Tónlistin - 01.12.1944, Blaðsíða 23

TÓNLISTIX
5:5
atiskum tónum) er skotið inn í lag-
línu díatóniska lónstigans (í Grikk-
landi um 500 f. Ivr., og nokkru síð-
ar verður þeirra vart hjá Aröbum
og Persum). Timabil þetta er stund-
um nefnl krómatíska tímabilið og
„enharmóniska“ (samhljóða).
5. Afturhvarf til einfaldrar sjö-
sæta tónskipunar án tónflutnings
(transposition): Fyrstu aldir kristi-
tegrar kirkjutónlistar í Byzanz og
Róm.
II. Miðöld.
1. LJjjpliaf margraddaðrar tón-
listar (fjölröddunar); tímabil hinna
sámstígu ferunda og fimmunda
(organum) á 10.—12. öld.
2. Discantus- og fauxbourdon-
-límabilið á 12.—13. öld. Discantus
felst i eindreginni gagnhreyfingu
,vcgoja radda, en í fauxbourdon er
lagið ítrekað með samstígum þrí-
undum og sexundum-
3. Hinn eiginlegi „kontrapunkt-
nr“ mótast á 13.—11. öld: Lag't bann
við samstígum áttundum og fimm-
undum.
4. Hermiröddunin (imitation)
blömgast; eftirlíkjandi kontra-
punktur nær hámarki sínu í list
Hollendinga á 15.—1(5. öld.
III. Nýöld.
1. Raddfleygaði (pólýfón) tón-
bálkurinn skýrist og verður að
bljómbundnum ritbætti (harmón-
iskum); þessi einkenni koma fram
á 1(5. öld í alþýðlegri kvartett-radd-
færslu, útsetningum fvrir lútu og
orgel, safnaðarsöng mótmælenda
(,,kóralnum“) og Palestrina-stíl
(hómófón tónbálkur).
2. Tímabil „nýju lónlistarinnar“
(nuove musiche) 1(500—1(550. Fiínd-
inn tónrænn framsagnarstíll (rezi-
tativ) og einsöngur með undirleik:
ópera, óratóría, kantata. Upphaf
hljóðfæratónlistar („instrumental-
músík“) [Gabrieli].
3. Blómaskeið neapólítanska óp-
eruskólans (hel canto) 1650—1700;
ópera með þjóðlegu sniði kemur
fram í ýmsum öðrum löndum:
Frakklandi (Lully), Englandi (Pur-
cell), Þýzkalandi (Hamborg með
Reinhard Keiser).
1. Orgelstíllinn öðlast hina mestu
fullkomnun 1700—1750 um leið og
raddfleygaði og hljómhundni (pólý-
fóni og harmóniski) stíllinn renna
til fullnustu saman fyrir tilverknað
tveggja heimsmeistara: Bachs og
Hándels. Barok-tímanum lýkur.
5. Klassíska tímabilið 1750—
1800 (heiðstefnan). Nýi stiliinn nær
hámarki sínu um leið og höfuðein-
kenni lians skýrist: lag með undir-
leik. Sjálfstæð hljóðfæratónlist nær
fullum þroska, og listform þau, sem
vaxa upp af samruna tónlistar og
ljóðlistar, öðlast frekari fágun.
Brautryðjendur: Haydn, Gluck,
Mozart, Beethoven.
6. Timabil rómantísku stefn-
unnar (drevmistefnan) á 19. öld.
Fullkomið form víkur fyrir persónu-
Iegri tilfinningu, hið táknræna og
sérkennnilega sett öfar hinu fagra.
Sönglagið vex að tjáningargildi og
innihaldi, leikræn eða dramatísk, og
lýsandi tónlist þróast ört, prógram-
tónlist fullmótast: Schubert, We-