Vera - 01.02.1990, Page 21

Ég er fædd í Reykjavík 1926 og
ólst þar upp hjá foreldrum mín-
um, Guðrúnu Þorláksdóttur og
Guðmundi Laxdal Friðrikssyni.
Fjórtán ára að aldri fékk ég berkla
og þá umsögn frá læknum að
óráðlegt væri að ég settist í fram-
haldsskóla. Þetta voru sjálfsagðar
varúðarráðstafanir, en þar með
var ég komin í hálfgerða einangr-
un, allri venjulegri skólagöngu
lokið, og ég þurfti að taka svokall-
að fullnaðarpróf utan skóla.
Á þessum árum teiknaði ég
töluvert og málaði og eftir að litið
hafði verið á myndirnar mínar
fékk ég inngöngu í Handíðaskól-
ann þótt ég væri barnung; allir
hinir nemendurnir voru fullorðið
fólk, komnir yfir tvítugt. En ein-
mitt þess vegna taldi Lúðvíg Guð-
mundsson skólastjóri ástæðu-
laust að meina mér skólavist. Mig
minnir reyndar að nemendur hafi
verið spurðir hvort þeir óttuðust
návist mína.
Kurt Zier kenndi teikningu en
Þorvaldur Skúlason form og lit.
Ég hafði miklar mætur á Þorvaldi
og okkur samdi prýðilega. Sam-
20

rí
Pv 1 -n i
I •: 1 yq* t • ' r.

tímis mér í skólanum voru Hörð-
ur Ágústsson, María Ólafsdóttir,
Karl Kvaran, Einar Baldvinsson,
Kristinn Guðsteinsson, Guðrún
Sigurðardóttir Urup, Þórunn
Guðmundsdóttir ogjóhann Páls-
son. Allt þetta fólk reyndist mér
sem eldri systkini.
Þess má geta að konurnar í
hópnum settust allar að í Dan-
mörku og lögðu áfram stund á
myndlist.
Það var talið æskilegt fyrir
berklasjúklinga að vera í hreinu
lofti, stunda göngur og aðra úti-
vist. Þegar ég var sextán ára flutt-
um við í sumarbústað við Elliðaár,
þar sem ætlunin var að ég næði
heilsu. Þrátt fyrir þessa búferla-
flutninga var ég komin með grass-
erandi berkla tveimur árum síðar,
og talin smitberi. Ég var send á
Vífilsstaðahæli. Þar var ég blásin
sem kallað var, og eftir fáein
skipti fór mér að batna. Ég var út-
skrifuð alheilbrigð eftir fimm
mánuði, en alls var ég blásin í sex
ár.
Á Vífilsstöðum var ég skyndilega
stödd á meðal jafningja. Ég var
orðin vön því að fólk væri hrætt
við mig, en þarna var ég frjáls og
þrátt fyrir allt voru þetta ham-
ingjudagar ílífi mínu. Ég kynntist
mörgu skemmtilegu fólki, þar á
meðal Borgari Grímssyni, bróður
Stefáns Harðar, og Olgu Óladótt-
ur, en við bundumst órjúfanleg-
um tryggðaböndum.
Að lokinni hælisvist hefði verið
eðlilegast að ég tæki upp þráðinn
þar sem frá var horfið í myndlist-
inni, en á Vífilsstöðum urðu
kaflaskipti í lífi mínu. Ég var orð-
in önnur manneskja og fann
hvorki þörf né löngun til að sinna
myndlist.
Næsti vetur var mér erfiður, en
kynni mín af skáldum urðu mér
ómetanleg. Til að mynda kom
Hannes Sigfússon mér í tæri við
fagurbókmenntir, ekki síst ljóð.
Augu mín opnuðust fyrir gildi
ljóða, eins þótt þau flyttu ekki
endilega þann boðskap sem ég
aöhylltist. En auðvitað er ég
hrifnust af þeim ljóðum sem sam-
rýmast þjóðfélagslegum skoðun-
um mínum.
Sumarið virtist ætla að verða
tíðindalftið — uns draumurinn
vitjaði mín: Ég gat spilað á fiðlu!
Ég sem vissi varla hvað fiðla var!
Hafði til að mynda aldrei séð
fiðluleikara við iðju sína. Ég til-
kynnti mömmu strax um morg-
uninn að ég ætlaði að læra á fiðlu.
,,Er það hljóðfæri?“ spurði hún.
Eina snerting mín við tónlist fram
að því var sú að þegar ég fór á Víf-
ilsstaði gaf pabbi mér gítar til að
hafa ofan af fyrir mér. Ég komst
fljótt upp á lagið með hann. En
gítar skipti mig aldrei miklu máli.
Til að gera langa sögu stutta, þá
hafði ég einhverja hugmynd um
að sonur nágranna okkar lærði á
fiðlu. Þessi átta ára drengur, Árni
Arinbjarnarson, varð minn fyrsti
kennari. Hann varð síðar og er
enn einn af máttarstólpum Sin-
fóníuhljómsveitarinnar, ásamt
því að vera starfandi organisti í
Reykjavík.
Fyrstu fiðluna mína keypti ég í
hljóðfæraverslun Sigríðar Helga-
dóttur. Hún var sögð ítölsk en
hafði verið hálfan mannsaldur í
Kína, í eigu Ólafs Ólafssonar
kristniboða, sem spilaði á hana
Ljósmynd: Anna FJóla
„Mér til lífsframfœris
kom mér til hugar
að koma á fót
hœnsnabúi, sló
minn fyrsta víxil og
keypti 250 kjúklinga.
Seinna bœffi ég
varpöndum í búið,
seldi egg og átti
skítnóga peninga.“
fyrir ,,heiðingjana“. Pabbi, sem
allt vildi fyrir mig gera, útvegaði
tilskildar 500 krónur, og fiðian
var mín.
Um þessar mundir umgekkst ég
skáldin mikið, var fastagestur á
Laugavegi 11, og í slagtogi við
ýmsar listaspírur. Einu sinni
heimsóttu þeir mig, Kristján
Davíðsson, Hannes Sigfússon,
Elías Mar og einhver einn enn sem
ég man ekki hver var, til að heyra
mig spila á gítar. Ég vildi heldur
spila á fiðluna, sem varð svo til
þess að Kristján ráðlagði mér að
sækja um inngöngu í Tónlistar-
skólann, en það hafði ekki hvarfl-
að að mér. Sjálfur spilaði hann á
fiðlu með þessum líka brúsandi
tóni. Kristján hafði alltaf hvatt
mig til að halda áfram í myndlist-
inni, vildi meira að segja skiptast
á myndum við mig, en mér fannst
það ósanngjarnt, fannst ekki slíkt
jafnræði með okkur að mér væri
stætt á því.
Þessi heimsókn jieirra félaga
varð til þess að á tilsettum tíma
trommaöi ég í inntökupróf í Tón-
listarskólann, sem þá var til húsa
íÞjóðleikhúsinu. Þarvoru mættar
allar helstu kempurnar okkar, Páll
ísólfsson, Heinz Edelstein, Árni
Kristjánsson, Björn Ólafsson,
Þorvaldur Steingrímsson, Rögn-
valdur Sigurjónsson og Victor
Urbancic. Þeir ráku upp stór augu
J^egar þessi beinasleggja, stór,
ljóshærð og skrítin, birtist með
þennan líka undarlega námsferil
að baki. Ekki vildu jieir hlusta á
mig spila, en jæir prófuðu mig í
takti og tónhevrn og stóðst ég
prófið.
Fyrsta veturinn minn í Tónlist-
arskólanum var ég hjá Þorvaldi
Steingrímssyni, og jíó að ég segi
sjálf frá gekk mér ágætlega. Ann-
an veturinn minn tók Björn Ólafs-
son við sem kennari minn og
kenndi mér æ síðan. Það var engu
lagi líkt hversu vel hann hlúði að
mér. Ég var óstýrilát og skapstór,
en hann taldi það til kosta og
hafði lúmskt gaman af.
Eftir tveggja ára nám var ég
komin í nemendahljómsveit með
ýmsum séníum úr skólanum, til
að mynda lnga Gröndal, Snorra
Þorvaldssyni, Jónasi Dagbjarts-
syni, Eygló Viktorsdóttur og Val-
borgu Þorvaldsdóttur.
Erfitt er að lýsa gleði minni
jiegar Björn Ólafsson kom að
máli við mig síðla sumars 1950 og
spurði: „Fröken, mynduð þér
ekki hafa áhuga á að koma í Sin-
fóníuhljómsveit?" Rétt er að geta
þess að áður en Sinfóníuhljóm-
sveitin var formlega stofnuð var
hér starfandi útvarpshljómsveit
um langt skeið.
En það er kostnaðarsamt að gera
fullorðið fólk út, því þótt ég væri
komin í Sinfóníuhljómsveitina
var einungis litið á vinnu mína
sem þjálfun, sem hún og var. Ég
var byrjandi og þess vegna kaup-
laus. Mér til lífsframfæris kom
mér til hugar að koma á fót
hænsnabúi, sló minn fyrsta víxil
og keypti 250 kjúklinga. Pabbi
kom mér til hjálpar eins og svo oft
áður, og í sameiningu smíðuöum
við hænsnahús. Seinna bætti ég
varpöndum í búið, seldi egg og
átti skítnóga peninga. Gat með
öðrum orðum borgað skólagjöld,
keypt nótur og bækur og stundað
myndlistarsýningar og konserta.
En þegar stundir liðu fengu nem-
endur lítilsháttar laun fyrir vinnu
sína.
Hænsnahúsið var ekki eina hús-
byggingin á mínum vegum. Að-
staða til æfinga var slæm heima,
þess vegna byggði pabbi seinna
lítinn tveggja herbergja íverustað
fyrir mig svo að ég gæti æft mig.
í fyrstu óperunni sem sett var
upp hér á landi, Rigoletto, sat ég
á púlti með Inga Gröndal. Þar
með urðu örlög mín ekki umflú-
in. Égvarðyfirmigástfangin. Ást-
in og tilhugalífið áttu eftir að
trufla nám mitt mikið. Björn
Ólafsson vildi útskrifa mig úr
skólanum, en undir það síðasta
fóru að koma í ljós ýmsir tækni-
legir erfiðleikar vegna jíess hve
seint ég byrjaði að spila. Fullnað-
arprófi lauk ég jnátt fyrir það eft-
ir níu ára nám 1955-
Prófverkefni mín voru fiðlu-
Herdís 14 ára í Handíðaskólanum
„Sumariö virtist œtla
að verða tíðindalítið
- uns draumurinn
vitjaði mín: Ég gat
spilað á fiðlu! Eg
sem vissi varla hvað
fiðla var...
Ég hafði einhverja
hugmynd um að
sonur nágranna
okkar lœrði á fiðlu.
Þessi átta ára
drengur, Árni Arin-
bjarnarson, varð
minn fyrsti kennari."
21