Litli Bergþór - 01.03.2003, Page 29

neðan heiði, hann var hinn fyrsta vetur með Þórði
skeggja, mági sínum. Um vorið fór hann upp um
heiði að leita sér landkosta, þeir höfðu náttból og
gerðu sér skála, þar heitir nú Skálabrekka. En er
þeir fóru þaðan, komu þeir að á þeirri, er þeir
kölluðu Öxará, þeir týndu þar öxi sinni, þeir áttu
dvöl undir fjallsmúla þeim, er þeir nefndu
Reyðarmúla, þar lágu þeim eftir árreyðar þær, er
þeir tóku í ánni. Ketilbjöm nam Grímsnes allt upp
frá Höskuldslæk og Laugardal allan og alla
Biskupstungu upp til Stakksár og bjó að Mosfelli.
Böm þeirra voru þau Teitur og Þormóður, Þorleifur,
Ketill, Þorkatla, Oddleif, Þorgerður, Þuríður.
Skæringur hét einn sonur Ketilbjarnar laungetinn.
Ketilbjörn var svo auðugur að lausafé, að hann bauð
sonum sínum að slá þvertré af silfri í hofið, það er
þeir létu gera, þeir vildu það eigi, þá tók hann silfrið
upp á fjallið á tveimur uxum og Haki, þræll hans, og
Bót, ambátt hans, þau fólu féð svo eigi finnst. Síðan
drap hann Haka í Hakaskarði, en Bót í Bótarskarði.
Teitur átti Ólöfu, dóttur Böðvars af Vors, Víkinga-
Kárasonar, þeirra sonur var Gissur hvíti, faðir ísleifs
biskups, föður Gissurar biskups. Annar sonur Teits
var Ketilbjöm, faðir Kolls, föður Þorkels, föður
Kolls Víkverjabiskups. Margt stórmenni er frá
Ketilbimi komið.
Mosfell í Grímsnesi
Förum nú lítillega yfir þessa meitluðu frásögn
Landnámu. Þar kemur m.a. fram að ísland er víða
byggt við sjávarsíðuna þegar Ketilbjöm kemur til
Islands. Eða eins og segir: „Ketilbjörn fór til
Islands, þá er landið var víða byggt með sjó“.
Væntanlega hafa menn þá þegar verið búnir að
nema bestu landssvæðin er að sjó lágu. Ketilbjöm
leitar því inn til landsins til búsetu. Fróðlegt er að
fylgja þeim örnefnum er fram koma í för hans og
fylgdarliðs hingað í uppsveitir Árnessýslu. Skip
hans heitir Elliði. Þetta skip verður tilefni örnefna
sem allir landsmenn þekkja á okkar dögum þ. e.
Elliðavogur, Elliðaár, Elliðaárdalur og Elliðavatn.
Síðan heldur Ketilbjörn með mönnum sínum yfir
Mosfellsheiði og þeir gera sér skála við Þingvalla-
vatn og ber bærinn þar síðan nafnið Skálabrekka.
Við ána er þar féll í vatnið týna þeir öxi og fær áin
þá nafnið Öxará. Hér er freistandi að skýra frá því
hvernig þjóðsagan um Jóra í Jórukleif skýrir nafnið
á Öxará.
Jórunn hét stúlka ein. Hún var bóndadóttir ein-
hvers staðar úr Flóa í Sandvíkurhrepp í Flóa. Ung
var hún og efnileg, en heldur þótti hún skapstór.
Hún var matselja hjá föður sínum. Einhvern dag bar
svo við, að hestaat var haldið skammt frá bæ
Jórunnar. Átti faðir hennar annan hestinn, er etja
skyldi, og hafði Jórunn miklar mætur á honum.
Hún var viðstödd hestaatið og fleiri konur. En er
atið byrjaði, sá hún, að hestur föður hennar fór held-
ur halloka fyrir. Varð Jórunn svo æf við það og
tryllt, að hún óð að hinum hestinum og reif undan
honum lærið. Hljóp hún þegar með það, svo ekki
festi hönd á henni, upp að Ölfusá hjá Laxfossi, þreif
þar upp bjarg eitt mikið úr hömrunum við ána og
kastaði því nálægt út á miðja á. Síðan hljóp hún yfir
á stillum þessum og mælti um leið:
„Mátulegt er meyjarstig,/
mál mun vera að gifta sig/.“
Heitir þar síðan Tröllkonuhlaup, aðrir segja
Jóruhlaup. Þar hélt hún upp Ölfus, austan undir
Ingólfsfjalli, og upp í Grafning, uns hún kom að
hamragili því, sem liggur vestur úr Grafningi
skammt frá Nesjum. Eftir því fór hún og linnti ekki
á, fyrr en hún kom upp í Hengil. Þar tók hún sér
bólfestu, og er þar síðan kallaður Jóruhellir, og varð
hið versta tröll og grandaði bæði mönnum og mál-
leysingjum. Þegar Jóra var sest að í Henglinum, var
það siður hennar, að hún gekk á hnjúk einn í
Henglafjöllum og sat löngum þar, sem síðar heitir
Jórustöðull. Er hann skammt frá sjónarhól hennar á
háfjallinu. Á sjónarhól skyggndist hún eftir
ferðamönnum, sem um veginn fóru, bæði um
Grafning fyrir vestan Þingvallavatn og um Dyraveg
norðan undir Henglinum, sem liggur skammt frá
hamragili því, sem áður var nefnt og heitir enn í dag
Jórukleif, af því Jórunn lá þar oft fyrir ferðamönnum
til að ræna þá eða drepa, eftir það hún var búin með
hestlærið. Þar með gjörðist hún svo ill og ham-
römm, að hún eyddi byggðina í nánd við sig, en
vegirnir lögðust af. Þótti byggðamönnum svo mikið
mein að þessari óvætt, að þeir gjörðu mannsöfnuð til
að ráða hana af dögum, en engu fengu þeir áorkað
að heldur. Nú þegar í þessi vandræði var komið og
engin ráð fengust til að vinna Jóru, því svo var hún
kölluð eftir að hún trylltist, né heldur til að stökkva
henni burtu, varð til ungur maður einn, sem var í
förum landa á milli og var um vetur í Noregi. Hann
gekk fyrir konung einn dag og sagði honum frá
meinvætti þessum, sem í Henglinum byggi, og bað
Litli Bergþór 29