Ljósmæðrablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 7

Samfelld þjónusta þarf ekki að þýða
að þjónustan sé betri, en hún eykur
•nöguleikann á því, m.a. fyrir tilstilli
sambandsins, sem þekkt er að myndast
milli ljósmóður og konu í gegn um
ferlið (McCourt og Page, 1996;
Sandall, 1997). Ýmis umönnunarform,
þar sem lögð er áhersla á samfellda
þjónustu hafa verið þróuð og komið á í
Englandi og kannanir á þessum ein-
'ngum lýsa mismunandi niðurstöðum. I
heildina hafa konur og ljósmæður verið
ánægðar með samfellda þjónustu en
hluti ljósmæðranna hefur gefist upp á
vinnufyrirkomulaginu (Allen o.fl.,
1997; Green o.fl., 1998) af ástæðum
sem verður farið í hér á eftir.
Skilgreining - mismunandi
þjónustuform
Aður en lengra er haldið er við hæfi að
skilgreina hugtakið samfelld þjónusta
°g kanna hvað þar liggur að baki, sér-
staklega með tilliti til ljósmæðraþjón-
nstu, eins og hún hefur þróast í Eng-
•andi og á íslandi. Samkvæmt Orðabók
^Vebster's (1973) þýðir orðið samfella
(continuity) ótruflað samband, fram-
hald eða sameining.
Innan ljósmæðraþjónustu er hægt að
skipta gróflega niður í tvennt því formi
samfelldrar þjónustu sem unnið er eftir.
Annars vegar er samfelld þjónusta
einnar og sömu ljósmóður, þar sem ein
Ijósmóðir er aðalumönnunaraðili og ber
abyrgð á umönnun ákveðins hóps
kvenna á meðgöngu, í fæðingu og
sængurlegu (one-to-one midwifery care,
Personal caseload practice, continuity
°f carer). Ljósmóðirin veitir sína um-
°nnun þar sem konan vill, hvort sem
það er heima, úti í samfélaginu, á heilsu-
gæslustöð, fæðingarheimili eða á sjúkra-
húsi. Ljósmóðirin ber ábyrgð á skipu-
lagningu og framkvæmd þjónustunnar í
8egn um barneignarferlið.
Hins vegar er form samfelldrar ljós-
niæðraþjónustu sem einkennist af því
aö ljósmæðrateymi annast umönnun
akveðins hóps kvenna (team mid-
wifery, group practice, continuity of
Care). Æskilegt er að ekki séu fleiri en
Sex í hópnum og þær vinna eftir sömu
hugmyndafræði þannig að minni hætta
er á mismunandi ráðgjöf og upplýs-
lngum til kvenna. Hver ljósmóðir
annast sinn hóp kvenna á meðgöngu og
1 sængurlegu, en síðan hugsar sú ljós-
rn°ðir, sem er á fæðingarvakt hverju
Slnni um konuna í fæðingu og tekur á
ntoti barninu. Þannig að tilviljun ræður
^v°rt „hennar“ ljósmóðir tekur á móti
barninu. Dæmi um þetta form hér
heima er MFS-einingin (M - með-
ganga, F - fæðing, S - sængurlega), sem
starfað hefur innan Landspítalans á
Hringbraut síðan 1994, nema hvað þar
eru nú fleiri ljósmæður í hóp en
venjulega er mælt með eða níu.
Upphaflega starfaði einn ljósmæðra-
hópur innan Landspítalans, en vegna
mikilla vinsælda meðal kvenna var
ákveðið að bæta öðrum hóp við árið
2000, sem var með sjö ljósmæður inn-
anborðs og var ég ein þeirra. Hug-
myndin var upphaflega að hann starfaði
aðeins öðruvísi en fyrri hópurinn eða
eftir „one-to-one“ hugmyndafræðinni,
en hætt var við það meðal annars vegna
þess að það kerfi þótti of dýrt í rekstri,
auk þess sem ljósmæðrunum fannst
almennt bindingin vera of mikil. Fljót-
lega störfuðu þessir tveir hópar því á
svipaðan hátt og voru síðan sameinaðir.
Áhersla er lögð á að styðja við eðli-
legt barneignarferli og koma í veg fyrir
óþarfa inngrip, en markmið MFS-ein-
ingarinnar eru eftirfarandi:
• Að verðandi foreldrar fái samfellda
þjónustu sömu ljósmóður í með-
göngu, fæðingu og sængurlegu.
• Að veita foreldrum persónulega þjón-
ustu og fræðslu, þar sem leitast er
við að mæta þörfum og óskum hvers
og eins.
• Að gera verðandi foreldrum fært að
taka aukna ábyrgð varðandi með-
göngu, fæðingu og sængurlegu.
• Að fjölskyldan sameinist sem fyrst
og stuðla þannig að tengslamyndun.
Kostnaður - hagkvæmni
samfelldra þjónustukerfa
Samkvæmt heimildum hafa kostnaðar-
skýrslur í Englandi, Bandaríkjunum og
Kanada, sýnt að miðstýring bameignar-
þjónustu hefur ekki reynst hagkvæm
(Sandall, 1995). Þegar verið er að koma
á breytingum á skipulagi þjónustu er
hagkvæmni hins nýja kerfis mikilvæg,
sérstaklega innan heilbrigðiskerfisins,
þar sem stöðugar kröfur em um niður-
skurð.Ýmsir þættir hafa áhrif á kostnað
við rekstur samfelldrar þjónustu ljós-
mæðra eins og að hluti þjónustunnar fer
fram í heimahúsi sem sparar dýr sjúkra-
húsrými. Það hefur verið talinn kostur
samfelldrar þjónustu að hlutverk yrðu
skýrari og endurtekning þjónustu þar af
leiðandi minni (Árdís Ólafsdóttir, 1999).
Samkvæmt Klein o.fl. í Flint (1993)
höfðu eftirfarandi þættir, sem einkenna
samfelld þjónustuform, lækkandi áhrif
á kostnað:
• Mat snemma í fæðingu heima -
minni tími á sjúkrahúsi.
• Minni þörf fyrir verkjalyf.
• Færri inngrip.
• Minni fósturstreita, hærri apgar og
sjaldnar þörf fyrir endurlífgun.
Mat hefur verið gert á samfelldri
ljósmæðraþjónustu við tvö sjúkrahús í
London (Queen Charlotte's og Hammer-
smith) og reyndist kostnaður u.þ.b. sá
sami og við hefðbundna þjónustu
(McCourt og Page, 1996). Hér á landi
hefur hagkvæmni MFS-einingarinnar,
eins og hún er rekin á Landspítala-
háskólasjúkrahúsi verið sambærileg við
hefðbundna fæðingarþjónustu í heil-
brigðiskerfinu (Hermína Stefánsdóttir,
2005).
Innleiðing samfelldrar
Ijósmæðraþjónustu
Sífellt er verið að kanna hvers konar
bameignarþjónustu konur vilji í þeim
tilgangi að koma betur til móts við
þarfir þeirra. Ein slík var gerð í Svíþjóð
og leiddi í ljós að ef sænskar konur
gætu valið sér fæðingarstað myndu
heimafæðingar aukast tífalt og 20
stærstu sjúkrahús Svíþjóðar yrðu að
koma á fót fæðingarheimili, þar sem
áhersla væri á samfellda þjónustu
(Hildingsson, Waldenström og Radestad,
2003). Svipað er uppi á teningnum hér
á landi, þar sem mun færri komast að,
en vilja, í MFS-einingunni; en hafna
þarf u.þ.b. 30 konum á mánuði (munn-
leg heimild MFS-ljósmæður í maí
2005).
Ljósmæðraþjónusta, þar sem lögð er
áhersla á samfellu hefur verið sett á
laggirnar víða í Englandi, með það íyrir
augum að koma betur til móts við óskir
og þarfir kvenna í barneignarferlinu, en
einnig vegna þess að Ijósmæður hafa
viljað starfa á þennan hátt.
Einingar, þar sem boðið er upp á
samfellda þjónustu hafa verið skipu-
lagðar bæði innan og utan sjúkrahúsa
og þá oft í tengslum við heilsugæslu
(Green o.fl. 1998). Efasemdir hafa
verið um hvort slík þjónusta geti þrifist
innan sjúkrahúsa, þar sem hugmynda-
fræðin og skipulagið er svo ólíkt. Flest
slík MFS þjónustuform leggja að vísu
áherslu á að sem mestur hluti þjónust-
unnar fari fram utan sjúkrahúsa; á
heimili kvennanna og úti í heilsu-
gæslunni og dæmi eru um að þau daíni
innan sjúkrahúsa þar sem góður undir-
búningur hefur verið til staðar (Árdís
Ólafsdóttir, 1999; Leap, 1996; McCourt
Ljósmæðrablaðið nóvember 2005 7