Ljósmæðrablaðið - 15.11.2004, Blaðsíða 20

þátt í umönnun nýja barnsins, jákvæð
áhrif á gang brjóstagjafar og á líðan
mæðra, og síðast en ekki síst jákvæð
áhrif á viðhorf mæðra til þjónustunnar
almennt (Britton, Britton og Gron-
waldt, 1999, Gagnon, Edgar og Kram-
er, 1997; Quinn, Koepsall og Halker,
1997; Svedulf, Bergbom, Berthold og
Hodlund, 1998; Winterburn og Fraser,
2000, Wessley, 1998; Hodnett, 1998).
A síðastliðnum áratug hafa verið aukin
skrif um hugsanleg neikvæð áhrif
snemmútskrifta og þar helst áberandi
umræða um að nýburar sem útskrifist
snemma heim séu útsettari fyrir ýmis
læknisífæðileg vandamál svo sem van-
næringu eða þurrk og óeðlilega nýbura-
gulu eða að gulan greinist of seint.
Einkum hefur verið bent á að tíminn á
sjúkrahúsinu til að undirbúa og fræða
móðurina fyrir heimferð sé ekki nægi-
legur t.d. er varðar brjóstagjöf, foreldra-
hlutverkið og umönnun barnsins (Brit-
ton, Britton og Gronwaldt, 1999).
Einnig kemur í ljós að niðurstöður
rannsókna á útkomu snemmútskrifta
tengist mjög heilsufarslegu ástandi
móður og barns við útskrift. Þau skil-
yrði sem sett hafa verið upp varðandi
ákvörðun um það hverjir útskrifast
snemma heim eru mjög mismunandi og
einnig ekki alltaf sem þessum skilyrð-
um virðist vera alveg fylgt eftir.
Þegar skoðað er hvað einkennir helst
þær rannsóknir sem gefa til kynna já-
kvæð áhrif snemmútskrifta, kemur í
ljós að það að boðið sé upp á heima-
þjónustu í kjölfar snemmútskrifta virð-
ist ráða mestu. Einnig kemur í ljós að
máli skiptir að þjónustan sé samfelld en
sérstaklega virðist þó mikilvægt að
þjónustan sé markviss og að gætt sé
samræmis í stuðningi og fræðslu (Ren-
frew, 1993; Winterburn og Fraser, 2000;
Porteus, Kaufman og Rush, 2000;
Valdés, Pugin, Schooley, Catalán og
Aravena, 2000).
Lengri sjúkrahúsdvöl getur verið
nauðsynleg konum og börnum er
heilsufarslega þurfa á nánu eftirliti og
læknismeðferð að halda á sjúkrahúsi
eftir fæðingu. Einnig álíta sumir að
lengri sjúkrahúsdvöl ætti að fela í sér
aukna möguleika fyrir konuna á hvíld,
stuðningi frá samfélagi kvenna i svip-
aðri aðstöðu og ákveðna viðurkenningu
á rétti konunnar til þess að litið sé eftir
henni af fagaðilum (Padkolinski, 1998,
í Clement og Page, 1998). Þrátt fyrir
þetta kemur fram í rannsóknum að
óánægja með sjúkrahúsdvöl eftir fæð-
ingu er frekar algeng (McCourt, Page,
Hewison og Vail, 1998; Ball, 1994;
Fraser, 1999).
McCourt og félagar (1998) fundu
með rannsókn sinni á 728 konum er
fengu samfellda ljósmæðraþjónustu,
svokallaða „ein á móti einni“ („one-to-
one“) og 675 konum er fengu hefð-
bundna ljósmæðraþjónustu að aðeins
um helmingur kvennanna úr báðum
hópunum tjáði sig vera „mjög ánægða“
með þjónustu sængurlegudeildanna.
Konurnar kvörtuðu undan tilfinninga-
lausum viðbrögðum við óskum þeirra
um hjálp eða aðstoð, starfsfólk virtist
ekki vera á lausu, illa undir það búið að
veita aðstoð eða einfaldlega of störfum
hlaðið eða upptekið. Einnig kvörtuðu
þær undan skorti á samræmdri fræðslu,
leiðsögn og vinnubrögðum sem hafði
neikvæð áhrif á gang brjóstagjafar og
sjálfsöryggi mæðranna við umönnun
nýburanna. Athugasemdir kvennanna
gáfu til kynna neikvætt andrúmsloft og
skort á samstöðu ljósmæðranna er
störfuðu á sængurlegudeildunum. Til
samanburðar kom í ljós að flestar mæð-
ur voru mjög þakklátar og ánægðar
með þá þjónustu sem þær fengu í
heimaþjónustunni í kjölfar snemmút-
skrifta frá sjúkrahúsinu (McCourt o.fl.,
1998; Fraser, 1999).
Snemmútskrift eftir barnsfæðingu
hérlendis er skilgreind sem útskrift 6-
36 klukkustundum eftir fæðingu (Mar-
grét l.Hallgrímsson, 2002). Með samn-
ingi Ljósmæðrafélags íslands og
Tryggingastofnunar Ríkisins árið 1993
hófst hér svokölluð heimaþjónusta ljós-
mæðra til ijölskyldna í kjölfar snemm-
útskrifta eftir fæðingar. Samningurinn
hljóðaði upphaflega upp á hámark
ellefu heimsóknir til fjölskyldna en við
endurnýjun samningsins 2002 var þeirn
fækkað niður í átta skipti að hámarki,
annars miðast fjöldi heimsókna við
þarfir sérhverrar fjölskyldu (samningur
Tryggingastofnunar Ríkisins og Ljós-
mæðrafélags íslands, 2002). Ári eftir
að byrjað var að bjóða upp á heima-
þjónustuna gerðu ljósmæðurnar Guð-
björg Davíðsdóttir og Hildur Nilsen
úttekt á viðhorfum kvenna til þjónust-
unnar og kom þá fram almenn ánægja
kvennanna (Sóley Kristinsdóttir, 1996).
A þessum tíma voru eingöngu 2,5%
kvenna er fæddu á Landspítalanum sem
nýttu sér þessa þjónustu en samkvæmt
upplýsingum fengnum frá forstöðu-
mönnum Landspítala-Háskólasjúkra-
húss kom í ljós að árið 2002 nutu
58,4% kvenna er fæddu á stofnuninni
heimaþjónustu ljósmæðra í kjölfar
snemmútskrifta (munnleg heimild,
Margrét Hallgrímsson, 2003, sjá í
óbirtu lokaverkefi Birnu Málmfríðar
Guðmundsdóttur, Sonju Guðbjargar
Guðjónsdóttur og Unnar Óskar Björns-
dóttur, 2003).
í takt við þær breytingar og þá öru
þróun sem orðið hefur á þjónustu til
kvenna og ljölskyldna eftir fæðingar
þótti viðeigandi á tíu ára starfsafmæli
heimaþjónustu ljósmæðra að gera
könnun á viðhorfum kvenna til þeirrar
þjónustu sem veitt er eftir fæðingu.
Tilgangur þessarar rannsóknar var
að kanna viðhorf mæðra til sængur-
leguþjónustu fyrstu vikuna eftir fæð-
ingu og bera saman niðurstöður eftir
mismunandi þjónustuformum: Heima-
þjónustu ljósmæðra eftir snemmútskrift
og þjónustu sængurlegudeildar Land-
spítala-Háskólasjúkrahúss þar sem
sjúkrahúsdvöl er lengri.
Aðferð
Úrtak: Valið var kerfisbundið tilviljun-
arúrtak 400 kvenna er fæddu á Land-
spítala-Háskólasjúkrahúsi á tímabilinu
september - desember 2002 þar sem
200 konur komu úr hvoru þjónustu-
formi. Þetta tímabil var meðal annars
valið vegna þess að á þessum tíma eru
mjög fáir nemendur í verknámi þannig
að viðvera og þjónusta af hálfu nem-
enda svo sem fræðsluverkefni ættu ekki
að hafa áhrif á þjónustuna. Svarhlutfall
var 62% (n=l 24) úr hópi kvenna sem
lágu lengri sjúkrahúsvist á sængurlegu-
deild og 67% (n=l34) úr hópi kvenna
sem útskrifuðust snemma heim og
fengu heimaþjónustu ljósmæðra. Ekki
kom fram tölfræðilegur munur á hóp-
unum hvað varðaði aldur, menntun og
hjúskaparstöðu. Meðalaldur kvennanna
var 31 ár og í heildarúrtaki voru flestar
konurnar í sambúð eða giftar eða 93% á
móti 7% einstæðum. Hlutfallslega fleiri
frumbyrjur voru í hópi kvenna af sæng-
urlegudeild samanborið við konur er
fengu heimaþjónustu (X2=5,7, P< 0,05).
Gagnasöfnun og mœlitœki: Að fengnu
leyfi vísindasiðaneíhdar, persónuvemdar
og forstöðumanna kvennadeildar vom
póstsendir spurningalistar til þátttakenda
ásamt kynningarbréfum. ítrekunarbréf
voru síðan send út tvisvar í kjölfarið
u.þ.b. tveimur og sex vikum síðar.
Spurningalistarnir sem hannaðir eru
af rannsakanda eru að hluta til þýdd út-
gáfa viðhorfaskala Elaine Carty (1990)
og Ellen Hodnett (1998). Sérstakur
spurningalisti var hannaður fyrir hvorn
I rannsóknarhóp þar sem leitast var við
20 Liósmæðrablaðið nóvember 2004