Bændablaðið - 14.05.2009, Blaðsíða 21

21 Bændablaðið | fimmtudagur 14. maí 2009
Á undanförnum árum hefur
landbúnaður í Ástralíu gengið í
gegnum miklar breytingar. Þótt
aðstæður á Íslandi og Ástralíu
séu um margt afar ólíkar, þá eiga
eyjan og heimsálfan ýmislegt
sameiginlegt sem fróðlegt er að
bera saman. Hér verður brugðið
upp svipmyndum frá Ástralíu og
á grunni þeirra er síðan varpað
fram nokkrum spurningum er
varða hagsmuni landbúnaðarins
hér á landi.
Munum, bændur fæða okkur öll
Í grein með ofangreindri fyrir-
sögn, sem birtist nýverið í Sydney
Morning Herald (3. apríl, bls 13),
veltir Paul Myers því fyrir sér hvers
vegna ímynd ástralsks landbúnaðar
í augum almennings sé jafn afleit
og raun ber vitni. Það eru 175.000
bændur, fleiri en hálf íslenska þjóð-
in, sem fæða Ástrali og leggja auk
þess mikið af mörkum við að sjá
öðrum þjóðum fyrir matvælum. Að
mati Paul hafa þeir hins vegar glat-
að trausti fólksins sem er háð fram-
leiðslu þeirra.
Þetta er mikil breyting. Fyrir
aðeins 50 árum voru ástralskir
bændur efstir í virðingarstiga þjóð-
félagsins. Það var visst stöðutákn
að vera úr sveit eða
eiga ættingja með
bein tengsl við land-
ið.
Ástæður þessa
mikla hruns á ímynd
landbúnaðarins í
Ástralíu eru fjölmarg-
ar, svo sem land í
tötrum vegna ofnýt-
ingar, hagfræðileg
vandamál, langir
flutningar á búfé, hor-
fellir og tregða við að
laga framleiðsluhætti
að markmiðum um
sjálfbæra búskaparhætti. Ýmsar
aðrar ástæður sem á góma ber í
umræðunni eru þó fjarri því að vera
sanngjarnar að mati Paul Myers, og
er þar m.a. um að kenna vanþekk-
ingu borgarbúa á landbúnaðin-
um. Hann telur hins vegar hættu á
því að slæm ímynd gæti orðið til
að draga úr framleiðslu landbún-
aðarafurða, og þar með fæðuöryggi
þjóðarinnar.
Landhnignun í fortíð og nútíð
Einn af þeim þáttum sem spilla
mjög ímynd ástralskra bænda er
hin hrikalega landhnignun og tap á
jarðvegi sem orðið hefur á síðustu
tveimur öldum. Samsvörunin við
örlagasögu íslenskra vistkerfa eftir
landnám er mikil. Til eru samtíma-
lýsingar (John Robertson) frá árun-
um upp úr 1840 er evrópskir land-
nemar hófu fyrst búskap í Victoria-
ríki. Í upphafi voru hagar nægir;
„…dásamleg beitilönd, allur gróður
lostætur fyrir búfé, enginn búsmali
hefur áður gengið á þessu grasi…“
En, svo snemma sem 1853 sér
hann breytingar á landinu og skrifar:
„Grasið með sínar djúpu rætur sem
hélt saman jarðveginum er horf-
ið, jörðin er nakin … jarðvegurinn
rennur til í allar áttir … og tekur trén
með sér.“ Um 1920 var uppblástur
orðinn alvarlegt vandamál sem fór
stöðugt versnandi og hefur víða lagt
frjósöm vistkerfi í rúst. Beitarþol
lands í Ástralíu hefur minnkað um
a.m.k. helming frá 1870 og víðtækra
úrbóta er þörf.
Ástralir gripu til öflugra varna
gegn vatnsrofi og uppblæstri lands
árið 1940 og undanfarin ár hafa
stórir hópar bænda, samtaka, ein-
staklinga, sveitarfélaga o.s.frv. skip-
að þessari þjóð í framvarðarsveit í
vernd og endurreisn landkosta. Því
fer þó fjarri að sigri sé náð. Ýmsar
aðstæður vinna þar á móti, m.a.
áhrif loftslagsbreytinga, og enn er
sá hópur bænda mjög stór sem ekki
er læs á land sitt og ofnýtir það með
alvarlegum afleiðingum.
Í nýlegri ritgerð eftir Jacqueline
A. Williams (2006) kemur fram að
þrátt fyrir að fjárfestingar opinberra
aðila í bæði stuðningi við landbún-
að og aðhaldi vegna nýtingar séu
í sögulegu hámarki þá haldi landi
áfram að hnigna. Það á sinn þátt í
hinni neikvæðu ímynd landbúnaðar
í Ástralíu.
Heimsókn til eðalbænda
Ég heimsótti nýverið tvo bændur
í Ástralíu sem báðir skara fram úr
í sínum búskaparháttum. Sá fyrri,
Davíð Marsh, býr á um 800 hekt-
ara jörð og nýtir hana alla til beit-
ar. Á þessum slóðum, sem víðar,
stendur lítið eftir af upphaflegum
gróðri. Skógunum var að mestu
eytt á fyrri hluta síðustu aldar og
landið brotið til ræktunar. Þegar
búið var að mergsjúga mest af nær-
ingarefnunum úr jarðveginum tók
beitarbúskapurinn við. Á sínum 30
árum á jörðinni hefur Davíð reynt
að hlú að landinu eftir bestu getu.
Reyndar með svo góðum árangri
að öfundsjúkir nágrannar kveiktu
í gróðrinum fyrir um þremur árum
til að minna bæri á því hvað hans
land væri betra en þeirra!
Davíð bjó lengst af með um
8.000 ærgildi í sauðfé og holda-
nautum. Hann skiptir landi sínu í
93 hólf og beitir hvert þeirra aðeins
í örfáa daga í einu. Þannig nær hann
að beita allan gróður jafnt, og koma
svo aftur að næringarríkari endur-
sprettu síðar. Hann segir að landið
þurfi hvíld rétt eins og mannfólkið.
Hann ber vel á sum beitarhólfin,
sáir til belgjurta í öðrum og reyn-
ir jafnframt að endurheimta þær
náttúrulegu tegundir sem áður uxu
þarna.
Fyrir sex árum brast á með
miklum þurrkum. Þegar Davíð sá
fram á að spretta í hólfunum væri
ekki næg til að hann gæti lokið
beitarhringnum með góðu móti
brá hann á það ráð að selja helm-
ing bústofnsins. Hann sér ekki eftir
því. Þurrkatímabilið stendur enn.
Nágrannar hans reyndu að þrauka
með óskertan bústofn, en það
hefur leitt til alvarlegrar ofbeitar.
Lokaorð þessa gætna bónda þegar
við kvöddumst voru: „Mundu, að
ef þú ferð vel með landið, þá þarf
lítið að hafa fyrir búskapnum.“
Morguninn eftir fór annar bóndi,
Lee að nafni, með okkur hjónin í
skoðunarferð um sína jörð. Þrátt
fyrir ólíkar aðstæður var mikil
samsvörun á milli þessara tveggja
bænda. Lee var með frjórra land en
skipti því sömuleiðis upp í fjölda
beitarhólfa, um 40. Árangurinn
af skipulagi beitarinnar var einn-
ig það góður að það vakti athygli
nágranna. Í grillveislu nýverið hafði
konan á næsta bæ farið að spyrja
hann með hvellri rödd af hverju
landið hans væri svo miklu grænna
en þeirra. Lee sagði það vera vegna
þess að hann gætti þess að ofbjóða
aldrei landinu og væri laginn við
að koma þar upp belgjurtum. „Phil,
af hverju gerir þú ekki eins,“ gall í
frúnni um leið og hún leit á bónda
sinn. Og Phil svaraði: „Ég geri allt
eins og faðir minn, því skyldi ég
breyta út af því!“ „Máttur vanans
er versti óvinurinn“, sagði þessi
skemmtilegi bóndi, sem naut þess
greinilega að segja áhugasömum
Íslendingum frá búskaparlagi sínu.
Kveðjuorð hans voru: „Mundu eftir
belgjurtunum, þær eru lykillinn að
uppskeru beitilandsins.“
Spurningar vakna
Það er ætíð fróðlegt að spegla
Ísland í aðstæðum annarra landa.
Hvað innihald þessa greinarkorns
varðar, þá langar mig til að varpa
upp nokkrum spurningum sem
varða hagsmuni íslensks landbún-
aðar bæði í nútíð og framtíð:
1. Það er mikilvægt að landbún-
aður njóti ætíð trausts og virð-
ingar. Ekki síst er mikilvægt að
hann sé rekinn með bæði efna-
hagslega og umhverfislega sjálf-
bærum hætti, og standist þar
gagnrýna skoðun. Slíkt kallar á
trausta staðla og starfsreglur til
að tryggja að allir þættir fram-
leiðslunnar séu í lagi, allt frá
gæðum landsins að diski neyt-
andans. Hve vel stendur íslensk-
ur landbúnaður með mótun og
framfylgd slíkra starfsreglna eða
siðferðilegra viðmiðana (codes
of practice/conduct, codes of
ethics) með tilliti til sjálfbærs
landbúnaðar á Íslandi?
2. Landbúnaður á víða í vaxandi
samkeppni við önnur landnot
og bæta þarf land. Hvaða leiðir
þarf að fara til að tryggja land-
rými til matvælaframleiðslunn-
ar? Hver er raunveruleg staða
gróður- og jarðvegsverndar á
Íslandi? Hvaða leiðir er best að
fara til að auka enn frekar afköst
í uppgræðslu illa farins lands
með það að markmiði að bæta
frjósemi lands?
3. Áhersla á belgjurtir, áburð-
arverksmiðjur náttúrunnar,
fer vaxandi víða um heim.
Áburðarverð fer hækkandi. Hve
ofarlega eru rannsóknir á belg-
jurtum og þróun þeirra til víð-
tækrar notkunar í forgangsröð
rannsókna í þágu landbúnaðar á
Íslandi?
4. Meginhluti sölutekna í sauðfjár-
rækt myndast við beit, hrossabú-
skapur er að mestu grundvall-
aður á beit, og gæði lands ráða
miklu í búskap með mjólkurkýr
og holdanaut. Hvers vegna er
unnið jafn lítið að árangursmið-
aðri þróun á beitarkerfum og
raun ber vitni? Það er vanda-
samt verkefni því góð beit-
arkerfi verða að byggja á sveigj-
anleika og heildrænni þekkingu
á þörfum bæði lands og búfjár.
5. Það kom vel fram í ofangreind-
um heimsóknum og víðar að
ástralskir bændur eru virkir þátt-
takendur í öflun nýrrar þekk-
ingar og þróunarstarfi. Þar eru
jafnvel dæmi um að meira en
1.400 bændur taki beinan þátt
í undirbúningi, skipulagi og
framkvæmd rannsóknaverkefna
sem ætlað er að finna á lausn
á beitarvanda. Slíkt samstarf
margfaldar afköst í þekking-
aröfluninni og tryggir um leið
beina hagnýtingu niðurstaðna.
Hve skipulega er hið mikla afl,
sem bændur búa yfir til þekking-
arleitar og þróunar lausna, nýtt í
rannsóknastarfi hér á landi? Hve
virkir eru þeir í greiningu á þörf
fyrir þekkingu í þágu landbún-
aðar og landkosta? Styrkja þarf
verulega tengslin á milli stefnu-
mörkunar, rannsókna og not-
enda þekkingarinnar hér á landi.
Mikilvægi landbúnaðar á Íslandi
mun vaxa mjög á komandi árum.
Mikilvægt er að stjórnvöld setji
fram heildstæða stefnu, sem gangi
þvert á ráðuneyti, um leiðir til að
tryggja sjálfbærni landbúnaðarins.
Æskilegt er að íslenskir bændur séu
í forystusveit við mótun og fram-
kvæmd slíkrar stefnumörkunar.
Getum við lært af áströlskum landbúnaði?
Andrés Arnalds
fagmálastjóri Landgræðslunnar
andres@land.is
Landbúnaður
Skoskir hálendingar í áströlskum haga.

    
Smádekk - Grasmunstur
DEKK
Útsölustaðir Útsölustaðir Útsölustaðir
Vesturland/Vestfirðir
N1 Akranesi 431-1379
KM. Þjónustan Búardal 434-1611
Dekk og smur Stykkishólmi 438-1385
Bifreiðaþ. Harðar Borgarnesi 437-1192
Vélaverkst. Sveins Borðeyri 451-1145
Hjólbarðaverkstæði Ísafjarðar 456-3501
Suðurland
Bifreiðav. Gunnars Klaustri 487-4630
Framrás Vík 487-1330
Gunnar Vilmundar Laugarvatni 486-1250
Vélaverkstæðið Iðu 486-8840
Hjólbarðaþjón. Magnúsar Selfossi 482-2151
Bifreiðav. Jóhanns Hveragerði 483-4299
Bílaþjónustan Hellu 487-5353
Varahl.v. Björns Jóh. Lyngási ,Hellu 487-5906
Hvolsdekk Hvolsvelli 487-8005
Austurland
Bifreiðav. Sigursteins Breiðdalsvík 475-6616
Vélsmiðja Hornafjarðar 478-1340
Bíley Reyðarfirði 474-1453
Réttingav. Sveins Neskaupsstað 477-1169
Höfuðborgarsvæðið
N1 Mosfellsbæ 440 1378
N1 Réttarhálsi 440 1326
N1 Fellsmúla 440 1322
N1 Reykjavíkurvegi 440 1374
N1 Ægissíðu 440 1320
N1 Bíldshöfða 440 1318
SÍMI 440 1120
WWW.N1.ISN1 er leiðandi verslunar- og þjónustufyrirtæki á sviði bílatengdrar starfsemi fyrir einstaklinga og fyrirtæki.
Bílaverkstæði S. B. ehf. Ísafirði 456-3033
Græðir sf. Varmadal, Flateyri 456-7652 Norðurland
Vélav. Hjartar Eiríkss. Hvammstanga 451-2514
Kjalfell Blönduósi 452-4545
Bílaverkstæði Óla Blönduósi 452-2887
Vélav. Skagastrandar Skagaströnd 452-2689
Pardus Hofsósi 453-7380
Hjólbarðaþ. Óskars Sauðárkróki 453-6474
Kf. Skagfirðinga Sauðárkróki 455-4570
B.H.S. Árskógsströnd 466-1810
Bílaþjónustan Húsavík 464-1122
Dráttarvéladekk - Radial Stærð
Dráttarvéladekk - Nylon
Kambdekk - 3RIB
Tjaldvagna og fellihýsa dekk Stærð Verð frá m/vsk
Verð frá m/vsk
Vagnadekk
Fínmunstruð dekk
Dráttavéla framdekk
Verð frá m/vsk
Suðurnes
N1 Vesturbraut 552
Vallarheiði 440 1372
Verð geta breyst án fyrirvara

320/70 R 24 67.280
360/70 R 24 89.900
380/70 R 24 104.215
420/70 R 24 113.985
440/65 R 24 142.900
440/65 R 28 135.213
480/65 R 28 178.900
540/65 R 28 244.900
480/70 R 30 142.747
460/85 R 34 129.096
480/70 R 34 149.896
480/70 R 38 159.978
520/70 R 38 222.259
540/65 R 38 250.496
600/65 R 38 295.000
14.9 R 24 87.890
12.4 R 36 76.277

7.50 - 20 25.200
8.3 - 24 37.000
9.5 - 24 37.888
11.2 - 24 40.148
12.4 - 24 54.511
11.2 - 28 54.322
12.4 - 28 58.513
14.9 - 28 74.426
16.9 - 28 75.857
16.9 - 30 79.428
16.9 - 34 109.980
13.6 - 36 60.749

6.00 - 16 11.496
6.50 - 16 14.130
7.50 - 16 14.441
9.00 - 16 28.777
1000 - 16 24.012
7.50 - 20 15.053

7.50 - 10 28.256
10.0/80 - 12 20.994
10.0/75 - 15.3 30.368
11.5/80 - 15.3 34.205
12.5/80 - 15.3 31.354
400/60 - 15.5 43.093
15.0/55 - 17 45.385
19.0/45 - 17 54.243
500/60 - 22.5 92.318
550/60 - 22.5 86.664
600/40 - 22.5 169.900
600/50 - 22.5 159.900
560/60 R 22.5 109.986

13x5.00 - 6 4.653
15x6.00 - 6 7.171
16x6.50 - 8 8.941
18x6.50 - 8 8.404
20x8.00 - 10 13.197
20x10.00 - 10 13.313
23x8.50 - 12 12.013
23x10.50 - 12 21.049
24x13.00 - 12 22.378
24x8.50 - 12 21.492
26x12.00 - 12 29.043

3.00 - 4 3.454
4.00 - 4 4.243
3.50 - 6 3.823

3.00 - 4 1.806
4.00 - 4 3.054
3.50 - 6 3.045
4.00 - 6 2.492
15x6.00 - 6 7.814
3.00 - 8 4.559
3.50 - 8 4.422
4.80/4.00 - 8 2.590
16x6.50 - 8 6.298
18x8.50 - 8 8.983

5.00 - 8 9.736
18.5x8.50 - 8 11.986
20.5x8.00 - 10 18.283
20.5x10 - 10 21.987
145/80 R 10 11.900
195/55 R 10 25.250
145/80 R 12 10.590
155/70 R 12 19.631
155/80 R 12 12.490
185/60 R 12 19.462
155/80 R 13 11.490
175/80 R 13 12.490
195/50 R 13 27.498
Verð frá m/vsk
Verð frá m/vsk
Verð frá m/vsk
Verð frá m/vsk
Verð frá m/vsk