðillinn.) Þegar þar
var komið í mannkynssög-
unni, að ofstækishópar á
borð við Gilead-
valdaræningjana gátu hrifsað
öll ráð í sínar hendur, hafi
barnsfæðingum fækkað
mjög. Getnaðarvarnir höfðu
gert konum kleift að ráða
sjálfar hvenær þær yrðu
ófrískar en að auki var meng-
un í umhverfinu orðin slík, að
ófrjósemi var mjög algeng og
fæðingar andvana eða van-
skapaðra barna einnig. Ýmsir
hópar fólks, tilaðmynda hið
svokallaða „moral majority"
eða siðastrangi meirihlutinn,
höfðu þá um nokkurt skeið
haldið uppi mótmælum gegn
getnaðarvörnum og fóstur-
eyðingum, aðrir, t.d. feminist-
ar, höfðu barist gegn ofbeldi
gegn konum s.s. klámi, for-
dómar í garð siðleysingja á
borð við homma og lesbur
óðu uppi o.s.fr. Stjórn Gilead-
lýðveldisins var algleymi hug-
mynda slíkra hópa og snerist
af afefli gegn siðspillingunni
og að því að fjölga hvíta kyn-
stofninum á nýjan leik. Sam-
félaginu var skipt í stéttir sem
báru einkennisbúninga, per-
sónunjósnir héldu vakandi
augum yfir öllu, dauðarefsing
var innleidd (t.d. fyrir ofbeldi
gegn konum) — sumir voru
einfaldlega skotnir eða
hengdir, aðrir sendir i út-
rýmingarbúðir. Útrýmingar-
búðirnar voru á útjöðrum rík-
isins og voru í raun vinnubúð-
ir umhverfis mengandi verk-
smiðjur svo þau sem þangað
voru send létust hægum, oft
geislavirkum dauðdaga.
Offred, sögukona bókarinn-
ar — er ,,handmaid“ eða
mær, þ.e.a.s. hún tilheyrði
þeirri stétt kvenna, sem hafði
þann eina tilgang að ala
börn. Þegar valdaránið átti
sér stað var hún gift kona og
átti eina dóttur, þá fimm ára.
Fjölskyldan reyndi að flýja
þegar Ijóst varð hvert stefndi,
en náðist á flóttanum. Offred
var flutt í æfingabúðir, þar
sem kvennastéttin ,,frænkur“
þjálfuðu hana upp í hið nýja
hlutverk. Offred vissi aldrei
hvað varð um mann sinn og
dóttur. Hún var sett í hlutverk
,,meyjar“ vegna þess að hún
var enn á barnsburðaraldri og
hraust. Meyjum var gert að
klæðast rauðum kuflum, sem
hludu líkama þeirra gjörsam-
lega. Á höfðinu báru þær
hettu, sem varnaði því að
þær sæju til hliðar sér. Líkt
og öðrum konum í Gilead-
lýðveldinu var þeim bannað
að lesa og skrifa, snyrta sig á
einn eða annan hátt, þeim
var enn fremur bannaö að
vera úti við nema a.m.k. tvær
og tvær saman. Þær fengu
ekki að halda nöfnum sínum
heldur var þeim gefið nafn
karlsins sem þær voru hjá
hveriu sinni: Of Fred, Of-
Glen, Of-Warren, þ.e.
eignarfall nafns karlsins.
Öllum konum í Gilead var
skipt í stéttir eftir hlutverki
þeirra í þágu lýðveldisins.
Hver stétt hafði sinn ein-
kennislit. En svo við höldum
okkur við ,,meyjarnar“ þá var
Offred komið fyrir hjá
hjónum, eiginkonan oröin of
gömul til að eignast barn
sjálf. Offred var haldið þarna
45