Vera - 01.02.1990, Blaðsíða 35

Lífsbók Laufeyjar
Höfundur: Ragnheiöur
DavTösdóttir
Útgefandi: Frjólst framtak
1989.
Það er búið að skrifa bók um hana
Laufeyju — ömmu í Grjótaþorpi.
Það finnst kannske einhverjum að
ekki sé eyðandi í hana pappír.
Hana Laufeyju sem er vinkona
gleðikvenna og róna, refsifanga
og drukkinna unglinga, örvasa
gamalmenna og okkar í kvenna-
hreyfingunni. En Lífsbók Laufeyj-
ar er komin á prent og það er
þakkarvert.
Það leiðréttir söguna að innan
um aragrúa bóka af þekktu milli-
stéttarfólki skuli vera skráð saga
þessarar konu. Við lestur bókar-
innar skýrist jiað hvernig erfið
lífsbarátta hefur mótað Laufeyju
til þeirra verka sem hún er þekkt-
ust fyrir.
Laufey fæddist að Bóndastöð-
umvið Seyðisfjörð árið 1915. Hún
er dóttir hjónanna Þuríðar Björns-
dóttur frá Snotrunesi í Borgarfirði
eystra og Jakobs Sigurðssonar frá
Unaósi. Er Laufey næstyngst sex
barna þeirra hjóna.
Þegar Laufey var mjög ung flutt-
ist fjölskyldan að Baldurshaga rétt
austan við Reykjavík. Voru það
fyrstu flutningar Laufeyjar milli
landshorna en sannarlega ekki
þeir síðustu. í Baldurshaga réðust
örlög þessarar fjölskyldu. Foreldr-
arnir skildu, einstæða móðirin átti
engra kosta völ og börnunum var
dreift á fimm staði.
Laufey hefur mátt teljast ,,hepp-
in“ því hún fylgdi þó móður sinni
lengst af. Hún fór með henni og
yngsta bróður sínum austur að
Snotrunesi. Þaðan fór móðir
hennar svo til Reykjavíkur að leita
fyrir sér um afkomumöguleika
fyrir sig og börn sín. Líklega hefur
Laufey verið u.j?.b. tvö ár hjá
ömmu sinni og afa fyrir austan, en
tímasetningar vantar að mestu í
bókinni.
Lýsingarnar á þessum horfna
heimi eru eftirminnilegar. Það
virðist svo ótrúlegt að ein af stelp-
unum í Kvennahúsinu skuli hafa
yljað sér á hlóðasteininum í
hlóðaeldhúsi ömmu sinnar, að
hún hafi fengið lýsisbræðing út á
soðninguna og að henni hafi þótt
hnossgæti að stinga uppí sig soð-
inni loðnu, halda í hausinn og
tlraga síðan hryggbeinið út á milli
tannanna.
Móðir Laufeyjar gerðist ráðs-
kona að Neistastöðum í Flóa og
var Laufey send til hennar átta ára
gömul. Þó þar hafi verið nóg að
bíta og brenna var Laufey ekki
hamingjusöm og var oft send á
aðra bæi sem matvinnungur. Má
segja að þá strax hafi hún verið
orðin að þeirri farandverkakonu
sem hún hefur síðan verið allt
fram á síðustu ár.
Uppvaxtarárin einkenndust af
vinnu, fátækt og flækingi en lítið
fór fyrir skólagöngu. Það hlýtur
þó að hafa verið lærdómsrfkt að
þeytast svona Iandshorna á milli
þótt skólinn hafi verið harður.
Bónda sínum Magnúsi Finn-
bogasyni kynntist Laufey árið
1933- Þau hjónin eignuðust átta
börn, þar af fimrn þeirra á sjö ár-
um. Þau bjuggu víða með krakka-
skarann sinn, eltandi þá vinnu
sem bauðst. Blómatími fjölskyld-
unnar mun hafa verið í Hvera-
gerði. Þangað fluttust jiau árið
1943 og bjuggu þar í tíu ár. Laufey
þakkar forsjóninni barnalán
þeirra hjóna, en börn jíeirra eru;
Edda, Inga, Erlendur, Elín Björg,
Sigurbjörg, Helga, Jakob og Þor-
leifur. Inn í frásögnina af uppeldi
barnanna er fléttað lýsingu á því
hvernig fátækt fólk bjargaði sér í
þá daga.
Þegar börnin voru komin til
manns jókst sá tími sem Laufey
hafði fyrir sjálfa sig og hugðarefni
sín. Síðustu kaflarnir í bókinni
fjalla um lífssýn Laufeyjar og
áhugamál.
Þótt Laufey sé ekki langskóla-
gengin lærði hún það sem fleiri
mættu tileinka sér. Hún lærði að
bera virðingu fyrir öllu lífi. Þann-
ig varð Laufey sjálfskipaður mál-
svari allra þeirra sem aðrir útskúf-
uðu. Ekki bara manna heldur líka
dýra. í Hveragerði fóðraði hún
rotturnar í kringum húsið sitt og
var stærsta rottan sem hún kallaði
Guddu gömlu í sérstöku
uppáhaldi hjá henni. Virðist þessi
lífssýn Laufeyjar ganga eins og
rauður þráður í gegnum líf hennar
og reka hana enn áfram fullorðna
og slitna í baráttunni fyrir þá sem
engir aðrir sinna.
Fyrri hluti bókarinnar sem segir
frá uppvexti Laufeyjar er framlag
til kvennasögunnar. Þar er sagt frá
fæði, klæðunt og húsakosti sem
við síkvartandi nútímakonur get-
um varla ímyndað okkur. Kjörum
ekkna, einstæðra mæðra og
kvenna almennt. Þessir þættir í lífi
Laufeyjar hafa augljóslega gripið
skrásetjara sögunnar og hún kent-
ur j)eim til skila.
Þegar sagan er svo komin inn í
samtímann og skuggahliðar hans
er eins og Ragnheiður eigi erfiðara
með að grípa upplifun Laufeyjar á
þessum veruleika. Eða teygir svo
mikið úr honum að athygli lesand-
ans dvínar. Þarna er þó Ragnheið-
ur að skrifa um hluti sem hún
þekkir vel sem fyrrverandi lög-
reglukona.
Annað sem ekki er nógu vel
gert; það eru æði margir nefndir
til sögunnar, skrítið fólk og for-
vitnilegt og ætti að geta kryddað
frásögnina, en þessu fólki er lýst í
svo fáum orðum að það nær ekki
að lifna fyrir hugskotssjónum les-
andans og truflar frekar en hitt.
Það má sjálfsagt setja út á ýmis-
legt fleira í bókinni. Hitt finnst
mér þó mikilvægara að sjaldan
hefur verið jafn lærdómsríkt fyrir
ungt fólk að hlusta á gamla fólkið
og það er í dag. Síðan elsta núlif-
andi kynslóðin var ung, hefur
nefnilega orðið lífsháttabylting á
íslandi og fróðleikurinn sem hún
býr yfir um „gömlu dagana“ því
ómetanlegur.
Þessi bók er þess virði að lesa
hana. Takk Laufey fyrir að gefa
okkur af þér og takk Ragnheiður
fyrir að skrásetja.
Guðrún Jónsdóttir
Ég heiti ísbjörg, ég er Ijón.
Höfundur: Vigdís Gríms-
dóttir.
Útgefandi: löunn 1989.
í síðasta jólabókarflóði var Ég
heiti ísbjörg, ég er Ijón eftir Vig-
dísi Grímsdóttur eitt helsta um-
ræðuefnið. Til að lýsa henni voru
notuð orð eins og „hrikaleg" og
„grípandi'* og mörgum fannst
erfitt að átta sig á hvort hún væri
góð eða vond.
Ég heiti ísbjörg er tvímælalaust
hrikaleg, grípandi og jafnvel
ónotaleg skáldsaga. Með því að
sýna okkur sögu aðalpersónunnar
birtir bókin all nöturlega lýsingu á
íslensku samfélagi og það sem
meira er afskaplega trúverðuga.
Ástæða jtess að erfitt er að fella af-
gerandi dóm um skáldsöguna er
að þó að gerðar séu athyglsiverðar
tilraunir með byggingu og frá-
sagnarhátt, jiá ganga þær tilraunir
misjafnlega vel upp. Áður en ég
fer lengra út í þá sálma er gott að
átta sig á meginefninu.
f stuttu máli fjallar Ég heiti /s-
björg, ég er Ijóti um stúlku sem í
upphafi sögunnar er í fangelsi.
Hún segir sögu sína lögfræðingi
(karlkyns) sem hefur gefið henni
12 tíma til þess að játa eða skýra
verknaðinn sem leiddi til þess að
hún var lokuð inni. Bókin öll er
frásögn stúlkunnar sem kemur
minningum sínum í orð, allt frá
barnæsku til þeirrar stundar þegar
hún er fangelsuð, tuttugu og eins
árs gömul.
í sögunni er ábyrgð einstakl-
ingsins nokkur. Þó er mest áhersla
lögð á að uppeldi ísbjargar, sem er
sýnt sem afleiðing bágrar samfé-
lagsstöðu, á mesta sök á hvernig
komið er fyrir henni. Af þessu
mætti halda að Vigdís sé að skrifa
vandamálasögu í stíl samfélags-
raunsæisbókmennta sem voru af-
gerandi upp úr 1970 en sú er ekki
raunin.
Ég heiti ísbjörg, ég er Ijón er
auðvitað ekki ofurraunsæ vanda-
málaskáldsaga sem sýnir fyrst og
fremst samfélag óvinveitt ein-
staklingnum. Það sem gerir sögu
ísbjargar svo sterka, hrikalega og
ekki síst dálítið óþægilega, er að
hér er verið að taka á samfélags-
vandamáli sem er svo óþægilegt
að aðeins örfá ár eru síðan byrjað
var að ræða opinskátt um það. í
sögunni er einstaklingurinn líka
settur í þá stöðu að taka ábyrgð á
sjálfum sér og kemur það best
fram í lýsingum á foreldrum ís-
bjargar.
Höfundur gerir ýmsar spenn-
andi tilraunir með formið sem oft
fellur mjög vel að efninu og kemst
þá saga ísbjargar nær kviku les-
andans. Bestu dæmin um þetta eru
úr bernsku stúlkunnar þegar hún
lýsir samskiptum sínum við for-
eldrana og reynir að skilja gerðir
þeirra. ísbjörg reynir hér að átta
sig á föður sínum sem lokar sig
inni í þunglyndiskasti:
...ég ligg á huröinni og vonast til
aó hann heyri í mér hjartslátt-
inn. Ég heyri til hans. Heyri líka
þungan andardrátt hans. Og
stunumar. Grátinn. Ekkasogin.
Og þar sem ég stend heiti ég mér
því að segja aldrei þeim manni
setn fyrirlítur grenjuskjóður að
ég viti að hann gráti oft mikið
sjálfur. (bls. 37)
Stelpan reynir að vernda og
hlífa föður sínum og gera honum
lífið auðveldara þrátt fyrir hið
dulda ofbeldi sem hún er beitt.
Fyrir utan ísbjörgu sjálfa eru for-
eldrar hennar þær persónur sem
sterkast er lýst. Næmi barnsins og
sakleysi er valið til þess að lýsa
liðnum atburðum. ísbjörg segir
frá bernsku sinni í nútíð og lifir
hana upp aftur eins og sést í til-
vitnuninni hér á undan. Foreldrar
hennar eru næstum því eina fólkið