Freyr - 15.04.1994, Síða 26

Greinoflokkur um hogfræði
6. grein
Bœndur og leiðbeiningaþjónustan
Gunnlaugur Júlfusson, Stéttarsambandi bœnda
Staða landbúnaðarins.
Leiðbeinendur í landbúnaði hafa á síðustu áratugum haft mikilvœgu hlutverki að gegna
við þróun landbúnaðarins. Þeir hafa gert það með því að flytja upplýsingar til bœnda um
nýjustu framleiðslutœkni sem og upplýsingar um niðurstöður rannsókna og athugana sem
leitt hafa til framfara á einn eða annan hátt.
Ávinningur af iðnvæðingu landbún-
aðarins hefur verið margvíslegur.
Framleiðsla og afköst hafa aukist,
þannig að neytendur hafa um að
velja gnægð hágæðamatvæla á við-
unanlegu verði. Bændur náðu meiri
tekjum og betri lífsafkomu. Líkam-
legt erfiði í landbúnaðinum hefur
minnkað. Færra fólk framleiðir
meira magn en fyrr, sem hefur leitt
af sér að þær atvinnugreinar sem
þurftu á auknu vinnuafli að halda,
gátu fengið það frá landbúnaðinum.
Leiðbeiningaþjónusta í landbúnaði
hefur þannig verið mikilvægur þátt-
ur í að byggja upp það velferðar-
þjóðfélag sem við búum við í dag.
Þessi framþróun landbúnaðarins
hefur einnig haft ýmislegt í för með
sér sem hvorki er æskilegt né hefur
verið fyrirsjáanlegt. Aukin fram-
leiðni hefur leitt til offramleiðslu
sem erfitt hefur reynst að afsetja.
Staða bænda hefur því versnað á
ýmsan hátt á seinni árum, bæði efna-
hagslega og félagslega. í efnahags-
legu tilliti tengist þetta auknum
skuldum, breyttum kröfum markað-
arins og minni atvinnumöguleikum í
dreifbýlinu. Ótrygg afkoma hefur í
för með sér aukið andlegt álag. Jafn-
framt hafa félagsleg vandamál farið
vaxandi innan landbúnaðarins
vegna fólksfækkunar í dreifbýli og
vaxandi einangrunar.
Þessa þróun var erfitt að sjá fyrir.
Upphaflegt markmið var að bæta
hag bænda með framþróun og leið-
beiningum, sem átti að gefa þeim
möguleika til að bæta stöðu sína
með auknu valdi yfir framleiðslu-
möguleikum jarðarinnar. Athyglin
beindist fyrst og fremst að því sem lá
Gunnlaugur Júlíusson.
næst framleiðslunni hjá einstökum
bændum. Þetta hefur haft í för með
sér að bæði bændur og samfélagið
hafa misst stjórn á ýmsum þáttum
sem tengjast landbúnaðinum.1
Hlutverk ráðunauta.
Samfélagið gerir margháttaðar
kröfur til bænda í dag. Þeir eiga að
framleiða ódýra gæðavöru með því
að nota þær framleiðsluaðferðir og
þá tækni, sem er forsenda fyrir mik-
illi framleiðni. Samtímis eiga þeir að
aðlaga framleiðsluna að hertum um-
hverfiskröfum og þörfum markaðar-
ins. Bændur eiga því að vera allt í
senn, tæknilega og rekstrarlega hæf-
1 Þessi grein er að nokkru leyti unnin upp úr
erindi sem heitir „Helhetlig rádgivning“ og
er eftir Ulrich Nitsch, prófessor við Sænska
landbúnaðarháskólann í Ultuna. Erindið
er skrifað árið 1993.
ir, markaðssinnaðir rekstraraðilar
og virkir gæslumenn náttúrunnar.
Þar á ofan eiga þeir helst að vera
hugmyndaríkir frumkvöðlar, sem
standa fyrir nýjum atvinnurekstri í
dreifbýlinu. Þetta allt eiga þeir að
gera í umhverfi sem býður ekki upp
á annað en ótryggar efnahagsfor-
sendur og síbreytilega landbúnaðar-
stefnu. Þegar við þetta bætast bæði
EES og GATT. þá er eðlilegt að
spurt sé: Hvert er hlutverk leiðbein-
enda í landbúnaði við þessar kring-
umstæður?
Minn skilningur er sá að hlutverk
landbúnaðarráðunauta sé að að-
stoða bændur við að taka hagsýnar
ákvarðanir og framkvæma hag-
kvæmar aðgerðir. Þetta leiðir af sér
að spurt er: Hvað er hagkvæmt?
Ekkert er hagkvæmt í sjálfu sér,
hagkvæmni verður alltaf að skil-
greina í samanburði við eitthvað. I
landbúnaðarleiðbeiningum verður
bæði að taka tillit til markmiða
bóndans og markmiða samfélagsins.
Það er ekki alltaf auðvelt. Það sem
hefur verið hagkvæmt fyrir bóndann
til skemmri tíma litið, er ekki hag-
kvæmt fyrr samfélagið - og jafnvel
ekki heldur bændur - þegar litið er
til lengri tíma. Enda þótt einungis sé
tekið tillit til bændanna, þá er erfitt
að ákveða hvað sé hagkvæmt í því
síbreytilega umhverfi sem þeir búa
við. Við þessar aðstæður hlýtur það
að vera hlutverk ráðunauta að að-
stoða bændur við að fást við þessar
breytilegu og ótryggu aðstæður, en
það hlutverk er ekki alltaf auðvelt.
Hvaða kröfur eiga bændur að gera
til ráðunauta við þessar aðstæður?
Það nægir ekki að kynna einungis
298 FREYR - 8'94