Akranes - 01.01.1952, Blaðsíða 15

Erlendur hreimur heyrist samt ekki
í íslenzkuframburði hans. Þar eð hann
hefur dvalið lengst meðal Dana gæti verið
álitamál hvort tilfinningar hans teldu
hann Dana eða Islending. Hann tók þó
sjálfur skarið af í því máli. Hann sagði:
„Ég finn daglega að Llóðið er íslenzkt.
Ég er komirrn á það stig, að ef ég væri
heima myndi fólk sennilega telja mig
hálfútlending eins og það gerir hér. Að
vísu dregur fólk að miklu leyti ályktanir
af því, sem það veit. Þegar ég hitti Dana
í fyrsta skifti dettur honum auðvitað ekki
i hug, að ég sé útlendingur, en hér, þar
sem allir þekkja mig líta allir á mig sem
hálfgerðan útlending. Hvað móðurmál mitt
snertir hefði mér fundizt það blóðug
skömm ef ég hefði gleymt því, en það er
viljaatriði hvort fólk heldur málum við
eða ekki. Ef fólk les lítið gleymist móður-
málið furðufljótt, en þá lærist heldur ekk-
ert annað mál almennilega í staðinn.
Þessi gamli málagarpur hefur tvö sið-
ustu árin unnið að því að semja persisk
danskt orðasafn. Það er í fyrsta skipti, sem
nokkur maður hefur fengizt við það. Orða-
safn þetta og allar bækur sínar ætlar hann
að gefa bókasafni i Ryomgaard, en í þeim
bæ hefur hann unnið mestan hluta æv-
mnar. Skömmu áður en ég fór, fór Skúli
að fræða mig um skyldleika málanna og
rekja þróunarsögu ýmsra orða. Mig kenndi
Þl, þegar ég kvaddi þetta gáfaða góðmenni,
mér fannst ég vera að skilja 'við náinn vin
á útskeri þótt hann stæði föstum fótum
á grænkandi danskri grund. Eins og ís-
lenzk börn hafa öldum saman setið við
fótskör pabba og mömmu, afa eða ömmu
°g hlýtt á ókunn fræði, þannig gæti svo að
segja gervöll íslenzka þjóðin setið við fót-
skör þessa gamla manns og lært af honum
margskonar fróðleik, ef við aðeins hefðum
haft hann nær okkur.
Skapfesta hans og hlédrægni eru áber-
andi. Þegar ég reyndi að leiða rök að
því, að allmiklu máli skipti, að hann tali
mn á plötu, sem síðan mætti geyma,
sagði hann. „Þú mátt ekki misvirða það við
oiig landi minn, en hvað þetta snertir
vil ég fá að vera í friði.“
Frá Ryomgaard lá leiðin til Árósa, en
þar eru þó nokkrir landar búsettir. Flestir
^unu kannast við prófessorana Lárus Ein-
arsson og Skúla Guðjónsson en margt
eldra fólk mun einnig muna eftir frú
Helgu Brynjólfsdóttur, dóttur sr. Rrynjólfs
á Ólafsvöllum. Lárus er nú orðinn heims-
frsegur vísindamaður og höfum við af
tomlæti og hirðuleysi misst þennan ágætis-
rnann burt úr landinu að fullu og öllu. Það
er hrapaleg skammsýni hverrar þjóðar að
reyna ekki að skapa sínum beztu mönnum
a hvaða sviði sem er, svo þolanleg starfs-
°g lífs kjör, að þeir neyðist ekki til að
vmna sér fé og frama á erlendum vett-
vangi. Við íslendingar eriun sízt ofhaldnir
AKRANES
af fjölda framúrskarandi vísindamanna
og er því þeim mun sárara að sjá nokkrum
þeirra á bak.
Vísindagrein Skúla Guðjónssonar er
mér svo fjarlæg, að ég skal engann dóm
leggja á ágæti hennar né gildi, en hann
skreppur svo oft heim, að óþarfi er að
segja íslenzkum lesendum frekar frá hon-
um að sinni.
Helga er sem kunnugt er stálminnug
enda á hún ekki langt að sækja það, barst
talið að hfinu heima í kring um aldamótin
m. a. skólaböllunum i Reykjavík, sem þá
voru aðalviðburður.inn í lífi ungu stúlkn-
anna í höfuðstaðnum.
Þegar leið að skólaballi var kosin
skemmtinefnd í skólanum og urðu allir
skólapiltar að tilkynna þeirri nefnd hvaða
stúlkum þeir ætluðu að bjóða, var þetta
gert til þess að stúlkur með vafasömu
mannorði lentu ekki á skólaballi.
Ef skólapiltar áttu systur buðu þeir
þeim, en sveitapiltar buðu dætrum fjár-
haldsmanna sinna eða dætrum matsölu-
kvenna, þar sem þeir borðuðu. 1 þá daga
rann lækurinn gegnum Lækjargötuna og
var grjótgarður við barma hans beggja
megin.
Þegar pörin komu stóð jafnan mikill
mannfjöldi í Lækjargötunni til þess að
horfa á. Piltarnir voru hátíðaklæddir, en
stúlkur, sem hversdagslega gengu í kjól-
um komu í samkvæmis kjólum. Þegar
pörin gengu yfir brúna á Lækjargötulækn-
um og inn um hliðið að Skólastignum, lék
Lúðrasveit Reykjavíkur, sem hafði valið
sér stað framan við menntaskólann. Þetta
var allt svo hátíðlegt að við ungu stúlkurn-
ar fylltumst hrifningu yfir hátíðleik stund-
arinnar.
Dúxinn í skólanum átti að færa upp
ballið, sem kallað var með elztu dóttur
landshöfðingjans. Árin 1901-2 þegar ég
var á skólaböllum, voru dúxarnir Jón heit-
inn Ófeigsson og Þorsteinn Þorsteinsson
fyrrum hagstofustjóri, en elzta dóttir
4ndshöfðingjans var Margrét, sem síðar
giftist Guðmundi Björnssyni landlækni.
Þegar allir voru komnir inn var skól-
anum lokað og marzinn hófst, síðan döns-
uðu 4-6 pör í senn fyrsta dansinn. Fyrir
og eftir fyrsta dans komu piltarnir til
okkar til þess að panta dansa og skrifuðu
þeir þá nöfn sín á ballkortin okkar en við
á kortin þeirra. Þegar dansað hafði verið
um hríð, var sezt að snæðingi og mælti
þá dúxinn á latinu fyrir minni rektors, sem
þá var Björn M. Olsen, en rektor svaraði
með ræðu á sama máli. Snætt var smurt
brauð og gosdrykkir drukknir með.
Seinna árið, sem ég sótti skólaball var
það haldið í iðnaðarmannahúsinu. f skól
anum hafði ég verið á skauti, en ákvað
nú að koma í kjól, og saumaði ég hann
úti í bæ. Áður en ég fór á ballið varð ég
að sýna Jarðþrúði móðursystur minni, hús-
freyju Hannesar Þorsteinssonar þjóð-
skjalavarðar kjólinn, sem var skósíður
lítið fleginn með puffermum. Þegar
frænka sá ermarnar varð henni að orði:
„Ætlarðu að vera svona mikið ber?“ Ég
varð þá að fó mér hanzka, sem náðu upp
fyrir olnboga og var saumað á þá silki-
band. Borðdans dansaði ég i þetta sinn
við Júlíus Havsteen sýslumann og sat þvi
við hlið hans við borðið. Gegnt okkur sat
þá Þórunn heitin, sem siðar varð húsfreyja
hans, en ekki vissi ég þá að neitt væri á
milli þeirra. Þórunn, sem var góð vinkona
mín trúði mér fyrir því síðar, að sér hefði
þótt svo vænt mn að ég tók ekki ofan
hanzkana meðan við borðuðum því hún
hefði veitt þvi eftirtekt, að ég hefði lag-
lega handleggi. Svona var nú allt strangt
í þá daga, nú tekur enginn til þess þó
stúlka hafi bera handleggi.
Þetta kvöld kom upp eldur í stærsta
húsinu í Grjótárþorpinu og brann það til
kaldra kola. Við þutum út í sparifötunum
til þess að horfa á brunann, en þá var fólk
að stramba vatni í skjólum úr brunnum
og skvetta á eldinn, hreytti það ónotum
i þessa lánleysingja, sem flækst höfðu á
vettvang í sparifötunum.
Auk skólaballana voru ein þrjú klúbb-
böll á hverjum vetri í Reykjavik. Em-
bættismennirnir höfðu klúbb og hittust
einu sinni i viku til þess að spila.
Á klúbbböllin tóku þeir bæði liúsfreyjur
sínar og dætur með, en buðu auk þess
mannborlegum skólapiltum, til þess að
dansa við dæturnar. Framan af kvöldhu.
dönsuðu þó karlmennirnir ýmist við hús-
freyjm- sínar eða dætur, en þegar frá leið
drógu þeir sig í hlé til þess að spila, en
piltarnir dönsuðu við ungu stúlkurnar,
mæðurnar sátu og horfðu á eins og það var
kallað þá. Svona gekk allt lífið umbrota-
lítið í Reykjavik aldamótanna.
En Helga Brynjólfsdóttir kann einnig
að segja frá skuggahliðum aldamótaár-
anna. Mér þykir rétt að sleppa öllum nöfn-
um úr þeiri’i frásögn, sem sýnir átakan-
lega hversu litils við vorum megnuugir
í meðferð þeirra, sem voru andlega sjúkir.
Ung stúlka varð fyrir heiti’ofi og sturlað-
ist upp úr því, hún ætlaði að fyrirfara
sér, en komið var í veg fyrir það. Síðan
var hún alla ævi niðursetningur. Innan
um annað fólk var ekki hægt að hafa
hana því hún söng oft um nætur og vakti
fólk með söng sinum. Byggður var handa
henni torfkofi og lá hún þar í heyi með
teppisdruslu ofan á sér. Matur var henni
borinn í blikkdósum en annars var ekkert
við hana gert nema hvað mokað var und-
an henni af og til, því að hún hafði ekki
rænu á að ganga örna sinna. Á síðustu
árum var hún orðin svo kreppt, að hnén
voru upp við brjóst, þannig lá liún árum
saman í fýlunni i torfkofanum, sem hafði
einn glugga á þakinu.
15