Ljósmæðrablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 19

sér hvort væri orsök og hvort væri
afleiðing. Hann taldi að jafnvel væru
aðrir áhrifaþættir til staðar, sem enn
væri ekki búið að uppgötva. í sumum
tilfellum ráðleggur heilbrigðisstarfsfólk
mænurótardeyfingu vegna langdreg-
innar sóttar, þreytu konu og lítils fram-
gangs eða ef einhverjir áhættuþættir eru
til staðar. Óhætt að segja að sumar
konur eigi ffekar á hættu að fara í
keisaraskurð en aðrar, óháð notkun
niænurótardeyfingar.
Eltzchig, Lieberman, og Camann
(2003) telja að ekki sé alltaf greinilegt
hvort mænurótardeyfing auki keisara-
tíðni. Þeir telja að þættir eins og um-
önnunaraðilar og mismunandi stofnanir
vegi jafnvel þyngra. í grein þeirra fé-
laga eru skoðaðar rannsóknir á 37.000
konum í mismunandi löndum, á mis-
niunandi fæðingadeildum, á mismun-
andi tíma og þeim skipt í hópa eftir því
hvort þær fengu deyfinguna eða ekki.
Þar kemur í ljós að deyfingin virðist
ekki hafa áhrif á keisaratíðni í heild.
Höfundar koma með nokkrar skýringar
en ein þeirra er sú að umönnunaraðilar
séu meðvitaðir um að deyfingin geti
aukið keisaratiðni og geri því allt sem
þeir geta til að draga úr þeirri áhættu.
Ef um er að ræða konur sem stefna á
eðlilega fæðingu eftir keisaraskurð,
koma oft upp efasemdir um hvort þær
eigi að fá mænurótardeyfingu. Flestir
fræðimenn telja það í lagi og segja
nauðsynlegt að kynna þessum konum
deyfinguna því oft sé það hræðslan við
sársaukann sem fái þær til að hætta við
fæðingu eftir fyrri keisara. Þá er talið,
að það að gefa þeim deyfinguna þegar
þær óska eftir því, sé betra en að þær
fari aftur í keisaraskurð og reyni ekki
fæðingu (Thorp og Breedlove, 1996).
Ahrif mænurótardeyfingar á
móður
Mænurótardeyfing átti í upphafi aðeins
að vera til úrbóta fyrir lítinn hóp
kvenna í áhættufæðingu. Vegna góðrar
reynslu þessa hóps af verkjastillingu
deyfingarinnar, en án nægra rannsókna,
var mörgum konum sem voru í eðlilegri
fæðingu, gefinn kostur á deyfingunni.
Hú er svo komið að mænurótardeyfing
1 fæðingu er vinsæl í hinum vestræna
heimi. Ein af ástæðum þess er að þessi
deyfmg getur gefið konum verkjalausa
fæðingu. Talið er að hún deyfi 90% af
sársaukanum í fæðingu hjá 85% kvenna
Sem fá hana (King, 1997). Hægt er að
Segja að mænurótardeyfing sé blessun
íyrir sumar konur, sérstaklega ef ein-
hverjir áhættuþættir eru fyrir hendi.
Áhættuþættirnir geta verið effirfarandi:
Langdregin fæðing með litlum eða
engum framgangi, hár blóðþrýstingur,
meðgöngueitrun, fyrirburafæðing, látið
fóstur, lega fósturs (ffamhöfuðstaða),
tvíburafæðingar, hjarta- og lungnasjúk-
dómar, heilasjúkdómar (þar sem innan-
kúpuþrýstingur má ekki hækka við
rembing), hækkaður augnþrýstingur,
áhaldafæðingar, keisaraskurður, ör á
legi eftir fyrri keisara (metið), ungar
mæður (unglingar), saga um kynferðis-
lega misnotkun, saga um erfiða fyrri
reynslu, umskornar konur, þroskaheftar
konur, alkóhólistar/fíklar, þreyta og
kvíði móður (Bevis, 1999; King, 1997;
Telfer, 1997).
Ákveðin læknislfæðileg rök geta
verið fyrir því að konum er ráðlagt að fá
ekki deyfinguna. Þau eru: meðgöngu-
eitrun (blóðflögur<100.000), húðsýking
við stungustað, sýkingar, blóðstorku-
truflanir, blóðflögufæð, ýmsir storku-
gallar, blæðing frá fylgju, bæklun á
mænu (svæfingalæknir metur), tauga-
sjúkdómar (MS-sjúkdómur), lágþrýst-
ingur, langvarandi bakvandamál og of-
næmi fyrir deyfilyfinu (Bevis, 1999;
Telfer, 1997).
Sá hópur kvenna sem biður um og
fær mænurótardeyfingu í fæðingu fer
stækkandi. Þessi hópur er ekki einungis
konur í áhættuhópi heldur einnig konur
sem eru í eðlilegri fæðingu. Sitt sýnist
hverjum um þetta. Janet Balaskas
(1991) segir að þrátt fyrir að konur
reyni oft ýmis önnur ráð en lyf við
verkjum, þá hugsi þær oft; Af hverju er
ég að leggja þetta á mig ef ég get gert
þetta á auðveldari hátt með mænu-
rótardeyfingu? Þess vegna hvetur hún
konur til að hugsa vel um kosti og galla
deyfingarinnar áður en ákvörðun er
tekin því nokkrir klukkutímar af þæg-
indum geti haft neikvæð áhrif á barnið
og gert fæðinguna erfiða.
Mikilvægt er að konur geri sér grein
fyrir þessu sem og ljósmæður sem hafa
mikil áhrif á ákvörðun konunnar. Því
val um mænurótardeyfingu hefur ekki
aðeins áhrif á komandi fæðingu heldur
þá næstu líka ef konan lendir í t.d.
keisaraskurði sem getur verið inngrip í
kjölfar deyfingar. Konan þarf einnig að
íhuga að eðlileg fæðing breytist mikið
þegar ákvörðun um mænurótardeyf-
ingu hefur verið tekin til að mynda
stuðningur heilbrigðisstarfsfólks. Ein-
beiting þess verður öðruvisi, meiri tími
fer í að sinna tæknilegum hlutum í stað
beins stuðnings við konuna. Sömuleiðis
dregur úr stjórn konunnar á eigin fæð-
ingu.
Mænurótardeyfing er góð verkja-
deyfing, sem deyfir verkina á fyrsta og
öðru stigi en konan finnur yfirleitt
þrýsting kolls á endaþarm á öðru stigi,
þrátt fyrir deyfinguna. Uppsetning
leggsins og virkni lyfjanna tekst ofitast
vel. Þrátt fyrir mikla reynslu og færni
sérmenntaðs starfsfólks geta orðið mis-
tök í uppsetningunni t.d. er talið að í
1% tilvika sé stungið of langt og gat
komi á „dural“- himnu, í 5% tilvika að
stungið sé í æð (þá er stungið aftur) og
í 2% tilvika verði skaði á taugarótum
(Telfer, 1997, O'Sullivan, 1997).
Þekktasta einkennið hjá konum
vegna mistaka við uppsetningu leggsins
er hinn svokallaði mænuhöfuðverkur.
En hann verður ef gert er gat á „dura
mater“- himnuna, þá lekur mænuvökvi
út um gatið þannig að þrýstingur á
honum minnkar svo það strekkist á
bláæðum í höfði og konan fær höfuð-
verk. Algengast er að höfuðverkur komi
ffam á 1 .-3. degi eftir fæðingu og standi
yfir í viku. Konan er hvött til að liggja
flöt, gefnar koffíntöflur og stundum er
henni gefið saltvatn í mænurótarbilið til
að jafna þrýsting þar. Jafnframt fær
konan nál og vökva í æð. Dugi þetta
ekki getur svæfingalæknir þurft að
leggja blóðbót, þá eru teknir 10-20 ml
blóðs úr bláæð og sprautað hægt inn í
mænurótarbilið. Þegar blóðið storknar
er það talið loka gatinu á „dura mater“.
Þessi meðferð virkar yfirleitt að fullu á
1/2 klst (Dozer og Baruth, 1999;
King,1997; Sudlow, 2000; Telfer,
1997). í samtali við Ástríði Jóhannes-
dóttur, svæfingalækni (febrúar árið
2001) á svæfingadeild Landsspítala
Háskólasjúkrahúss, kom fram að 80%
kvenna eru fulllæknaðar tveimur klukku-
stundum eftir blóðbót, 20%, eða þær
sem eftir eru, læknast þegar blóðbót er
endurtekin. Að þessu framansögðu má
búast við að tengslamyndun móður og
barns verði fyrir truflun.
Þegar deyfingin er komin á réttan
stað getur í 1-10% tilvika orðið blóð-
þrýstingsfall þar sem deyfingin slekkur
á „sympatíska“ kerfinu og veldur æða-
víkkunum. Því er yfirleitt gefinn vökvi
í æð áður en mænurótarlegg er komið
fyrir. Stundum þarf að grípa til blóð-
þrýstingshækkandi lyQa eins og epine-
ífíns, eða í 2% tilvika ef blóðþrýstingur
hefur lækkað um meira en 30%. Hliðar-
lega getur hjálpað til. í einstaka tilfell-
um virkar mænurótardeyfing ekki og
getur það valdið miklum vonbrigðum
Ljósmæðrablaðið nóvember 2005 19