Bændablaðið - 14.05.2009, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | fimmtudagur 14. maí 2009
Sigurður Loftsson bóndi í
Steinsholti var kjörinn formaður
Landssambands kúabænda á
síðasta aðalfundi sambandsins.
Bændablaðið heimsótti Sigurð
á dögunum og tók hann tali um
nýja embættið, þær breytingar
sem það hefur í för með sér fyrir
hans persónulegu hagi og fram-
tíðarsýn Sigurðar fyrir mjólk-
urframleiðslu í landinu. Sigurður
segist telja að eins og staðan sé í
dag sé greiðslumarkskerfið sem
unnið er eftir í mjólkurfram-
leiðslunni besta leiðin til að
tryggja gegnsæi og hagkvæmni í
greininni. Sigurður geldur var-
hug við Evrópusambandsaðild
sem að hann telur að yrði hvorki
þjóðinni í heild né greininni hag-
felld.
Blaðamaður byrjar á því að
spyrja Sigurð hvaða breytingar
nýja embættið muni hafa í för með
sér fyrir hann sjálfan og búskap-
inn. „Ég sé ekki annað en að ég
verði að ráða starfsfólk inn á búið.
Búskapurinn hefur mest verið á
mínum herðum og þess vegna verð
ég að gera einhverjar slíkar ráðstaf-
anir. Ég vona samt að ég geti sem
mest sinnt þessu hérna að heiman,
ég hef ekki áhuga á að verða skrif-
stofubóndi.“
– Þú ert ekki nýr í félagsmálum
bænda. Hvert er upphafið að þátt-
töku þinni í þeim málefnum?
„Það fyrsta sem ég tókst á
hendur var að ég fór inn í stjórn
Búnaðarfélags Gnúpverja og var
þar formaður. Fljótlega eftir það
lenti ég inni í félagsráði Félags
kúabænda á Suðurlandi og það
er nú kannski sá vettvangur sem
stimplaði mig sterkast inn í þessa
hagsmunabaráttu bænda. Með tím-
anum varð það í raun sterkara en
hitt. Ég fann að það togaði mikið
í mig, að vera í beinni tengingu
við þá félagslegu vinnu sem að
snýr beint að afkomu manns sjálfs.
Þetta togaði í mig og varð til þess
á endanum að ég tók að mér að
vera formaður Félags kúabænda á
Suðurlandi. Þannig lenti ég í raun
inni í félagsneti Landssambands
kúbænda, í fagráði í nautgriparækt,
fór á Búnaðarþing fyrir landssam-
bandið og verð varaformaður þess
strax árið 2002. Þannig vatt þetta
upp á sig.“
– Áttirðu von á því að þetta
myndi vinda svona upp á sig?
„Nei, engan veginn. Þetta hefur
í raun ekki verið meðvitað. Maður
stendur í raun frammi fyrri ákveðn-
um valkostum og tekur ákvörðun í
hvert og eitt skipti. Maður þarf að
taka afstöðu til mjög margra hluta,
til sjálfs sín, fjölskyldunnar og
búrekstrarins.“
Félagsleg skylda að starfa að
hagsmunum bænda
– Mér finnst ég greina að það sé
tvennt sem ræður för í félagsmála-
þátttöku þinni. Annars vegar sé það
auðvitað áhugi þinn á málefninu
en hins vegar að þú metir það sem
félagslega skyldu þína að gefa þig
út í þessi störf. Er þetta rétt mat?
„Ég hugsa að það sé nokkuð
rétt metið hjá þér þó að ég sé ekki
viss um að það sé í raun meðvituð
ákvörðun. Ég hef alltaf litið þann-
ig á að mér finnst ekki sjálfgefið
að vera sjálfur í forystu. Ég vil að
sumu leyti allt eins vera í bakland-
inu. Hins vegar er það nú þannig
að ef að hagsmunagæslan er ekki
í lagi þá kemur það niður á manns
eigin stöðu. Þess vegna er erfitt að
skorast undan ef vilji er fyrir því að
maður taki þátt. Ef enginn gefur sig
í þetta er það veikleiki fyrir grein-
ina. Ég held til dæmis að það að
við kúabændur höfum átt valkost
í formannskosningunum í vetur
hafi verið mjög mikill styrkur fyrir
greinina. Að geta valið á milli mín,
sem hefur starfað innan stjórnar í
all nokkurn tíma, og síðan svona
sterks aðila eins og Sigurgeirs
Hreinssonar vinar míns á Hríshóli.
Það var að mínu mati mjög gott og
það sem er ekki síður mikilvægt er
að samband okkar Sigurgeirs beið
engan skaða af, heldur styrktist.
Þetta reynir menn.“
– Við sjáum þetta gerast í Lands-
sambandi kúabænda og við sáum
þetta líka gerast í Landssamtökum
sauðfjárbænda. Í áranna rás hefur
hins vegar verið talað um að
félagskerfi hafi veikst. Ertu sam-
mála því og heldur þú að þar sé að
verða einhver breyting á?
„Við höfum séð miklar breyt-
ingar í greininni á síðustu áratug-
um og við verðum að horfa á þessi
mál í því ljósi. Fyrir áratugum var
landbúnaðurinn undirstöðugrein í
þjóðfélaginu og bændur voru mun
vigtarmeiri þess vegna. Þessi áhrif
bænda hafa síðan minkað í áranna
rás og það verður að teljast eðlilegt
í ljósi breyttrar þjóðfélagsgerð-
ar. En þó landbúnaður hafi tapað
nokkuð stöðu sinni held ég að það
sé ekki vegna þess að við höfum
haft veika forystumenn á undan-
förnum árum, þvert á móti. Menn
eru auðvitað að fást við verkefni
í sínum samtíma og ég held að
það sé ekki sanngjarnt að segja að
félagskerfi bænda sé veikt þó að
breytingar hafi orðið á stöðu stétt-
arinnar. Bændum hefur fækkað og
þar af leiðir auðvitað að við höfum
minni áhrif í heild. Atburðir síðustu
missera hafa hins vegar valdið því
að fólk virðist meðvitaðra um mik-
ilvægi þess að geta brauðfætt þjóð-
ina með íslenskum landbúnaði. “
Sterkast að vera áfram til staðar
– Við greinum breytingu á afstöðu
þjóðarinnar til landbúnaðarins
eftir hrunið síðasta haust. Það
má greina aukna velvild í garð
landbúnaðar. Verða bændur ekki
að nýta sér þetta andrúmsloft og
hvernig eiga þeir þá að gera það?
„Ég held að sterkasti leikurinn
sé að vera áfram til staðar. Við
þurfum að halda áfram að fram-
leiða matvæli á sem heilnæmastan,
bestan og hagkvæmastan hátt. Við
bændur verðum að sýna fram á það
að við séum ekki einvörðungu í
þessari baráttu fyrir tilvist okkar til
þess að viðhalda núgildandi stöðu.
Við verðum að vera tilbúnir að
vinna með og takast á við breyt-
ingar. Við þurfum að sýna að við
förum vel með þau gæði sem við
höfum, bæði land og búfé sem og
þá fjármuni sem við fáum í okkar
hendur. Ef okkur tekst þetta þá
höldum við góðri ímynd. “
– Þú átt við að bændur eigi ekki
bara að vera til, til þess að vera til?
„Nei, það er þess vegna sem
ég hef aldrei verið hrifinn af
stuðningskerfi sem gengur út á
það eitt að halda fólki úti á landi.
Landbúnaður hefur það eðli að
nýta land. Þess vegna leiðir hann af
sér byggð sé á annað borð afkoma
í greininni. Þess vegna mun öfl-
ugur landbúnaður verða akkeri
í byggðunum sem leiðir af sér
búsetu í nágrenninu. Byggða- eða
umhverfistengdur stuðningur leiðir
ekki endilega af sér verðmætasköp-
un.“
– Ef við horfum framhjá því að
bændur og ríkisvaldið verði mögu-
lega knúið til þess að til að breyta
stuðningskerfinu, með til dæmis
aðild að Evrópusambandinu eða
vegna WTO-samninganna, ættu
íslenskir bændur að knýja á um að
breyta því sjálfir?
„Ég held það sé alveg ljóst ef
menn horfa hlutlaust á það fyr-
irkomulag sem við búum við
sé vandfundið annað kerfi eins
gegnsætt og skilvirkt eins og það
sem við höfum. Vandi þessa fyr-
irkomulags er sá að á síðustu árum
hefur lagst gríðarlegur kostnaður á
greinina við aðilaskipti og tilfærslu
milli framleiðenda. Það er í raun
þannig að allar leiðir hafa kostnað
í för með sér. Ef við gæfum fram-
leiðsluna frjálsa og fyndum annan
farveg fyrir stuðninginn þá er í
fyrsta lagi alls ekki víst að sá stuðn-
ingur myndi nýtast með sama hætti
til að lækka vöruverð. Í öðru lagi er
ekki gefið að við hefðum sama vald
á framleiðslunni og næðum sama
afurðaverði.“
Hár framleiðslukostnaður stærsta
vandamálið
Sigurður segir að eitt stærsta vanda-
mál greinarinnar sé hár framleiðslu-
kostnaður. „Okkur hefur ekki tekist
nægjanlega að ná þeim kostnaði
niður. Fjármagnskostnaðurinn er
auðvitað hluti af því en það eru
mun fleiri atriði sem telja hér.
Fóðurkostnaður er mun hærri hér
en víðast í nágrannalöndunum og
það sama má í raun segja um flest-
an annan kostnað.“
– Hverju þarf þá að breyta til að
ná framleiðslukostnaðinum niður?
„Fjármagnskostnaður er auð-
vitað stór hluti af þessu og það
vandamál verður ekki leyst fyrir
bændur sérstaklega, það er sam-
eiginlegt vandamál allra lands-
manna sem þarf að komast fyrir.
Þyngsti kostnaðurinn er held ég
fóðurkostnaðurinn. Annars vegar
er það heimaaflaða fóðrið og hins
vegar kjarnfóðrið. Það er hrópleg-
ur munur á verði kjarnfóðurs hér
á landi og í nágrannalöndunum og
það er eitthvað sem við hljótum að
geta unnið einhvern bug á. Það má
hins vegar velta því fyrir sér hvort
okkur bændum sé að blæða fyrir
erfiða rekstrarstöðu fóðurfyrirtækj-
anna. Ef svo er má spyrja hvort það
sé ásættanlegt. Síðan er líka heima-
vandi í greininni. Við höfum búið
okkur til nokkurn vanda sjálf í gríð-
arlega mikilli fjárfestingu í búnaði
til fóðuröflunnar. Ég er sannfærður
um hægt sé að auka samnýtingu og
verktöku að þessu leyti, og það yrði
greininni til hagsbóta.“
– Hvernig er hægt að auðvelda
nýliðun í greininni?
„Það sem gerðist allra síðustu
ár var óeðlilegt flug á öllu verð-
lagi og yfirgnógt af lánsfjármagni.
Þetta hafði áhrif á jarðaverð eins
og annað. Á sama tíma erum við
að framleiða innan kerfis sem er
lokað, markaðurinn er takmark-
aður við þá eftirspurn sem er eftir
mjólkurvörum innanlands. Þegar
menn fara síðan út í uppbyggingu
og aukningu á framleiðslu myndast
yfirspenna á kvótamarkaði. Þetta
tvennt hefur auðvitað gert nýlið-
unina erfiða. Það að við eigum ekki
raunverulegan möguleika á tals-
verðum útflutningi með eðlilegu
skilaverði þýðir við þessar aðstæð-
ur spennu í greiðslumarkskerfinu.“
Markmiðið að greinin skili
ásættanlegri afkomu
– Hvaða framtíðarsýn hefur þú
fyrir greinina og hvað viltu skilja
eftir þig?
„Stóra markmiðið er auðvitað
það að greinin styrkist þannig að
hún skili þeim sem í henni starfa
ásættanlegri afkomu. Greinin þarf
að verða samkeppnisfær við aðrar
greinar í samfélaginu að þessu
leyti. Ég hef lengi átt mér þann
draum að við yrðum í raun að
stærstum hluta samkeppnisfær við
landbúnað í okkar næstu nágranna-
löndum. Það eru ýmsir möguleikar
sem við höfum til þess varðandi
heilnæmi afurða og sömuleiðis
ýmsir umhverfisþættir. Við þurfum
að geta komið okkar framleiðslu á
erlenda markaði til að skapa meira
svigrúm. “
– Erum við í þeirri stöðu nú
þegar að gæði framleiðslunnar séu
það mikil að þessi möguleiki ætti
að vera til staðar? Eru það fyrst
og fremst aðrir þættir sem standa í
vegi fyrir þessu, það er kostnaðar-
liðir?
„Já, ég tel það. Fjármagnsliðir
og aðfangakostnaður gera okkur
erfitt fyrir. Ég held líka að við
getum ekki horft fram hjá því að
afurðasemi okkar hér er ekki eins
mikil og erlendis. Við verðum að
reyna að ná fram meiri framleiðni.
Eitt er að ná fram hagræðingu í
breytilega kostnaðinum eins og
aðfangaverðinu, það eigum við að
geta gert. Hins vegar verðum við að
fá meira út úr hverri einingu í föst-
um kostnaði.“
Landssambandinu verður ekki
fórnað í deilum um nýjan kústofn
– Getum við gert það með kústofn-
inum sem við búum við?
„Sá kúastofn sem við búum við
er óneitanlega takmarkaður hvað
afurðasemi varðar. Hvort það eru
hins vegar í íslensku kúnni sóknar-
möguleikar vegna sérstöðu er hins
vegar annað mál. Við verðum í það
minnsta að viðhalda honum til að
geta boðið upp á hann. Það er hins
vegar alveg ljóst að meginþunginn
í samkeppninni við aðrar þjóðir, að
ég tali nú ekki um ef við lendum
inni í Evrópusambandinu, verður
baráttan um verð.“
– Munt þú þá beita þér fyrir
því að hingað til lands verði flutt
annað kúakyn?
„Landssamband kúabænda og
Bændasamtökin fóru á sínum tíma
saman í verkefni þar sem ætlunin
var að bera saman íslenska kúakyn-
ið við kýr af NRF-stofni. Það varð
okkur mjög félagslega erfitt mál.
Á endanum var farið í almenna
atkvæðagreiðslu þar sem niðurstað-
an var alveg skýr og ég lít þannig
á að Landssambandinu sé ekki fært
að breyta þeirri stefnu án þess að
það verði skýr stefnubreyting innan
greinarinnar.“
– Þú telur að sú niðurstaða
standi óhögguð?
„Ég tel að það að halda hópn-
um saman utan um kjaramál sín og
félagslega starfsemi sé það veiga-
mikið að það sé ekki hægt að fórna
Landssambandinu í slík átök aftur.
Okkur ber að vinna að þessum
málum út frá þeim forsendum sem
við höfum í dag.“
– Myndir þú sjálfur skipta um
stofn ef sá möguleiki kæmi upp?
„Ég veit það ekki. Það er svo
margt sem getur gerst í svona ferli
og þó menn hafi eina skoðun í dag
kann að vera að maður hafi aðra
skoðun þegar til kastanna kemur.“
Er andvígur
Evrópusambandsaðild
– Myndir þú vilja halda í núgild-
andi greiðslumarkskerfi eins lengi
og utanaðkomandi öfl gera það
ekki ókleift?
„Ég sé ekki að eins og staðan
er í dag getum við skipt um kerfi.
Við þurfum hins vegar að reyna að
vinna gegn þeim meinbugum sem
eru á því. Þá á ég auðvitað fyrst og
fremst við þann mikla kostnað sem
því fylgir, hvort sem það yrði með
einhverju inngripum inn á mark-
aðinn eða öðru. “
– Miðað við það sem þú hefur
sagt hér á undan má greina að þú
sért að kalla eftir þrennu. Í fyrsta
lagi því að ríkisvaldið viðhaldi
óbreyttu kerfi til framtíðar, í öðru
lagi að þú hafir mjög miklar efa-
semdir um WTO-samningana og
í þriðja lagi að þú sért mótfallinn
Evrópusambandsaðild. Er þetta
rétt metið?
„Það fyrirkomulag sem við
höfum byggt upp, því er ógnað af
þessum þáttum. Það er athyglisvert
að menn ræða allmikið um breyt-
ingar en á sama tíma framlengja
stjórnvöld búvörusamningana. Það
segir manni það að stjórnvöld telja
þetta væntanlega besta kostinn í
stöðunni. Það er í rauninni það sem
ég legg áherslu á. Ég hef ekkert á
móti breytingum en þær þurfa að
gerast þannig að greinin ráði við
þær. Við verðum að horfa fram í
tímann og gefa góðan aðlögunar-
tíma ef gera á grundvallarbreyt-
ingar á kerfinu. Ef tollvernd fellur
niður eins og mun gerast ef WTO-
samningarnir taka gildi þá mun það
hafa mjög erfiðar afleiðingar í för
með sér. Það má því svara þessu
játandi miðað við stöðu mála í
dag.“
– Ný ríkisstjórn hyggst sækja
um Evrópusambandsaðild og talað
er um að niðurstaða í því máli geti
legið fyrir eftir stuttan tíma, jafnvel
á meðan núverandi búvörusamn-
ingar verða enn í gildi. Er það ekki
allt of stuttur tími fyrir greinina
til að bregðast við ef til kæmi að
Ísland gengi í Evrópusambandið?
„Ég held að ég geti ekki svar-
að þessu öðruvísi en með jái. Það
er allt of stuttur tími til að greinin
geti lagað sig að nýju umhverfi
og það gæti haft mjög afdrifaríkar
afleiðingar fyrir greinina. Það þarf
að tryggja að ef gengið verður í
sambandið að greinin komist sem
skaðlausast frá því. Hraðinn á inn-
göngunni, ef hann verður eins og
um er rætt mun koma í veg fyrir að
það takist.“
– Ertu andvígur inngöngu í
Evrópusambandið?
„Já, ég get ekki sagt annað.
Bæði myndi það hafa gríðarlega
slæmar afleiðingar fyrir mjólk-
urframleiðsluna og landbúnaðinn í
heild sinni en ekki síður tel ég að
það muni ekki vera Íslandi hagfellt
á öðrum sviðum. Við erum ólík
flestum þessum löndum efnahags-
lega og ég hef fullkomna sannfær-
ingu fyrir því að þegar til lengri
tíma er litið og við höfum náð að
jafna okkur á efnahagshruninu þá
muni auðlindir okkar skila þjóðinni
meiru utan sambandsins en innan.
Það gæti alveg farið svo að við
yrðum hreinlega leiguliðar í eigin
landi ef við göngum þarna inn við
þær aðstæður sem nú ríkja. Ég sé
ekki hagsmunina fyrir landið í heild
sinni og fyrir mjólkurframleiðsluna
er mikil hætta á að við munum tapa
mjög miklu af okkar markaði sem
yrði mikið högg og leiddi af sér
verulegan samdrátt í greininni.“
fr
Markmiðið að greinin
skili ásættanlegri afkomu
Nýr formaður kúabænda segir það félagslega
skyldu að vinna að hagsmunum bænda.
Telur Evrópusambandsaðild ekki hagfellda,
hvorki fyrir Ísland í heild né greinina.