Litli Bergþór - 20.06.1995, Page 14

Biskupstungnaafréttur
Eftir Amór Karlsson.
Erindi flutt á ráðstefnu í Aratungu 24. mars 1995.
Aðfari.
Tignarlegt, formfagurt og svipmikið stendur það
eins og útvörður byggðarinnar í Biskupstungum í
norðri. Bláfell er á afréttinum sunnanverðum og
lokar sýn að sunnan til innri hlutans og innan þess
sést ekki til byggðar. Nær 1000 ár eru liðin síðan
kona nokkur taldi það kost, þar sem hún vildi ekki
horfa yfir kristna byggð. Hrefna hét hún og er ein af
þjóðsagnarpersónunum, sem tengdar eru við Bláfell.
Ótengd henni var Hallgerður, sem átti orðastað við
Ólaf muð, er sendur var að norðan til að fá
upplýsingar um hvenær jólin væru. Hún bað honum
fararheilla vegna þess að hann ávarpaði hana
blíðlega en gaf mönnunum jafnframt áminningu um
að minnast betur velgjörðarmanna sinna. „Ekki
hefðum við tröllin gleymt fæðingardegi Krists ef hann
hefði gert eins mikið fyrir okkur og þið mennirnir
segið hann hafa gert fyrir ykkur.“
Bláfell.
Þekktasti vætturinn í Bláfelli er Bergþór risi.
Hann setti ekki fyrir sig eins og kona hans, Hrefna,
að búa þar þó byggðamenn kristnuðust, en notaði
ýmis tækifæri til að gefa þeim heilræði. Ströng
áminnig um að veita þeim vel er beina þurfa að
þiggja felst í fyrirmælum um að hafa jafnan sýru í
kerinu, sem hann klappaði í bergið á Bergsstöðum,
og legstaðurinn sem hann valdi sér þar sem heyrist
bæði árniður og klukknahljómur bendir okkur á að
njóta bæði þess sem íslenskt er og það sem okkur
er flutt úr fjarlægð. Fyrir þá er lifa vilja á landsins
gæðum er þó táknmyndin áhrifaríkust af
laufblöðunum, sem breyttust í gullpeninga af því þau
voru hirt og borin áleiðis til byggða.
Lega og eignarhald.
Biskupstungnaafréttur er stór og landslag og
gróðurfar með ýmsu móti. Syðsti hlutinn er um það
bil jafn sunnarlega og Gullfoss og nyrsti hluti álíka
norðarlega og Hveravellir. Loftlína þarna á milli er
nær 70 km. Breiddin er hins vegar víðast lítil, eða
frá nokkrum km upp í um 30 ef mælt er að jöklum.
Til að vera með þægilegar tölur má segja að
heildarflatarmál á landi, sem ekki er undir jökli, sé
nær 1000 ferkílómetrar eða 1 % af heildarflatarmáli
íslands. Landið er lægst syðst og er dálítill blettur í
innan við 200 m hæð y. s. Mikill hluti af landinu
sunnan við Bláfell er í 200 til 300 m hæð. í kringum
Bláfell hækkar það í yfir 400 m og er hluti landsins
fyrir innan það milli 400 og 500 m, hluti milli 500 og
Hrútfell.
600 og nokkuð af flatlendi á Kili er yfir 600 m y. s.
Yfir gnæfa svo fjöllin, Hrútfell hæst 1410 m og Bláfell
1204 m y. s.
Gróðurfar er á ýmsa vegu. Syðst eru til
valllendisblettir með þéttu og uppskerumiklu grasi,
mýrar og holt með mismunandi miklum gróðri. Eftir
því sem landið hækkar og það liggur verr við kaldri
norðanáttinni verður gróðurinn gisnari, og á stórum
svæðum virðist hann í fljótu bragði enginn, en með
gaumgæfni má þó víðast finna einhverjar plöntur,
þar sem ekki er hreyfing á jarðvegi. í skjólsælum
lautum og hlíðum móti suðri er gróðurinn blómlegur
einkum á hlýjum og rökum sumrum. Víða fýkur mold
úr börðum og moldum þegar þurrir vindar blása um
auða jörð. Annars staðar hefur gróður þakið land á
síðustu áratugum, svo sem í Nýgræði skammt
vestur af Gullfossi.
Árnar Sandá og Hvítá skipta afréttinum í þrjá
hluta. Syðsti hlutinn eru Hólahagar og Tunguheiði.
Litli - Bergþór 14