Vera - 01.02.1990, Síða 6

r
i kapphlaupiö við tímann - þaö aö
fiyta sér - vera oröin of sein? Þegar orðið tími
nefnt dettur flestum í hug streita og tímaskortur.
getur þaö veriö aö konur upplifi tímann á allt ann-
an hátt en karlar? Aö konur og karlar hafi mismun-
andi aögang aö tímanum? Aö nútíma hugmyndir
um tímann geri héfðbundin störf kvenna ósýnileg?
Aö hlutastörf kvenna séu mótmœli gegn ríkjandi
hugmyndum um tímann? Aö tími kvenna sé fyrst og.
fremst tími annarra?
KONUR
*
TIL /\0 GETA
SLAPPAÐ /\F
Karen Davies er breskur félags-
fræðingur sem starfar við Lundar-
háskóla í Svíþjóð. Hún hefur
fengist við kvennarannsóknir og
hefur meðal annars rannsakað
hagi atvinnulausra kvenna. Það
var þá sem henni varð ljóst hve
tíminn, eða öllu heldur tíma-
skortur, var ofarlega í huga
kvenna. Það varð til þess að hún
fór að skoða þetta fyrirbæri —
tímann — og þau áhrif sem hann
hefur á líf okkar.
Karln Davies nefnir tvenns
konar hugmyndir sem fólk
hefur um tímann. Annars veg-
ar aö tíminn sé hringrás eöa
síendurtekiö ferli (cyclical/
process time). Hins vegar aö
6
tíminn sé óbrotin bein lína
(linear time).
Þeir sem upplifa tímann sem
hringrás vinna yfirleitt störf sem
tengjast nánasta umhverfi þeirra
og gangi náttúrunnar. Þetta eru
störf sem fela í sér stöðuga endur-
tekningu á núinu; störf sem
stjórnast ekki af klukkunni held-
ur af þeim verkum sem þarf að
sinna hverju sinni. Daglegt líf
margra kvenna stjórnast til dæmis
mjög af verkum sem krefjast sx-
felldra endurtekninga, verkum
sem taka mislangan tíma frá degi
til dags. Þetta getur verið matseld,
innkaup, bleyjuskipti — eða yfir
höfuð að sjá til þess að þörfum
allra fjölskyldumeðlima sé sinnt.
Fyrr á tímum var það mun algeng-
Ljósmynd: Per
Lindström
ara að fólk — karlar sem konur —
lifði samkvæmt þess konar tíma.
Línubundinn tími vísar hins
vegar til þess að litið er á tímann
sem beina og óbrotna línu sem
teygir sig frá fortíðinni gegnum
nútíðina og inn í framtíðina. For-
tíðin er nokkuð sem maður segir
skilið við fyrir fullt og fast og
framtíðin teygir sig inn í óþekkta
eilífðina. Þótt báðar þessar að-
ferðir við að líta á tímann séu til
staðar í dag, þá er hugmyndin um
tímann sem beina óbrotna línu
ráðandi; tímann sem ég kalla
einnig karlhverfan tíma. Þessi
tími er tákn breytinga fremur en
stöðugleika og felur í sér hug-
myndir um að tímann sé hægt að
hluta niður eða hólfa, og meta ná-
kvæmlega. Ég vil halda því fram
að ríkjandi hugmyndir um tím-
ann hafi orðið til fyrir tilstilli
karla. Ekki allra karla, heldur
þeirra sem hafa haft völdin í þjóð-
félaginu á hverjum tíma.
Þaö hefur stundum veriö sagt
aö konur hugsi í hring en karl-
ar í beinni línu. Hefur þaö eitt-
hvaö aö gera meö mismun-
andi upplifun kynjanna ó
tímanum?
Það er erfitt að segja. En sé það
rétt að konur hugsi meira í hring
en karlar þá stafar það af því að
það tilheyrir daglegu lífi kvenna
að hugsa um síendurteknar þarfir
annarra. Daglegar kröfur sem
gerðar eru til kvenna hafa í för
með sér að þær verða að hugsa
öðruvísi en karlar og nota tímann
öðruvísi en þeir. Þrátt fyrir að
konur hugsi vitaskuld fram á við
þá hugsa þær mjög mikið um nú-
tíðin og um nákomna framtíð.
Það er þó ekki hægt að segja að
allir karlar upplifi tímann sem
beina línu og allar konur upplifi
tímann sem hringrás. Svo einfalt
er það ekki. Bæði karlar og konur
upplifa tímann bæði sem hringrás
og sem línu. En konur — vegna
reynslu sinnar af umönnunar-
störfum alls konar, bæði innan og
utan heimilisins — upplifa tím-
ann mun sterkar en karlar sem sí-
endurtekið ferli, sem hringrás.
Hvaöa áhrif hefur aukin úti-
vinna kvenna á upplifun
þeirra af tímanum?
Hún hefur þau áhrif að konur
stjórnast æ meira af klukkunni og
þá verða átökin hvað áþreifanleg-
ust á milli þessara tveggja tíma.
Flestar mæður sem þurfa að vera
mættar til vinnu á ákveðnum tíma
að morgni kannast við hve erfitt
það getur verið að áætla þann
tíma sem það tekur að sinna and-
legum og líkamlegum þörfum
barnanna. Það tekur mislangan
tíma að gefa börnunum að borða,
klæða þau og koma þeim á dag-
heimilið. Börnin krefjast ekki
sömu umönnunar frá degi til
dags; þau eru ekki alltaf jafn fljót
að borða, það tekur mislangan
tíma að klæða þau, einn daginn
vilja þau sitja í kerrunni, næsta
dag vilja þau fá að ganga sjálf og
svo framvegis. Og þau eiga erfitt
með að skilja að það geti skipt
höfuð máli hvort þau leiki sér
fimm mínútunum lengur eða
skemur áður en lagt er af stað. En
það eru mínúturnar sem reka
„Konurreyna aö
skapa sér sinn eigin
tíma um leiö og þœr
gera eitthvaö nauö-
synlegt. Þetta er
mjög mikilvœg staö-
reynd því þaö hve
mikinn tíma viö höf-
um fyrir okkur sjólf
er einnig spurning
um völd.“
okkur áfram hvað sem hver segir.
Mannleg samskipti eru hins vegar
þess eðlis að það er ekki hægt að
skipuleggja þau í klukkutímum
og mínútum svo vel fari. Þetta
gildir ekki síst um börn og gamal-
menni; þá hópa sem Iáta ekki
stjórnast svo auðveldlega af
klukkunni. Öll mannleg sam-
skipti og öll störf sem krefjast um-
önnunar og tilfinninga eru þess
eðlis að það er ekki hægt að
ákveða fyrirfram með neinni ná-
kvæmni hvenær þau eigi að byrja
og hvenær þeim á að ljúka.
Þú hefur haldiö því fram aö
þaö aö líta á tímann sem
beina línu hafi haft í för meö
sér aö heföbundin kvenna-
störf, umönnun og heimilis-
störf hafi oröiö ósýnileg.
Já það er rétt, því að í þjóðfélag-
inu í dag er tíminn metinn í pen-
ingum. Allt sem gert er á að vera
hægt að mæla, en mörg hefð-
bundin kvennastörf eru þess eðlis
að það er ekki hægt að mæla þau,
hvorki í tíina né peningum. Því
verða þau ósýnileg.
Þaö hefur stundum veriö sagt
aö tími kvenna einkennist
mjög mikiö af tíma annarra.
Maður hugsar oft þannig um tím-
ann að allir hafi jafnan aðgang að
honum, að tímanum sé jafnt skipt
og allir geti ákveðið hvernig þeir
noti hann. Þetta er hins vegar mis-
skilningur. Tími kvenna fer að
stórum hluta í að sinna þörfum
annarra einstaklinga. Að fara með
börnin til læknis, í afmæli, sinna
veikum foreldrum, skipuleggja
fjölskylduboð, sinna eiginmann-
inum og svo framvegis. Þetta hef-
ur í för með sér að konur hafa lít-
inn tíma fyrir sig sjálfar.
Það er einnig stór munur á þeirri
aðstöðu sem karlar og konur hafa
til þess að slappa af, að loka sig af
um stund frá öllu öðru. Sé maður
í launavinnu þá hefur maður selt
hluta af tíma sínum til atvinnu-
rekanda. En ef við skoðum þann
tíma sem eftir er að loknum
vinnudegi blasir við okkur mjög
kynbundinn veruleiki. Karlar
eiga mun auðveldara með að
,,loka sig af“ — að gera nákvæm-
lega það sem þá lystir án þess að
þurfa að hafa áhyggjur af öðrum.
Konur — bæði vegna þess um-
önnunarhlutverks sem þær
gegna, en einnig vegna þess að
þær láta ekki eftir sér að „loka sig