Ljósmæðrablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 20

(Frith, 1996). Þá reynir á hæfni ljós-
móður til að styðja konuna og hjálpa
henni við að takast á við vonbrigði sín.
Mænurótardeyfing dregur úr getu
konunnar til að hreyfa sig. Fyrir 10
árum voru konur svo deyfðar að þær
gátu ekki lyft fæti hjálparlaust, hvað þá
farið fram úr rúrni. Nú hafa skammtar
deyfilyfja minnkað þannig að konur
ættu að geta hreyft sig meira. En því
miður þá truflar ýmislegt sem fylgir
deyfingunni hreyfifærni konunnar enda
er hún með vökva í æð, blóðþrýst-
ingsmæli, stundum þvaglegg og fær oft
syntocínondreypi og þarf þá að vera í
síriti. Skert hreyfigeta getur þannig
seinkað framgangi fæðingar. Ljós-
mæður ættu því ávallt að hvetja konuna
til hreyfingar þrátt fyrir að það geti oft
á tiðum verið flókið.
í kjölfar mænurótardeyfingar geta
konur misst tilfinningu fyrir þvagþörf,
þvagteppa verður í 15-35% tilvika.
Almenn líðan getur breyst, sumum
konum verður óglatt, þær kasta upp, fá
skjálfta, doða, finna fyrir kláða og hiti
er algengur, í 15-17% tilvika allt að
38°C. Ef konan liggur flöt og deyfingin
nær að fara upp fyrir lungu finnur
konan fyrir andþyngslum. Heimild frá
árinu 2003 hrekur það sem áður var
haldið, að nýir bakverkir gætu myndast
eftir mænurótardeyfingu. í tengslum
við það er þó vert að taka ffam að lega
konu með deyfingu skiptir rniklu máli,
þannig að ekki myndist verkir í baki
eftir á (Enken, Keirse, Renfrew og
Neilson, 1995; King, 1997;Telfer, 1997;
Townley, 2000; Thorp og Breedlove,
1996; Wagner, 2000; Page, 2000;
Eltzchig, Lieberman og Camann,
2003). Vegna aukinnar hættu á ónógum
snúningi á kolli barnsins þegar deyf-
ingin er til staðar er talið að 3° og 4°
rifum fjölgi (Ponkey, Cohen, Heffner
og Lieberman, 2003).
Sjaldgæft er að taugaskaðar verði í
kjölfar mænurótardeyfingar en þegar
þeir verða, verða þeir oft alvarlegir.
Vert er þó að minnast þess að sumir
skaðar eru heimfærðir á deyfinguna
sem eiga rætur að rekja til fæðingar-
innar sjálfrar og öfugt. Loo, Dahlgren
og Irestedt (2000) tóku saman allar
enskar greinar um taugaskaða frá árun-
um 1966 til 1998 sent birst höfðu á
upplýsingavefnum Medline. Þeir álykta
að tíðni taugaskaða eftir mænurótar-
deyfingu væri 2-12 á hverjar 10.000
konur. Algengust reyndist truflun á
taugakerfi (neuropathy) eða 80,9%.
Howell (2000) segir í grein sinni, þar
sem hann tekur saman 11 rannsóknir,
að það sé áhyggjumál hversu litlar upp-
lýsingar séu til um langtímaáhrif á
konuna í þessum rannsóknum. Athug-
anir hafi leitt í ljós höfuðverk, vanda-
mál tengd þvagblöðru, dofa og tilfinn-
ingaleysi. Nauðsynlegt sé að gera fleiri
rannsóknir hvað þetta varðar. Greinar-
höfundur tekur undir þetta og vonast til
að hafist verði handa sem fyrst að rann-
saka áhrif deyfingarinnar hér á landi.
Áhrif mænurótardeyfingar á
barnið
Fáar rannsóknir hafa verið gerðar á
áhrifum mænurótardeyfingar á barnið.
Sumir fræðimenn telja að lágmarks-
magn deyfilyfja sem sett er í mænu-
rótarlegginn fari yfir fylgjuna til barns-
ins sökum þess að lyfið bindist plasma-
próteinum móður en þau hafa lítil
tengsl við plasmaprótein barnsins
(Gilbert og Harmon, 1993). Þessu er
King (1997) ósammála. Hann telur
deyfilyfið fara beint út í blóð móður,
um fylgjuna og hafi bein áhrif á hjarta
fóstursins með þvi að draga úr leiðni
þess, sömu áhrif er að finna hjá full-
orðnum sem fá lyfið lídókaín.
Lækkaður blóðþrýstingur móður
(niður fyrir blóðþrýsting á meðgöngu) í
kjölfar deyfingarinnar hefur áhrif á
barnið, sökum þess að flæði súrefnis-
riks blóðs til fylgju er hægara en ef
blóðþrýstingurinn væri eðlilegur. Æðar
í fylgjunni eru ólíkar æðum móðurinnar,
þær hafa lágmarksfærni til að dragast
saman og slaka á þegar blóðþrýstingur
breytist og eru þvi háðar nægu rnagni
og flæði. Því gerist það þegar blóð-
þrýstingur móður lækkar, þá getur sést
streita í hjartsláttarriti barnsins (King,
1997; Telfer, 1997).
Þegar líkamshiti móður hækkar við
mænurótardeyfingu, þá er oft farið að
rannsaka móður og barn. Stundum er
barnið sett á sýklalyf, til öryggis. Þetta
krefst þess oft að barnið sé tekið frá
móður og flutt á vökudeild, blóðprufur
teknar og það fái sýklalyf i æð. Oftast er
þarna verið að taka barnið að óþörfu ffá
móðurinni og trufla þannig fyrstu tengsl
móður og bams, sömuleiðis er verið að
meðhöndla bamið með sýklalyfjum
sem oft eru óþörf (Eltzhig, Lieberman
og Camann, 2003; King, 1997).
Þar sem tíðni áhaldafæðinga og
mögulega keisaraskurða eykst við
mænurótardeyfingu, er vert að skoða
áhrif þess á barnið. Tökum sem dæmi
fæðingu með sogklukku. Þar era áhrifin
helst súrefnisskortur, færri Apgarstig,
staðbundin bjúgsöfnun undir húð á
höfði (caput succedaneum), væg gula
og að síðustu getur barnið fengið blóð-
söfnun á höfði (cephalhaematoma),
einnig getur orðið blæðing í „retina“
auga (Telfer, 1997). Þessar aukaverk-
anir verða að teljast miklar fyrir þann
sem er rétt að liefja lífið.
Áhrif mænurótardeyfingar á
brjóstagjöf og tengslamyndun
Þegar minnst er á tengslamyndun er
áhugavert að skoða áhrif hormóna á
þennan þátt, en Robertson (1997) fjallar
einmitt um það í bók sinni, The
Midwife Companion. Hún segir að á
öðru stigi fæðingar sé endorfínmagn
mikið sem komi sér vel í rembingnum.
Eftir að barnið er fætt dregur úr áhrifum
sóttarinnar og konan finnur fyrir alsælu
vegna mikils magns endorfíns. Konan
er í sjöunda himni, finnst hún hafa
unnið afrek og er jákvæð og tilbúin að
taka á móti barni sínu. Bamið er einnig
tilbúið að kynnast móður, er vakandi,
horfir, heyrir og finnur. Þetta er mikil-
vægt fyrir tengslamyndun móður og
barns, móðirin er áhugasöm um að
bjóða barnið velkomið, hugsa um það
og vernda það. Mikið endorflnmagn er
til staðar ef framleiðsla þess hefur verið
örvuð í fæðingunni sem viðbrögð við
hríðum. Því kemst Robertson að þeirri
niðurstöðu að upplifun af fæðingunni
og verkjum sem henni fylgja sé ntikil-
væg fyrir tengslamyndun móður og
barns sem aftur hjálpi til við árangurs-
ríka brjóstagjöf.
Fræðsla um mænurótardeyfingu
Flestum fræðimönnum ber saman um
að æskilegast sé að fræðsla um deyfilyf
í fæðingu, þ.á.m. mænurótardeyfingu,
fari fram í mæðravernd. Því talið er að
konur eigi erfiðara með að meta upp-
lýsingar og taka ákvörðun um verkja-
meðferð þegar í fæðinguna er komið. I
mæðravemdinni eru barnshafandi konur
studdar í að nota sem minnst af lyijum
á meðgöngu til að vernda barnið. I
eðlilegu framhaldi ætti að fræða konur
um ráð án ly§a í fæðingu. Fræðslan
verður að hafa það að markmiði að
konan geti tekið upplýsta ákvörðun um
verkjameðferð í fæðingu. Upplýst
ákvörðun er aðferð þar sem konan sam-
þykkir, biður um eða neitar ákveðinm
meðferð á grundvelli upplýsinga sem
hún hefur fengið frá heilbrigðisstarfs-
fólki (Mann og Albers, 1997). Mann og
Albers (1997) ráðleggja ljósmæðrum í
mæðravernd að ræða vel við konuna
20 Ljósmæðrablaðið nóvember 2005