Ljósmæðrablaðið - 15.11.2004, Blaðsíða 13

Notkun oxytocins
í fæðingum
Inngangur
Orðið oxytocin þýðir í raun „hröð fæð-
ing“. Arið 1906 uppgötvuðu menn að
extrakt úr aftari hluta heiladinguls olli
samdrætti í legvöðva og 1909 var sýnt
fram á að þessi extrakt kom af stað leg-
samdráttum hjá konum. 1911 var farið
að nota þetta frumstæða lyf í hjá fæð-
andi konum. 1950 uppgötvaði Du Vign-
eaud byggingu oxytocins og fékk hann
síðar Nóbelsverðlaunin fyrir störf sín
við að skýra byggingu peptíða (1).
Oxytocin er lítið peptíð framleitt í
taugafrumum þeim sem liggja niður í
aftari hluta heiladingulsins þaðan sem
oxytocin er losað út í blóðrásina. Það
hefur verið þekkt í nær heila öld að
oxytocin kernur af stað legsamdráttunr
hjá konum sem eru kornnar nálægt fæð-
tngu. 1 legvöðvanum þarf að hafa
myndast nægilega mikið af oxytocin
viðtækjum til að efnið virki en það
örvar einnig losun prostaglandína frá
decidual vef. Þekking á virkni oxytoc-
tns leiddi til þess að hægt var að fram-
kalla fæðingar og auka samdrátt í legi
fyrir og eftir fæðingu.
Notkun
Oxytocin er einkum notað í þrenns kon-
ar tilgangi: til að koma af stað fæðingu,
til að örva fæðingu sem gengur hægt og
tú að koma í veg fyrir blæðingu eftir
fæðingu.
Við gangsetningu fæðingar
Oxytocin er venjulega aðeins notað
Þegar legháls er orðinn hagstæður, þ.e.
Öishop score er >5. Venjulega er byrjað
a bví að rjúfa belginn og síðan er með-
ferð með oxytocini í dreypi hafin ef
þörf er á. Þó kemur til greina að hefja
°xytocin meðferð áður en belgur er
fofinn ef höfuð fóstursins stendur hátt
eða er mjög hreyfanlegt. Sumir hafa þó
hhtið að þessi aðferð geti aukið hættu á
legvatnsblóðreki en slíkt er þó erfitt að
staðfesta vegna þess hve sjaldgæfur sá
fylgikvilli er. Oxytocin ætti alltaf að
gefa í dropateljara eða sprautudælu til
Hulda Hjartardóttir;
kvensjúkdóma- og fæðingalæknin
Landspítala-Háskólasjúkrahúsi.
að reyna að forðast ofskömmtun fyrir
slysni. Lyfið má blanda í salt- eða
sykurlausn og mismunandi styrkleikar
eru notaðir. Mælt er með að hefja með-
ferðina með 1-4 mU/mín og tvöfalda
skammtinn á 15-30 mínútna fresti þar
til fæðing er komin í góðan gang eða
hámarksskammti er náð (2). Hámarks-
skammtur er venjulega álitinn vera
32mU/mín. (Á Kvennadeild LSH er
notaður styrkleikinn 10 ae af oxytocini
í 500ml af 5% dextrósa. Miðað við
skömmtunina hér að framan er þá upp-
hafsskammtur 3-12ml/klst upp í mest
106 ml/klst). Þegar fæðingin er komin
vel af stað er stundum hægt að lækka
skammtinn eða jafnvel stöðva meðferð-
ina þar sem líkami konunnar hefur þá
tekið að framleiða endogen oxytocin og
viðheldur fæðingunni á eðlilegan hátt.
Venjulega er þó haldið áfram nreð sí-
dreypi þar til fæðingin er afstaðin og
gjarnan þar til a.m.k. klukkustund er
liðin frá fæðingu, oft í hærri skammti.
Meðferð með oxytocini í nefúða er
ekki ætluð þunguðum konum, skömmt-
un er mjög ónákvæm og engar rann-
sóknir eru til á styrk lyfsins í blóði
þungaðra kvenna þegar þetta lyfjaform
er notað.
Við hríðaörvun
Fæðingar taka misjafnlega langan tíma
og er stundum erfitt að dæma það
hvenær fæðing er farin að taka óeðli-
lega langan tíma. Þó er rétt að hafa við-
mið og byggist viðmið flestra á vinnu
Friedmans sem kont fyrstur fram með
partogramið 1954 (4). Hann sýndi fram
á að fæðingar kvenna eru svipaðar hvar
sem er í heiminum og ekki munur á
tímalengd þeirra. Meðalhraði útvíkkun-
ar hjá frumbyrju í aktífum fasa er 1,2
cm/klst og hjá fjölbyrju 1,5 cm/klst.
Þegar útvíkkun legháls eykst hægar
aukast líkur á að grípa þurfi til keisara-
skurðar og annarra inngripa. Langdreg-
in fæðing þreytir móður og barn, eykur
hættu á sýkingum og legbresti og blæð-
ingu eftir fæðingu. Það er þvi mikil-
vægt að átta sig fljótt á því þegar fæð-
ing er orðin óeðlilega langdregin og
hjálpa móðurinni að fæða á sem eðli-
legastan hátt. Notkun partograms þar
sem útvíkkun og staða fósturhöfuðs í
grind er sett upp í graf á móti tímaás
hefur reynst mjög gagnlegt í þessu
tilliti. Ef fæðingin hefur gengið hægt
frá upphafi er oftast talað um snemm-
komna legtregðu (primary dysfunc-
tional labour) og er þetta algengast hjá
frumbyrjum. Þetta ástand skapast oftast
af ósamhæfðum og/eða veikum sam-
dráttum sem skila ekki nægilegum
árangri. Þetta ástand svarar oftast oxy-
tocin meðferð. Ef útvíkkun hefur geng-
ið vel í byrjun aktífa fasans en stöðvast
síðan er oftast talað um síðbúna leg-
tregðu (secondary arrest of labour).
Slíkt ástand er dænrigert í þeim tilvik-
um þar sem um grindarþrengsli eða
misræmi fósturs og grindar er að ræða.
Ástæða þessa þarf þó alls ekki alltaf að
vera vísbending um misræmi fósturs og
grindar og oft er hægt að hjálpa þessum
konum til að fæða með aðstoð oxytoc-
ins. Utiloka þarf augljósar ástæður hjá
Ljósmæðrablaðið novembcr 2004 13