Bændablaðið - 11.04.2006, Síða 36

36 Þriðjudagur 11. apríl 2006
Grænfóðurrýgresi er einhver dug-
legasta jurt sem íslenskir bændur
eiga kost á að nýta. Það er duglegt
af stað, er öflugt í glímunni við
arfa, einkum sumarrýgresi, það
myndar býsna þéttan grassvörð á
skömmum tíma, það er orkuríkt
þangað til það sprettur úr sér, kýr
eru sólgnar í það og eftir slátt eða
beit sprettur það jafnharðan upp
aftur.
Samandregin reynsla margra
tilrauna, einkum á Hvanneyri og
Möðruvöllum, með frum- og end-
urvöxt rýgresis gegnum árin, er
nokkurn vegin þessi, uppskera gef-
in í hestburðum (hb.) sem er 100
kg þurrefnis á hektara.
55-60 dögum eftir sáningu er
uppskera sumarrýgresis orðin um
25 hb. en vetrarrýgresis nokkrum
hb. minna. Spretta er þá ör, 1-2
hb./dag næstu 10 dagana en
minnkandi upp úr því, enda neðri
blöð farin að sölna.
Ef rýgresi er slegið 55-60
dögum eftir sáningu má gera ráð
fyrir að 20-25 dögum seinna sé
endurvöxtur orðinn a.m.k. 20 hb.
og dagleg spretta álíka og kringum
fyrsta slátt, 1-2 hb./dag.
Ef rýgresi er slegið 70 dög-
um frá sáningu er uppskera um 40
hb. og 40 dögum seinna er endur-
vöxtur orðinn álíka mikill að vöxt-
um.
Ef rýgresi er slegið eftir 55-
60 daga og endurvöxtur sleginn
um 30 dögum síðar má vænta þess
að mánuði seinna sé komin sæmi-
legasta beit.
Allt er þetta þó að breyttu
breytanda, árferði skiptir miklu,
ekki síst geta vorþurrkar seinkað
spírun svo rétt er að sá sem fyrst.
Þó rýgresi sé blautt (um 15%
þurrefni) hafa bændur haft góða
reynslu af því að slá og rúlla rý-
gresi. Skilyrði er að jarðvegur sé
mjög vel unninn og sléttur, sláttu-
nánd hófleg og öll vinnubrögð
mildileg.
Vetrarepja er allt annars eðlis en
rýgresi. Hún er tvíkímblöðungur
og þess vegna mjög auðug af stein-
efnum, sérstaklega kalsíum, og
orkurík; þurrefni í repju er talið
ígildi þurrefnis í korni. Repjan
myndar mjög þétta blaðþekju og
þegar hún er komin í góðan vöxt
fer saman myndun á nýjum blöð-
um og sölnun eldri blaða. Eftir því
sem stöngullinn lengist, lyftist
blaðþekja en undir henni eru berir
stönglar. Ef repja verður fyrir
kuldakasti meðan á spírun stendur
er hætt við að hún hlaupi í njóla.
Þá fer stöngullinn að mynda blóm
en blaðmyndun stöðvast. Þess
vegna þarf að gjalda varhug við
því að sá henni mjög snemma. Þar
sem stöngulendarnir eru fjarlægðir
við slátt/beit fæst aðeins ein upp-
skera af repju.
Tilraunir hafa sýnt að ef vel
sprettur er komin góð beit (30 sm
há) eftir 60-65 daga. Þá standa um
25-30 hb. á rót, mestmegnis blöð.
Repjan sprettur hratt en viðbótin er
að mestu stönglar, sem vafasamt er
hvor nýtast á beit. Repjan er mjög
blaut, þurrefni er yfirleitt um og
undir 10%.
Nýting rýgresis og repju á
randabeit hefur verið mæld á
Möðruvöllum og Hvanneyri. Sam-
andregin reynsla af þeim athugun-
um á nýtingu rýgresis og repju er
sem hér segir: Landþörf tekur mið
af því að kýrnar bíti 5 kg þe./dag.
Ef menn ætla þeim að bíta meira
er landþörfin þeim mun meiri.
Frá því að sumarrýgresi
sýnir fyrsta vott um skrið og næstu
20 daga (uppskera 15-45 hb.) má
gera ráð fyrir 80-90% nýtingu við
hæfilega randabeit.
Ekki má færa rafstreng meira
en 1,5 metra í senn, allt umfram
það leiðir til mun lakari nýtingar.
Í byrjun má ætla að kýr bíti
120 g þe./m² en 400 g þe./m² í lok-
in. Þetta þýðir að kýrin þarf í upp-
hafi 42 m²/dag. Ef rafstrengur er
færður tvisvar á dag, 1,5 m hvoru
sinni, þarf hún 14 lengdarmetra.
Í lokin þarf hún að sjálf-
sögðu miklu minna, 12,5 m²/dag,
sem samsvarar 4 lengdarmetrum
þegar fært er um 3 m á dag en 12
m ef skömmtuð er eins metra skák
á dag.
Til að fullnægja þessari þörf
(5 kg þe./dag í 20 daga) þarf hver
kýr liðlega 500 m²
Um vetrarrýgresi gildir hið
sama nema hvað ekki er hægt að
miða við þroska heldur uppskeru
og að hún er í upphafi 5-7 dögum
seinni en sumarrýgresi.
Ætla má að nýtingartími
vetrarrýgresis frá byrjun beitar (15
hb.) sé allt að 30 dagar. Bitið magn
er hið sama og sumarrýgresis í
upphafi (42 m²/dag) og vex næstu
20 daga upp í 400 g m²/dag en
standi í stað eftir það.
Til að fullnægja þörf í 30
daga þarf kýrin um 650 m².
Samkvæmt reynslu frá
Möðruvöllum og Hvanneyri er
endurvöxtur eftir beit lítils virði
til beitar en endurvöxtur eftir
slátt nýtist mjög vel.
Um endurvöxt eftir slátt
gildir væntanlega svipað og um
frumvöxt, ef beit hefst eftir um 20
dögum eftir slátt.
Vetrarrepja getur eftir 60-
65 daga (30 sm há) verið komin í
það ástand að nýtanleg uppskera
verður ekki meiri og er þá orðin
300-400 g/m². Viðbótarvöxtur felst
í stöngulmyndun sem ekki nýtist.
Kýrnar bíta nær eingöngu
nývaxin blöð, og þurrefni þeirra er
fullt ígildi kjarnfóðurs.
Takmörkun á lengd nýtingar-
tíma repju, er hvenær rafstrengur
er farinn að liggja í blöðunum.
Mikill stöngulvöxtur er þess vegna
óæskilegur.
Ef repja reynir að blómstra
stöðvast nýmyndun blaða að mestu
og nýtingin versnar mikið.
Landþörf miðað við meðal-
nýtingu á Hvanneyri 2005 (360 g
þe./m²) er um 14 m²/dag eða um 5
lengdarmetrar (fært tvisvar).
Til að fullnægja þörfinni í 30
daga þarf kýrin 420 m².
Í seinustu tölublöðum Bænda-
blaðsins lýsa nokkrir bændur
hvernig þeir skipuleggja sumar-
beit. Að sjálfsögðu er þar sitt með
hverjum hætti og fleiri tegundir
notaðar en hér hefur verið sagt frá,
svo sem hafrar, sumarrepja og
næpa. Margir randbeita grænfóður,
aðrir hólfabeita. Einn vísar til lé-
legrar nýtingar á frumvexti rýgres-
is en að há eftir slátt nýtist mun
betur. Sömuleiðis er mjög breyti-
legt hvernig ný og gömul tún eru
nýtt til beitar. Margir gefa einnig
hey með beitinni, ýmist skammtað
eða óskammtað ásamt kjarnfóðri.
Ekki kemur fram í þeim pistlum
hve mikið magn (í kg eða fóður-
einingum) kýrnar taka af beit.
Í því sambandi er fróðlegt að
skoða hvað enskar heimildir segja
um samspil beitar og viðbótarfóð-
urs. Í því sambandi skiptir höfuð-
máli hve mikla beit kýrnar hafa að-
gang að. Ef beitargróður er svo
mikill að kýrnar myndu ekki bíta
meira þó meira væri í boði, og
jafnframt af miklum gæðum, hef-
ur ekkert uppá sig að gefa hey eða
rúlluhey. Hvert kg sem þær éta af
því dregur nær jafn mikið úr beit-
inni. Kjarnfóðurgjöf með svona
mikilli beit gefur heldur ekki mikla
viðbótarmjólk, 0,6-0,9 kg pr. kg
kjarnfóður.
Eftir því sem meira skortir á að
kýrnar nái auðveldlega fylli sína á
beit fæst meira fyrir heygjöf. enda
má þá spyrja sig hvort er viðbóta-
fóður, heyið eða beitin?
Randabeit kostar nokkra vinnu
og þess vegna er eðlilegt að bænd-
ur hafi áhuga á öðrum beitarkerf-
um, stöðuga beit eða hólfabeit. Það
er sama hvor aðferðin er notuð, til
að fullnýta átgetu kúnna þarf gras
að vera hátt og það verður að skilja
talsvert eftir. Þessu fylgir óhjá-
kvæmilega talsverð bæling og
uppsöfnun ónýtanlegrar uppskeru.
Til að viðhalda beitilandi yfir sum-
arið þarf ef vel á að vera að slá
landið niður og nokkrir bændanna
lýsa góðum árangri af notkun
slíkra tækja.
Randabeit er, ef litið er frá núll-
beit (slá í kýrnar), sú beitaraðferð
sem best tryggir að saman fari góð
nýting uppskeru og stjórnun á því
magni sem kúnum er ætlað að éta.
Með því að stilla saman ræktun
rýgresis og repju, slætti og beit er
hægt að tryggja mjólkurkúm góða
og næringarríka beit a.m.k. frá
miðju sumri, sbr. greinarkorn mitt í
Bændablaðinu 28. febrúar sl.Vetrarrýggresi 17. ágúst. Vetrarrepja 17. ágúst. Ekki mátti færa strenginn lengra
án þess að nýting stórversnaði.
Beitarathugun á Hvanneyri.
Hvað geta rýgresi og repja gefið okkur?
Ríkharð Brynjólfsson,
LBHÍ, Hvanneyri
Viðhald
Holdsöfnun
Nýtanleg orka
Mjólk + 1 kg
75g
Áhrif 1 viðbótar FEm í kjarnfóðri á gróffóðurát, nyt og fitusöfnun
+ 1.0 FEm kjarnfóður
- 0.38 FEm gróffóður