Bændablaðið - 14.05.2009, Blaðsíða 22

22 Bændablaðið | fimmtudagur 14. maí 2009
Íslenska bankakerfið og endur-
reisn þess hafa verið til mikillar
umræðu í samfélaginu síðustu
vikur. Endurreisn bankakerf-
isins er mikilvægur hlekkur í
endurreisn hagkerfisins, þar
sem fyrirtækin í landinu þurfa
að hafa eðlilega fyrirgreiðslu í
bönkum til þess að geta byggt
sig upp á ný. Fyrirtæki og ein-
staklingar þurfa aðgang að miðl-
un fjármagns og greiðslumiðlun
en megin markmið ríkisins með
yfirtöku bankanna var einmitt að
halda uppi eðlilegri greiðslumiðl-
un og vernda innistæður í bönk-
um. Markaðssíðu Bændablaðsins
fannst tímabært að taka þetta
efni til umfjöllunar. M.a. er stuðst
við minnisblað viðskiptaráðherra
frá 5. maí sl. um endurreisn fjár-
málakerfisins, auk ýmissa ann-
arra upplýsinga frá stjórnvöld-
um og úr opinberri umræðu.
Bankahrunið
Í ákvörðunum Fjármálaeftirlitsins
frá því í október 2008 var kveð-
ið á um að tilteknar eignir og
skuldir færðust frá gömlu bönk-
unum yfir í þá nýju. Í kjölfarið
gerði Fjármálaeftirlitið samning
við alþjóðlega endurskoðunarfyr-
irtækið Deloitte LLP um að meta
þær eignir og skuldir sem færð-
ust á milli. Einnig gerði eftirlitið
samning við alþjóða ráðgjafarfyr-
irtækið Oliver Wyman um að hafa
tilsjón með mati á eignunum.
Fjármálaeftirlitið fól Deloitte
LLP að byggja mat sitt á hugtak-
inu gangvirði, en skilgreining þess
gerir ráð fyrir að nýju bankarnir
haldi áfram starfsemi sem full-
fjármagnaðir, íslenskir bankar á
innanlandsmarkaði og þurfi hvorki
að losa eignir (eða gera upp skuld-
bindingar) í bráð né með nauð-
ungarsölu. Niðurstöður matsins
liggja nú fyrir og er verið að kynna
þær hagsmunaaðilum í samræmi
við stefnu þar að lútandi.
Nýju bankarnir munu þannig
kaupa allar íslenskar eignir, þ.m.t.
útlán til fyrirtækja og einstaklinga af
forverum sínum, „gömlu“ bönkun-
um. Íslenska ríkið mun síðan leggja
nýju bönkunum til eigið fé þegar
lagt hefur verið mat á verðmæti
þeirra eigna og skulda sem færð
verða yfir í nýju bankana. Þangað til
eru nýju bankarnir í sjálfu sér eign
erlendra kröfuhafa. Verðmat þessa
eignasafns er gríðarlegt hagsmuna-
mál fyrir íslenska ríkið og skattborg-
arana og þess vegna m.a. hefur það
tekið lengri tíma en reiknað var með
í upphafi. Gert er ráð fyrir að eig-
infjárhlutfall nýju bankanna verði
um 10%. Því er ljóst að ekki má
skeika miklu í verðmati eignanna til
að vandræði hljótist af. Raunar má
færa fyrir því sterk rök að íslenska
ríkið eigi að krefjast lágs verðmats á
eignum gamla bankans í ljósi þeirrar
óvissu sem nú er uppi um efnahags-
horfur, ekki bara á Íslandi, heldur í
heiminum öllum.
Greiðsla fyrir eignir sem færðust
frá gömlu bönkunum yfir í þá
nýju
Nefnd á vegum fjármálaráðuneytis,
forsætisráðuneytis og viðskipta-
ráðuneytis var falið að sjá um verk-
efni þetta. Sérstakur starfsmaður
var ráðinn af fjármálaráðuneytinu
til að vinna að því og fjármálaráðu-
neytið gerði samning við ráðgjaf-
arfyrirtækið Hawkpoint í mars
2009 til að vera ríkinu til ráðgjaf-
ar í samningaviðræðum sem þurfa
að fara fram við gömlu bankana
(kröfuhafa) vegna þeirra eigna sem
færðust frá gömlu bönkunum yfir í
þá nýju. Nú er áætlað að unnt verði
að ljúka þessu verkefni í júnímán-
uði. Eftirfarandi tafla lýsir í stuttu
máli hagsmunaárekstrum þeirra
sem fjalla um verðmat á eignum
gömlu bankanna.
Hlutverk endurskoðunarfyr-
irtækjanna sem hafa yfirfarið útlána-
söfn bankanna er einmitt að gæta
hagsmuna allra aðila og komast sem
næst raunvirði útlánasafnanna. Til
þess fara fyrirtækin vandlega yfir
þau, eftir því hverjir lántakar eru
og eftir rekstrarstöðu þeirra í dag,
hvers konar lán er um að ræða og
hvaða tryggingar standa að baki, svo
nokkuð sé nefnt. Þannig getur þurft
að afskrifa lán til sjávarútvegsfyrir-
tækja um x%, byggingafyrirtækja
um y% og húsnæðislán um z%.
Einnig getur afskriftahlutfall verið
mismunandi innan slíkra hópa, háð
greiðslugetu og tryggingastöðu.
Mismun þess sem nýju bankarn-
ir greiða fyrir lánin og þess sem
þau standa í á uppgjörsdegi taka
kröfuhafar á sig, þ.e. það myndar
tap þeirra af bankahruninu. Engar
skuldir verða eftir á ríkissjóði.
Afskriftir eigna gömlu bankanna
Umfjöllun um afskriftir útlána við
yfirfærslu eigna frá „gömlu“ bönk-
unum til þeirra „nýju“ hefur verið
fyrirferðarmikil. Afskriftirnar eru
viðurkenning á tapi kröfuhafanna
vegna efnahagshrunsins hér á landi.
Kröfuhafarnir eru erlendir bankar
og að einhverju leyti íslenskir líf-
eyrissjóðir. Verkefni Deloitte og
Oliver Wyman í vetur snerist um
að finna raunverulegt virði þessara
eigna í ljósi breyttrar efnahags- og
tekjustöðu og verri veðstöðu lán-
takenda, þ.e. hvað lántakinn getur
raunverulega endurgreitt af lán-
unum. Innleiðing þessara afskrifta
hefur að einhverju leyti þegar haf-
ist, þ.e. í þeim tilfellum sem fyr-
irtæki hafa farið í gjaldþrot eða
rekstur þeirra verið yfirtekinn af
kröfuhöfum.
Nýju bankarnir kaupa þannig
útlánasöfn gömlu bankanna á því
verði sem aðilar koma sér saman
um á grundvelli mats óháðra endur-
skoðunarfyrirtækja. Staða lánanna
breytist hins vegar ekki við þetta.
Ekkert verður afskrifað gagnvart
lántakendum á þessu stigi og nýju
bankarnir munu leitast við að inn-
heimta sem mest upp í kröfur.
Augljóst er að mishátt hlutfall af
lánunum innheimtist eftir greiðslu-
getu og tryggingastöðu lántakenda.
Það er því mikið í húfi fyrir alla
hagsmunaaðila að vandað sé til
verks við mat á útlánum bankanna.
Gjaldeyrismisvægi í
efnahagsreikningi nýju bankanna
Þar sem færðar voru meiri geng-
istryggðar eignir en skuldir frá
gömlu bönkunum til þeirra nýju
myndaðist skekkja í efnahagsreikn-
ingi nýju bankanna. Leiðir þetta
til nokkurrar gengisáhættu bank-
anna og til hugsanlegs taps á rekstri
þeirra vegna mismunar á vöxtum
á þessum eignum og á innstæðum.
Gylfi Magnússon segir í minn-
isblaði sínu ljóst vera að hvorki sé
hægt að ganga frá fjármögnun nýju
bankanna né samningum við kröfu-
hafa fyrr en fyrir liggi lausn á því
vandamáli sem gjaldeyrismisvægið
veldur.
Lokaorð
Á heimasíðum bankanna og ráð-
gjafarstofu heimilanna er að finna
margvíslegar upplýsingar um
úrræði sem bjóðast heimilum í
greiðsluerfiðleikum. Einnig er á
heimasíðum bankanna að finna
upplýsingar um aðgerðir vegna
greiðsluvanda fyrirtækja. Bændur
líkt og aðrir einyrkjar (iðnaðar-
menn, dagmæður o.s.frv.) flokkast
sem fyrirtæki í skilningi laga sem
fjalla um tímabundna greiðslu-
aðlögun fasteignaveðkrafna
(nr. 50/2009) og óverðtryggðra
skulda (nr. 24/2009). Ráðgjafar
Bændasamtaka Íslands og búnaðar-
sambandanna fylgjast stöðugt með
þeim úrræðum sem þróuð eru fyrir
heimili og fyrirtæki í greiðsluvanda
sem geta nýst bændum. Þeir eru
einnig í sambandi og samstarfi við
þá aðila sem starfa á þessum vett-
vangi, t.d. Ráðgjafarstofu heim-
ilanna. Bókun sem fylgir breyt-
ingum á búvörusamningum víkur
einnig að þessu en samningsaðil-
ar voru sammála um að beita sér
fyrir könnun á skuldastöðu mjólk-
urframleiðenda og sauðfjárbænda
í samvinnu við viðskiptabanka í
þeim tilgangi að leita lausna til að
bæta stöðu greinarinnar í þeim fjár-
málaþrengingum sem þjóðin býr nú
við.
Á markaði
Erna Bjarnadóttir
hagfræðingur Bændasamtaka
Íslands
eb@bondi.is
Efnahagsmál
Endurreisn íslenska bankakerfisins
Hagsmunaaðili Hagsmunir
Kröfuhafar Að fá sem mest upp í kröfur sínar í gegnum
sölu á eignum gömlu bankanna.
„Nýi“ bankinn Verðmæti eignasafns verði metið sem lægst
þannig að áhættu bankans af að taka yfir
útlánin sé haldið í lágmarki.
Ríkissjóður Verðmæti eignasafns verði metið sem lægst
til að ríkissjóður þurfi ekki í upphafi að leggja
bönkunum til eigið fé umfram raunverulegar
þarfir.
Af sameiginlegri landbúnaðarstefnu ESB (CAP)
Stórar fjárhæðir renna árlega í gegnum farvegi sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar. Hluti þessara fjármuna
rennur til bænda, hluti í byggðaþróun og hluti til fyrirtækja í landbúnaði. Á síðunni http://farmsubsidy.org/
allcountries/Financial_Times_shedding_light_on_the_darkness_of_the_CAP/290708, er að finna forvitnilegar
upplýsingar um heildarframlög og nýtingu þeirra eftir löndum. Markaðssíða Bændablaðsins rýndi í upplýsing-
ar um Írland, Danmörku, Finnland, Þýskaland og Frakkland. Eftirfarandi tafla sýnir nokkrar forvitnilegar stað-
reyndir en þess má geta að heildarframlög samkvæmt CAP eru hæst í Þýskalandi en hlutur bænda í evrum er
hæstur í Frakklandi.
Finnland Danmörk Írland Frakkland Þýskaland
Framlag til CAP
í € pr. íbúa
156, 5. sæti 197, 2. sæti 178, 3. sæti 140, 9. sæti 121, 10. sæti
Hlutfall stuðnings sem
rennur til bænda
61% 79% 70% 76% 77%
Meðalframlag á bú í € 7.077, 10. sæti 19.239 1. sæti 9.043, 6. sæti 526, 17. sæti 13.032, 4. sæti
Meðalstuðningur á
hektara í €
222, 10. sæti 340, 3. sæti 279, 6. sæti 261, 7. sæti 298, 5. sæti
Hlutfall stuðnings sem
rennur til 10% stærstu
viðtakenda
34%, 14. sæti 47% 37% 36% 54%
Yfirlit um framleiðslu og sölu ýmissa búvara Bráðabirgðatölur fyrir apríl 2009
Framleiðsla
apr.09
2009
feb.09
apr.09
maí.08
apr.09
Breyting frá fyrra tímabili, % Hlutdeild %
m.v. 12 mán.apríl '08 3 mán. 12 mán.
Alifuglakjöt 615.504 1.849.958 7.132.694 -14,3 -5,6 -9,2 26,1%
Hrossakjöt 33.546 175.831 1.034.133 -16,6 23,8 6,4 3,8%
Nautakjöt 292.230 922.704 3.580.499 -20,9 -0,9 -4,4 13,1%
Sauðfé * 41.184 78.078 8.910.901 57,8 -19,7 2,9 32,6%
Svínakjöt 497.277 1.640.122 6.712.111 -16,1 2,7 8,0 24,5%
Samtals kjöt 1.479.741 4.666.693 27.370.338 -15,3 -1,3 -0,3
Sala innanlands
Alifuglakjöt 628.093 1.825.625 7.145.380 -8,1 -4,7 -7,2 28,5%
Hrossakjöt 25.630 133.412 687.888 -25,5 -2,7 5,4 2,7%
Nautakjöt 278.764 914.749 3.595.854 -22,4 0,6 -3,2 14,3%
Sauðfé ** 462.118 1.428.252 6.915.204 -23,9 -10,5 0,9 27,6%
Svínakjöt 497.997 1.641.770 6.716.513 -18,3 2,7 7,8 26,8%
Samtals kjöt 1.892.602 5.943.808 25.060.839 -17,5 -3,5 -0,4
* Sauðfé lagt inn samkv. útflutningsskyldu sem flutt skal á erlenda markaði er meðtalið í framangreindri framleiðslu. ** Sala á sauðfé
p.r. mánuð er sala frá afurðastöðum til kjötvinnsla og verslana.
Innflutningur á kjöti minnkar um helming
Samkvæmt tölum frá Landssamtökum sláturleyfishafa hefur verulega
dregið úr innflutningi á kjöti fyrstu þrjá mánuði ársins. Í heild nam
innflutningur kjöts á tímabilinu janúar-mars rúmlega 214 tonnum
en á sama tíma í fyrra var hann tæp 402 tonn. Samdrátturinn milli
ára nemur 47%. Eflaust er stærsti orsakavaldurinn lækkun á gengi
íslensku krónunnar sem gerir innflutt kjöt miklu dýrara en áður.
Samkvæmt tölum frá
Landssamtökum sláturleyf-
ishafa hefur verulega dreg-
ið úr innflutningi á kjöti
fyrstu þrjá mánuði árs-
ins. Í heild nam innflutn-
ingur kjöts á tímabilinu
janúar-mars rúmlega 214
tonnum en á sama tíma
í fyrra var hann tæp 402
tonn. Samdrátturinn milli
ára nemur 47%. Eflaust
er stærsti orsakavaldurinn
lækkun á gengi íslensku krónunnar sem gerir innflutt kjöt miklu dýrara
en áður.
Nokkuð er misjafnt milli kjöttegunda hversu mikill samdrátturinn er.
Þannig hefur innflutningur á nautakjöti minnkað um 61%, alifuglakjöti
um 57% en í svínakjöti er samdrátturinn talsvert minni, eða 26%. Þá hefur
flokkurinn „aðrar kjötvörur“ aukist talsvert en þar er aðallega um að ræða
unnar kjötvörur.
Loks hefur það gerst að á listanum má sjá innflutt kindakjöt sem er
sjaldgæft, ef ekki óþekkt, enda hefur verið framfylgt ströngu banni á inn-
flutningi kindakjöts til landsins. Við nánari eftirgrennslan kom í ljós að
þarna er á ferðinni unnið kindakjöt frá Færeyjum. Ekki er um mikið magn
að ræða, 60 kíló, og liggur næst við að ætla að þarna sé á ferðinni skerpi-
kjöt sem flutt hefur verið inn fyrir árshátíð samtaka Færeyinga á Íslandi.
Innflutt kjöt á tímabilinu janúar-mars
2009 2008
Alifuglakjöt 81.748 191.353
Nautakjöt 33.875 86.470
Kindakjöt 60 0
Svínakjöt 84.769 115.212
Aðrar kjötvörur
af áðurtöldu
13.862 8.757
Samtals 214.314 401.792
Framleiðsla og sala á kjöti í apríl
Framleiðsla á kjöti í apríl var 15,3% minni en í sama mánuði 2008. Framleiðsla dróst saman í öllum flokkum
kjöts nema kindakjöti, en aftur á móti er vægi þess í heildarframleiðslu mjög lítið á þessum árstíma. Sala á kjöti
var 17,5% minni en á sama tíma í fyrra og dróst saman í öllum kjöttegundum. Sala á ársgrundvelli er nú 0,4%
minni en síðustu 12 mánuði þar á undan.