Vera - 01.02.1990, Blaðsíða 27

TÆKNIFRJOVGUN:
KALLAR Á SIÐFERDI-
LEGAR VANGAVELTUR
Það hefur aukist nokkuð á síðustu árum
að konur hafi farið í svokallaðar tækni-
frjóvganir. Á þann hátt hefur mörgum
auðnast sú mikla hamingja að eignast af-
kvæmi sem ekki hefðu orðið hennar að-
njótandi ella.
Það eru tveir möguleikar á tæknifrjóvg-
un fyrir hendi, annars vegar frjóvgun í
legi, tæknisæðingar, og hins vegar frjóvg-
un utan legs, glasafrjóvganir. Tæknisæð-
ingar hafa verið gerðar hér á landi síðan
1979 og hafa þær verið greiddar af sjúkra-
samlagi á sama hátt og aðrar læknisað-
gerðir. Konur sem hafa ætlað í glasa-
frjóvgun hafa hins vegar þurft að leita til
Englands. Nú stendur til að hefja glasa-
frjóvganir á Landspítalanum og er gert
ráð fyrir 3,75 nýjum stöðugildum við
Landspítalann í fjárlögum ársins 1990
vegna þessa.
A síðustu starfsdögum Alþingis fyrir jól var
eftirfarandi þingsályktunartillaga um tækni-
frjóvganir samþykkt: ,,Alþingi ályktar að fela
ríkisstjórninni aö leggja hið fyrsta fyrir Alþingi
frumvarp til laga um tæknifrjóvganir, m.a. að
því er varðar réttarstöðu og tryggingamál
þeirra sem hlut eiga að máli.“ Það var Sigríður
Lillý Baldursdóttir sem flutti tillöguna, en hún
kom inn á þing í nóvember í fjarveru Þórhildar
Þorleifsdóttur. F.n livers vegna er þörf á sér-
stakri lagasetningu unt tæknifrjóvganir? ,,í
landinu í dag er fjöldi barna sem hafa orðið til
við tæknifrjóvgun. Réttarstaða þessara barna er
óljós þvf samkvæmt íslenskum lögum er eigin-
maður konu skráður faðir barns hennar nema
það sé véfengt og annað sannað. „Feður" þess-
ara barna gætu því hugsanlega firrt sig öllum
skyldum við þessi börn sín sfðar ef t.d. til skiln-
aðar kæmi, á þessu þyrftu lög unt tæknifrjóvg-
anir að taka. Ennfremur má búast við að með
tilkomu glasafrjóvgana hér á landi verði til um-
fram fósturvísar og það eru engin lög til í land-
inu sem kveða á um meðferð þeirra.“ sagði
Sigríður Lillý.
„Tæknifrjóvganir kalla á ýmsar siðfræðilegar
vangaveltur. Við tæknisæðingar er yfirleitt not-
að aðfengið sæði, fengið frosið frá Danmörku,
konan sem gengur með barnið verður erfða-
fræðileg móðir þess en skráður faðir hins vegar
ekki erfðafræðilegur faðir þess. Ýmsir hafa velt
fyrir sér hvort ekki sé rétt að barnið fái að vita
um faðernið. f Svíþjóð hefur barnið rétt á því
en það hefur leitt til þess m.a. að erfitt er orðið
að fá þar sæði til tæknisæðinga. Þá hafa ýmsir
bent á að ekki sé rétt að setja þessi börn í þá að-
stöðu að eiga tvo feður, félagslegan og erfða-
fræðilegan. Þá sé það einnig ótækt að karlar
sem aðstoða pör, sem geta ekki átt börn, með
því að gefa þeim sæði sitt séu settir í þá aðstöðu
að mega síðar ef til vill mörgum áratugum síðar
eiga von á að fá upphringingu frá þessum börn-
um. Þetta er því m.a. spurning um ábyrgð sæð-
isgjafans. Glasafrjóvganir eru hins vegar yfir-
leitt einungis framkvæmdar með eggi og sæði
félagsforeldra og þannig skapast venjulega ekki
vandamál af þessu tagi þegar glasafrjóvganir
eru framkvæmdar. En tæknilega er hægt að nota
aðfengið egg jafnt sem aðfengið sæði til glasa-
frjóvgana. Það eitt kallar á nýtt orð í orðaforð-
ann: mæðrun.“
Geturðu útskýrt það nánar? „Kona sem
gengur með barn þarf ekki að vera erfðafræði-
leg móðir þess, hún gæti hafa fengið egg frá
annarri konu. Og þá koma upp sömu vandamál
og með aðfengið sæði. Ýmsir hafa viljað flokka
meðgöngu með aðfengnu eggi í tvo flokka,
annars vegar er talað um leigumeðgöngu og
hins vegar staðgengilmeðgöngu. í báðum til-
vikurn er notað aðfengið egg. Fyrir leigumeð-
göngu er greitt en ekki fyrir staðgengilmeð-
göngu. í hvorugu tilvikinu yrði konan sem
gengur með barnið félagsleg móðir eftir fæð-
ingu barnsins. Þá má einnig hugsa sér að kona
fengi egg annarrar konu, gengi með fóstrið og
gerðist félagsleg móðir eftir fæðingu. Það ligg-
ur því ekki endilega ljóst fyrir lengur að sú kona
sem fæðir barnið sé um leið erfðafræðileg móð-
ir þess. Því má tala um að börn séu rnæðruð þ.e.
ákvarðað urn móðerni þeirra líkt og nú er talað
urn að feðra börn.“
Þú minntist áðan á að það gætu orðið til um-
fram fósturvísar við glasafrjóvgun, nú geta
komið upp ýmsar spurningar varðandi þá t.d.
um eignarhald og varðveislu. , Já það er rétt að
í hvert sinn sem glasafrjóvgun stendur fyrir
dyrum ganga konur í gegnum hormónameð-
ferð til að fjölga þeini eggjurn sem losna. Fjöldi
eggjanna getur orðið mjög mismunandi en ekki
er óalgengt að þau verði fimm eða sex. í sér-
hverri meðferð eru aldrei notaðir meira en þrír
fósturvísar en hinir geymdir frosnir til síðari
meðferða sem gætu þá orðið einfaldari og ef til
vili skilað betri árangri. Tilvist þessara umfram
fósturvísa og að það sé hægt að geyma þá hlýtur
að kalla á sterkar tilfinningar og blendnar hjá
öllum, sem í alvöru leiða hugann að því, og
spurningarnar hrannast upp: Hver á fósturvís-
ana? Hver á að eiga þá? Er eðlilegt að líf sem til
er stofnað fái ekki að dafna fyrr en löngu síðar,
jafnvel áratug síðar? Er hægt að korna í veg fyrir
að óprúttnir vísindamenn taki sér fósturvísa og
geri á þeint alls kyns tilraunir? Má búast við að
foreldrar eða jafnvel samfélagið velji og hafni
einstaklingnum frekar en orðið er ? Höfurn við
yfirleitt nokkurn rétt á að velja okkur afkvæmi?
Og til hvers rnundi slíkt geta leitt okkur? Sumir
nefna í þessu sambandi að með því einu að
leggja verulegt fé í tæknifrjóvganir á norður-
hveli jarðar á sama tíma og konur í svokölluð-
um j^róunarlöndum eru hvattar til að fara í
ófrjósemisaðgerðir, þá séum við að velja. Einn-
ig er bent á það val sem vitað er að fram fer í
mörgum ríkjum Asíu og víðar þar sem stúlku-
fóstrum er frekar eytt en karlkyns fóstrum.
Hver er kominn til með að segja hvaða eigin-
leikar séu eftirsóknarverðir og hverjir ekki í fari
fólks? Og höfum við yfir höfuð nokkurn rétt til
að setja okkur í slíkt dómarasæti? Við þessum
spurningum þurfum við að finna svör sem við
geturn sætt okkur við, það er ekki verjandi að
víkjast undan því.“
Nú eru það ný tækni og framfarir í vísindum
sem gera það kleift að framkvæma tæknifrjóvg-
anir, þú nefndir ýmsar spurningar sem hafa
komið upp í umræðunni um þetta mál. Hver
getur borið ábyrgð á að ekki verði um misnot-
kun eða einhvers konar misferli að ræða þegar
tæknifrjóvganir eru framkvæmdar? „Fram til
þessa hefur það nánast verið í höndum lækn-
anna sem framkvæma tæknifrjóvganir hverjir fá
meðferðina og með hvaða hætti hún er fram-
kvæmd. Ég tel það óelilegt að þessi ábvrgð hvíli
á þeim, stofnanir samfélagsins eiga að axla
hluta hennar. Þannig finnst mér nauðsynlegt að
Alþingi setji lög sem duga og þar með m.a. sið-
ferðismörkin. Það er ekki einfalt verk, ég geri
mér grein fyrir því, en það er verk sem þarf að
takast á við.“ sagði Sigríður Lillý að lokum.
Það er von Kvennalistakvenna að vinnu við
gerð frumvarps um tæknifrjóvganir verði hrað-
að án þess þó að kastað sé til þess höndunt, það
er mikið í lnifi og til þessa verks verður að
vanda. Æskilegt er að frumvarp um tækni-
frjóvganir verði lagt fyrir Alþingi ekki síðar en
næsta haust.
SJ
27