Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1959, Síða 62

44
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
riddurum í bardaganum við Hast-
ings 1066.
Þessi mynd, sem Freeman dró upp
af Játvarði og ríki hans, hefur
breytzt mjög á síðustu fimmtíu ár-
um. Sérstaklega á þetta við um skoð-
anir sagnfræðinga á stjórnarskipu-
lagi því, er hann eignaði Engil-Söx-
um. Aftur á móti hefur mönnum
ekki eins tekizt að losa sig við skoð-
anir hans á Játvarði. Ágætur enskur
sagnfræðingur segir, t. d. í bók, sem
kom út 1955, að í samanburði við
Knút og Vilhjálm bastarð komi Ját-
varður fram sem vesalingur, stefnu-
laus að mestu og afkastalítill. Hann
hafi reynzt þróttlaus í stjórnmála-
byljum ríkisstjórnarára sinna, en þó
hafi hann ekki skert hið konunglega
vald. Brestir hans, segir höfundur,
séu þeir sömu og manna á öllum
tímabilum, en dygðir hans séu ein-
göngu miðalda dygðir. Úr hinum
kristnu dygðum hans, jarteiknum og
listhneigð hafi menn skapað sér
mynd hins alfullkomna kristna kon-
ungs, sem var fyrirmynd manna,
unz einkenni hennar úreltust eða
féllu úr gildi eða tízku. Aðrir hafa
lýst Játvarði sem „heilögum hálf-
vita“, og farið háðslegum orðum um
hann sem „hálfdýrling“, sem mun nú
annars stafa af vanþekkingu á „kan-
óniséringum“ heilagrar kirkju. Ég
man að sinni aðeins eftir einum nú-
lifandi sagnfræðingi, sem bregður
að mun frá þessari mynd Játvarðar,
en hann er Sir Frank M. Stenton,
fróðastur manna um sögu Engil-
Saxa. Farast honum orð á þessa leið:
„Það er líklegt, að Játvarður sé yfir-
leitt of lítils metinn, og að hann hafi
búið að forða leyndrar orku undir
hinu milda fasi, sem heillaði þá, sem
þekktu hann, og meinlætissemdinni,
sem gerði hann að dýrlingi."
En hver er nú raunveruleikinn?
Ekki ætla ég mér það að geta ráðið
það vandamál, og sízt í stuttri grein.
En segja má ég það, að ég hefi nú
í herrans mörg ár fengizt við rann-
sóknir á sögu Engil-Saxa, og þá sér-
staklega á ríkisárum Játvarðar, þo
þess sjáist enn lítil merki í rituðu
máli. En mér hefur fundizt, að margt
færi miður í því, sem enn hefur
ritað verið um konung vorn og
stjórn hans — að nýjar leiðir yrði
að troða, ef komast ætti að sannleik-
anum. Játvarður er að mörgu leyti
torskýrður maður, og sama má segja
um stjórnarfar og stofnanir um hans
daga. Á þetta ekki sízt við, ef sagan
er rædd frá sjónarhóli þing- og lýð"
ræðisskipulags nítjándu aldar, en
sú hefur reyndin oftast orðið. Ensk-
ur sagnfræðingur, J. E. A. Jolliffe, er
ef til vill kann betur en flestir aðrir>
að setja sig inn í anda stjórnarfars
Engil-Saxa, reit fyrir skömmu: „Við
eygjum í fortíðinni fyrst og fremst
það, sem við þekkjum í nútíðinni,
það, sem er skylt henni á sama hátt
°g nýgræðingur fullvöxnu tré. Það
er svo auðvelt að verða blindur fyrir
því sem er andstætt okkar viðtekna
frjálslynda (liberal) hugsunarhsetti,
eða því, sem hefur engin áhrif 3
hann, blindur fyrir því, sem vur
virkt á sínum tíma, en hafði engin
sýnileg áhrif á atburðarás framtíð'
arinnar. Og þannig orsakast það • • •
að það, sem engin merki setti á nu'
tíðina, tapar fyrir oss á sama mata
öllum raunveruleik, eins í fortíð*
inni“. Þessi orð mætti grafa óafma*
anlega á hjarta hvers sagnfræðings;
Játvarður góði kom til valda 1
landi, sem var honum ókunnug >