Ritmennt - 01.01.1999, Blaðsíða 116

JÓN VIÐAR JÓNSSON
RITMENNT
Gunnar kemur víða við í bréfinu. Hann
ræðir stríðið og nasismann, honum finnst
ekki mega dæma alla Þjóðverja seka um þær
hörmungar sem hann leiddi af sér. Nasism-
inn sé alþjóðlegt vandamál, þeir nasistar,
sem sýnt hafi mesta grimmd í fangelsum
Gestapó í Danmörku, hafi ekki verið Þjóð-
verjar, heldur Danir sem voru dubbaðir í
þýskan einkennisbúning. Hann rifjar upp að
50% Þjóðverja hafi kosið á móti Hitler í
fyrstu kosningunum eftir valdatöku hans,
þó að allt „terror-apparatið" hafi verið kom-
ið í gang. Þegar fólk segi að Þjóðverjar hafi
átt að rísa gegn ógnarstjórninni spyrji hann:
Hvað gerðum við fyrstu tvö árin eftir her-
námið?
Við skulfum af hræðslu ef við misstum eitthvað
ógætilegt út úr okkur á almannafæri. Fólk setti
tehettur yfir símtækin heima hjá sér af því það
gengu furðusögur um að Þjóðverjar gætu hlerað
samtöl hjá fólki gegnum símtæki sem væru ekki
í notkun! Það var öll andspyrna okkar þessi
fyrstu tvö ár. Bæði ríkisstjórnin og konungurinn
hömruðu á því að við yrðum að vera þæg og
prúð, annars ltæmi eitthvað voðalegt fyrir! Blöð-
in sögðu að við ættum að „laga okkur að aðstæð-
um" og búa okkur undir „samvinnu við hið
nýja". Ef við hegðuðum okkur ekki vel myndi
skapast hér „norskt ástand". Eg sagði frá fyrsta
degi: komi það sem allra fyrst. Þá komum við til
dyranna eins og við erum klædd, og það er fórn-
anna virði.
í þau tvö ár, sem við vorum svo „þæg og
prúð", var engin þýsk lögregla í landinu, aðeins
sérþjálfaðar víkingasveitir undir ströngum aga
sem komu afar vel fram við þjóðina. Okkur
gramdist mjög að verða að játa það - en það var
best að láta hinum lygina eftir.
Það var ekki fyrr en í ársbyrjun 1942 að lítill
hópur kommúnista, flestir sjálfboðaliðar úr
Spánarstríðinu, myndaði fyrstu samtökin sem
byrjuðu með mjög frumstæðum skemmdarverk-
um; þeir höfðu ekki annað sprengiefni en það
sem þeir gátu sjálfir framleitt í litlu eldhúsi,
tímasprengjurnar þeirra voru stilltar með göml-
um vasaúrum, rottugildrur sem voru lagðar á
járnbrautateina og annað þess háttar. Seinna
fengu þeir fína hluti frá Englandi og þá lifnaði
heldur betur í kolunum!
Gunnar segir Haraldi að hann hafi gengið að
eiga þýska konu af dönskum ættum í stríð-
inu. Hjónabandið hafi að vísu aðeins verið
formlegs eðlis, ekkert ástarsamband hafi
verið með þeim. Kona þessi hét Helga Kaae
og var náfrænlca einnar vinkonu hans. Faðir
hennar var Dani sem flust hafði til Ham-
borgar fyrir fyrra stríð, og var Helga alin upp
í Þýskalandi. Eftir valdatöku nasista kærði
hún sig ekki um að búa þar, en fluttist til
Danmerkur og fékk vinnu í þýska sendiráð-
inu sem var þá að sögn Gunnars pólitískt
hlutlaust. Kvæntist hann henni til að koma
í veg fyrir að nasistar notuðu hana sem túlk
við danska fanga þeirra. Varð hjónabandið
að fara leynt þar sem það var engan veginn
hættulaust orðspori hans að vera kvæntur
þýskri sendiráðsstúlku. Formlega slcildu
þau Gunnar og Helga eftir stríð en héldu
alla tíð góðri vináttu. Eftir að Gunnar flutt-
ist til íslands bjó hún a.m.k. um tíma í íbúð
hans við Sankt Annægade en fluttist seinna
aftur til Hamborgar.7
Gunnar þakkar Haraldi bækurnar sem
hann hafi lesið talsvert í, einkum hans eig-
in bólcum. Sér miði því miður dálítið hægt,
hann hafi týnt talsverðu niður af íslensk-
unni, en það rifjist smám saman upp við
lesturinn - „og í því sem þú slcrifar kannast
ég við svo margt í fari þínu sem mér þykir
vænt um, bæði þína léttu lund og hjartalag
7 Sjá bréf til Helgu Kaae, Lbs 4152 4to.
112