Vera - 01.07.1990, Side 8

bændum, og vegna vaxandi efna-
mengunar andrúmsloftsins má
búast við að æ færri verði óhultir
fyrir ofnæmi í öndunarfærum.
Ofnæmisumróti hefur verið skipt
í 4 tegundir eftir því hvaða þættir
ónæmiskerfisins virkjast og
hvaða sjúkkenni koma fram. Mik-
ilvægt er að hafa í huga að þótt ein
tegund ofnæmisviðbragðs geti
verið ríkjandi í hverju tilviki, má
oft rekja heilsubrest ofnæmis-
sjúklinga til blandaðra ofnæmis-
viðbragða.
Ofnæmistilhneiging gengur í
erfðir, en það er mjög einstakl-
ingsbundið gegn hverju ofnæmið
er og hvernig það tjáir sig. f fimm
manna systkinahópi geta t.d. ver-
ið þrír ofnæmissjúklingar, en eng-
ir tveir þurfa endilega að hafa of-
næmi fyrir sömu efnunum.
Onæmiskerfið er sístarfandi við
að losa líkamann við framandi
efni — örverur, sýkla og sameind-
ir — sem berast inn með öndun
og fæðu. Ef vel gengur verðum
við ekki vör við þessa starfsemi,
en þeir sem verða fyrir óþægind-
um hafa ofnæmi. Ofnæmi gegn
fæðuefnum greinist helst í börn-
um, en hjá fullorðnum er oftast
erfitt að tengja óþægindi eftir
fæðuneyslu við starfsemi ónæm-
iskerfisins. Þessir erfiðleikar stafa
ma. af því að fæðan breytist við
matreiðslu og meltingu, og því
erfitt að ákveða hvað á að nota til
að prófa ónæmisviðbrögð sjúkl-
inganna. Svo má ekki gleyma þvf
að fæðuval getur haft mikil áhrif á
örverugróður í meltingarvegi, en
þessar örverur framleiða sjálfar
margvísleg framandi efni. Yfir-
borð meltingarvegarins er á stærð
við handboltavöll. Þar Iifa
ógrynni örvera, margar tegundir
af bakteríum en einnig sveppir.
Þessar örverur mynda flókiö vist-
kerfi, og þær hafa allar sín lífkerfi
og mynda margvísleg efnasam-
bönd. Það sem Helgi hefur hug á
að rannsaka er það hvort röskun í
þessu örveruvistkerfi og á þeim
efnum sem örverurnar framleiða
geti valdi óþoli, líkt og fæðuefnin
sjálf. Örveruvistkerfi meltingar-
vegarins hefur hingað til ekki ver-
ið mikill gaumur gefinn í tengsl-
um við rannsóknir á fæðuóþoli.
Margar af þeim bakteríum sem
lifa í görnunum eru gagnlegar lík-
amanum og framleiða t.d. vítam-
ín. En þar þrífst einnig gersvepp-
ur sem er kallaður Candida albi-
cans og á e.t.v. meiri þátt í óþols-
sjúkdómum en nokkurn hefur ór-
að fyrir. Þessi sveppur er „tæki-
færissýkill“ þótt hann sé hluti af
eðlilegu örveruvistkerfi slím-
húða. Það er t.d. vel þekkt að can-
dida sveppurinn getur valdið
bólgu í munni og leggöngum þeg-
ar fólk þarf að taka fúkkalyf, og
reyndar er þessi sveppur mjög al-
geng orsök slímhúðarbólgu í leg-
göngum án þess að um neyslu
tukkalyfja sé að ræða. Langvarandi
slímhúðarbólgur af völdum þessa
svepps valda slímhúðarrýrnum.
Það er því auðvelt að gera sér í
hugarlund að ofvöxtur hans í
meltingarvegi trufli þekju og
slímhúð meltingarvegarins og
auki þar með gegndræpi hennar.
Það getur svo leitt til þess að ó-
eðlilega mikið af ónæmisvekjandi
fæðu- og örveruafurðum kemst
inn í líkamann.
Þegar við tökum bakteríueyð-
andi fúkkalyf, drepst mikið af
bakteríum í görnunum, en þessi
lyf eyða ekki candidasveppun-
um. Neysla fúkkalyfja hefur
þannig í för með sér verulega
röskun á örveruvistkerfi garn-
anna og leiðir meðal annars til of-
vaxtar á gersveppum. Fúkkalyfin
sem farið var að gefa upp úr stríði
og íslendingar eru svo duglegir að
taka, hafa því áreiðanlega haft
mjög mikil áhrif í þessa veru, og
vaxandi sykurneysla einnig, því
að gersveppir eru mjög sykur-
sólgnir. Hvað gerist t.d. þegar
settur er sykur í hruggámu? Þá
færist líf í gersveppina og hið
sama gerist þegar candidagróður
þarmanna fær sykur. Venjulegt
bökunarger og ölger líkist can-
didasveppunum það mikið að
ónæmiskerfið greinir ekki alltaf
milli þessara sveppa eða afurða
þeirra.
Meðferöin við meintu fæðuóþoli
er m.a. fólgin í að reyna að leið-
rétta misvægi í örveruvistkerfi
garnanna, draga úr sveppavexti,
en stuðla að viðgangi vinsamlegra
baktería. Helgi hvetur því fólk til
að borða mjólkursýrugerla, forð-
ast sykur og kanna hvort það
finnur til óþæginda eftir ger-
neyslu. Stundum þarf líka að gefa
lyf sem hemja vöxt gersveppa.
Þetta er meginreglan, en hver
og einn verður að finna hvað hon-
um hentar og gera sér grein fyrir
því hvort neysla ákveðinnar
fæðutegundar tengist vanlíðan,
þreytuköstum, kvíða, ristil-
krömpum, vöðvabólgu eða höf-
uðverk. Oft er erfitt að greina
þetta samband því að óþægindin
koma misjafnlega fljótt eftir
neyslu fæðunnar. Það er ákaflega
misjafnt hvernig gengur að fá fólk
til að breyta neysluvenjum sínum
og sumum veitist það mjög erfitt.
Það er líka misjafnt hversu hár
þröskuldur hvers og eins er. Kon-
ur geta t.d. þolað mat í byrjun
tíðahrings sem þær þola ekki
undir lok tíðahringsins. Fjöldi
manns þjáist af sjúkdómum sem
ekki er búið að finna líffræðilegar
orsakir fyrir. Samkvæmt tiltækum
læknisrannsóknum teljast þeir fíl-
hraustir, en geta þó verið allt að
því öryrkjar vegna heilsubrests og
líta aldrei glaðan dag. Segja má að
þetta fólk hafi lent í ruslakistu
læknavísindanna, sállíkamlegu
deildinni og vanmáttur læknavís-
indanna á þessu sviði hefur skap-
að jarðveg fyrir ýmisskonar jaðar-
lækningar og skottulækningar.
— Ég skil vel að fólk haldi
áfram að leita sér bata eftir árang-
urslausar hringferðir milli lækna,
segir Helgi. Hættan er hins vegar
sú að lenda í höndum fúskara og
braskara, sem hafa fólk að féþúfu.
Ég vil hins vegar alls ekki kalla all-
ar jaðarlækningar skottulækning-
ar. Ég skynja ákveðið vandamál í
dag. Annars vegar eru ákafir trú-
boðar sem fullyrða eitt og annað
án þess að það sé stutt marktæk-
unt rannsóknum. Læknar sem
vilja vinna fræðilega afgreiða
þetta sem rugl. Því miður stunda
of fáir jaðarlæknar rannsóknir til
að korna kenningum sínum á
fræðilegan grunn. Þarna eru sem
sagt tveir hópar vart í kallfæri. Ég
er sannfærður um að eitthvað er
til í sumum kenningum jaðar-
lækna og langar, ]'>egar tóm gefst
til, að einbeita mér að því að
kanna nánar þá tilgátu að „sállík-
amlegar“ kvartanir geti átt rætur
að rekja til ónæmisviðbragöa sem
tengjast röskun á örveruvistkerfi í
meltingarvegi!
B.Á.
8