Bændablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 6

Bændablaðið | fimmtudagur 15. desember 20116
Málgagn bænda og landsbyggðar
LOKAORÐIN
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjöl margra annarra er tengjast land búnaði.
Bændablaðinu er dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu.
Árgangurinn kostar kr. 6.200 en sjötugir og eldri og lífeyrisþegar greiða kr. 3.100.
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík. Sími: 563 0300– Fax: 562 3058 – Kt: 631294-2279
Ritstjóri: Hörður Kristjánsson (ábm.) hk@bondi.is – Sími: 563 0339 Blaðamenn: Erla H. Gunnarsdóttir ehg@bondi.is
Margrét Þ. Þórsdóttir mth@bondi.is – Freyr Rögnvaldsson fr@bondi.is – Sigurður M. Harðarson smh@bondi.is
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason eh@bondi.is – Sími: 563 0303 – Myndvinnsla og frágangur: Prentsnið ehf.
Netfang blaðsins (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is Netfang auglýsinga er augl@bondi.is Vefsíða blaðsins er www.bbl.is
Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Landsprent og Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins. ISSN 1025-5621
Að tala tungum tveim og sitt með hvorri
Framtíðin er björt
LEIÐARINN
Hér getur að líta jólablað
Bændablaðsins 2011 sem jafn-
framt er síðasta blað ársins, þessa
árs sem hefur verið mjög svo við-
burðarríkt fyrir bændur hér á
landi.
Ef litið er til þeirrar þróunar sem
nú á sér stað í heimsmálunum, þar
sem fólk er þegar farið að upplifa
átök um mat og vatn, þá er ljóst að
íslenskur landbúnaður á sér bjarta
framtíð. Vegna hlýnandi lofts-
lags eru áður gjöfulir akrar smám
saman að breytast í illræktanlegar
eyðimerkur og það kallar á krafta
íslenskra bænda. Matvælaverð í
heiminum fer líka stöðugt hækkandi
og það er liðin sú tíð að matur fáist
fyrir lítið sem ekkert.
Einn angi af þessu máli er umræða
um dýravelferð og upplýsingar um
hvernig sá matur verður til sem við
neytum. Kvikmyndin Food Inc. sem
sýnd var í sjónvarpinu á dögunum
beindi kastljósi að því hvernig ítök
stórfyrirtækja og botnlaus peninga-
hyggja geta umturnað heilbrigðum
landbúnaði og gert hann að hreinu
verksmiðjuskrímsli. Þessi mynd
vakti mikil viðbrögð og hafa sumir
reynt að heimfæra þetta á íslenskan
landbúnað, einkum svína- og kjúk-
lingarækt. Sem betur fer er þar
enn talsvert ólíku saman að jafna.
Hættan er þó vissulega fyrir hendi
eins og í öðrum atvinnugreinum þar
sem botnlaus peningahyggja getur
náð yfirtökunum.
En mætti almenningur ekki
líta sér nær þegar kemur að þeim
óskapnaði í verksmiðjubúskap sem
lýst er í myndinni Food Inc.? - Hvað
er það sem drifið hefur stórfyrirtæk-
in áfram í að umbreyta heilbrigðum
landbúnaði í verksmiðjur þar sem
allt er miðað við að hámarka arð-
semina, sama hverju fórna þarf til?
- Er það ekki einmitt krafa neytenda
sjálfra um færibandaframleiddan
ódýran mat?
Það er annars gleðiefni að
Bændasamtök Íslands hafi tekið þá
stefnu að gera íslenskan landbúnað
sjálfbæran, hvað orku til framleiðsl-
unnar varðar, á næstu árum. Þannig
á m.a. að skjóta nýjum stoðum undir
þessa atvinnugrein og búa hana enn
betur undir að takast á við þá miklu
áskorun að framleiða meiri mat með
skynsemina að leiðarljósi. Þar vita
menn sem er, að gríðarleg tækifæri
liggja í íslenskum landbúnaði á
komandi árum.
Ég vil að lokum þakka lesendum
Bændablaðsins um allt land fyrir
notaleg samskipti og afar góðar
viðtökur á árinu sem er að líða.
Njótið hátíðar ljóssins kæru vinir,
og sjáumst heil á nýju ári. /HKr.
Alkunna er að aðilar innan Samtaka verslunar
og þjónustu, SVÞ, hafa um langan tíma keppst
við að byggja upp þá ímynd að barátta þeirra
fyrir svokölluðu verslunarfrelsi sé vegna hags-
muna neytenda. Verslunarfrelsi sem byggir á
frjálsu flæði hverskonar vöru, m.a. búvöru,
innlendri sem erlendri. Nú er nánast jafnstór
hluti matvæla sem Íslendingar neyta inn-
lend og erlend framleiðsla, iðnaðarvara sem
búvara. Innlend búvara er unnin úr afurðum
frá íslenskum bændum, af íslenskum úrvinnslu-
fyrirtækjum og starfsfólki þeirra. Hún er seld í
verslunum sem eru hluti að íslensku atvinnulífi
eins og bændur og starfsfólk afurðafyrirtækj-
anna. Svokallað frelsi í verslun hefur skapað
hér stór og fá fyrirtæki á okkar mælikvarða.
Frelsið hefur búið til stórveldi sem hafa komist
í þá stöðu að framleiðendur hafa á stundum
þurft að hlíta duttlungum verslunarinnar, sem
hafa ráðið því hvort þeir hafa komist á markað
með vörur sínar eða ekki.
Samtök verslunarinnar hafa um langt skeið talið
sig ganga erinda neytenda þegar þau hafa krafist
innflutnings á erlendum búvörum. Nú skal það
ekki rifjað upp í löngu máli hér að innlend land-
búnaðarstefna byggir á því að stjórnvöld skapi
íslenskum landbúnaði stöðugleika með aðgerðum
sínum og leggi þannig grunn að hagkvæmni til
lengri tíma. Hluti af þeim aðgerðum er að hér eru
settar takmarkanir á innflutning nokkurra tegunda
búvara. Að sama skapi er mikið magn erlendra
búvara flutt hér inn án allra takmarkana eða tolla.
Verðlag á þeim búvörum er hins vegar ekki áberandi
lægra hér á landi. Ímyndarstríðið gegn íslenskum
landbúnaði snýst samt sem áður helst um það að
verðlag hér á landi sé óhagstætt vegna landbún-
aðarstefnunar. Talsmenn verslunarinnar halda því
fram að hagsmunum neytenda sé best borgið með
því að verslunarfyrirtækin stóru ráði vöruframboði
og verðmyndun. Hvað þýðir aukinn innflutningur
á búvöru? Jú, hnignun íslensks landbúnaðar og
færri störf í úrvinnslu.
Því er eðlilegt að spyrja hvort eitthvað annað og
fleira geti orðið neytendum til hagsbóta heldur en að
verslunin hamist gegn íslenskum landbúnaði. Hvað
með opnunartíma, fjölda verslana, stærð þeirra og
gerð? Hvernig er rekstur stórra verslunarkeðja?
Sagt var frá því í fréttum að Arion banki hefði samið
við helstu stjórnendur Haga um hundruð milljóna
króna greiðslur til að geta tekið fyrirtækið yfir og
komið því aftur á markað. Nefndar hafa verið tölur
sem gætu dugað til að kaupa nálega allt lambakjöt
af bændum í Dalasýslu síðastliðið haust. Það eru
kannski ekki miklir peningar í hugum stjórnenda
Haga en í huga okkar bænda eru þetta háar upp-
hæðir. Þá kom fram í skýrslu um skuldaúrlausnir að
afskriftir á skuldum fyrirtækja í verslunar- og þjón-
ustustarfsemi hefðu numið 88 milljörðum króna.
Er þá ekki eitthvað fleira að en landbúnaðar-
stefnan? Hver á að greiða arð af þeim fjármunum
sem þarf til að kaupa verslunarsamstæðuna Haga
á nýjan leik? Koma þeir ekki í gegnum álagningu
á matvöru, rétt eins og laun og fríðindi stjórnend-
anna? Ekki er þó ástæða til að efast um stjórn-
endurnir séu þess verðugir, fyrir frábært starf við
hagsmunagæslu fyrir neytendur og afburða rekstur
á fyrirtækinu.
Fréttir af verslunarferðum Íslendinga til útlanda
virðast koma illa við SVÞ, ef dæma má af mál-
flutningi framkvæmdastjóra samtakanna í fjöl-
miðlum nýverið. Framkvæmdastjórinn sýtti mjög
að verslunin yrði af þeim viðskiptum, slíkt væri
sannarlega ekki til að bæta hag hennar. Ekki gat
hann glaðst með neytendum sem telja sig gera
hagkvæm innkaup. Hefur það ekki verið helsta
baráttumál SVÞ þegar samtökin hafa krafist frekari
innflutnings á búvöru?
Hversvegna þessi umpólun? Jú, vegna þess að
umsvif verslunarinnar minnka, verslunum gæti
fækkað og störf tapast. En ekki eru það tollar á land-
búnaðarvörum sem halda uppi verði á gallabuxum
eða raftækjum. Er það ekki það sem fólk sækist
eftir, lægra verð? Hvers vegna ætti þá innflutt mat-
vara að vera hlutfallslega ódýrari hér en erlendis,
þegar innlend framleiðsla veitir ekki lengur verðað-
hald? Nú gæti einhver sagt að neytendur hafi ekki
val um kaup á búvörum, kjöti og mjólk erlendis frá.
Það er rétt. Það er hluti af því að halda innlendum
landbúnaði og úrvinnslufyrirtækjum hans öflugum
og sterkum, svo hægt sé að framleiða gæðabúvöru
í íslenskri náttúru við aðstæður sem við viljum vera
stolt af sem þjóð. Þá má líka halda því á lofti að
hlutfall tekna okkar Íslendinga til kaupa á mat er
vel samanburðarhæft við önnur lönd, jafnvel hag-
stæðara en meðaltal 27 landa ESB, þegar leiðrétt
hefur verið fyrir kaupmætti.
Ekki skal heldur á nokkurn hátt loka augunum
fyrir því að íslenskri verslun sé stundum gert að
vinna við ósanngjarnan samanburð á verðlagi.
Vörugjöld, neyslustýringarskattar og fleira búa
til óhagstæðan samanburð á stundum. Hins vegar
má oft segja hið sama um beinan samanburð á
verðlagi búvöru milli landa, sá samanburður er
gjarnan óhagstæður þar sem mjög oft er ekki verið
að bera sambærilega hluti saman. Til gamans skal
sögð hér lítil saga. Á fundi í Danmörku í haust
var sessunautur minn stjórnarformaður í kjötafurð-
afyrirtæki þar í landi. Hann sagði frá því að annað
slagið bærust fyrirtækinu fyrirspurnir frá Íslandi
um kaup á kjöti. Þegar til viðræðna um kaupin
kæmi væri ævinlega helsta áhersla Íslendingana
að fá kjötið sem ódýrast. Ekki væri spurt um gæði
heldur einungis verð. Hann velti fyrir sér hvort
þarna væru á ferð innkaupastjórar fyrir einhverjar
annars flokks verslanir.
Allt þetta er nefnt hér til að leggja áherslu á
að umræða um hagsmuni verslunarinnar og hags-
muni bænda og landbúnaðar þarf að vera sanngjörn
og í jafnvægi. Það má örugglega taka undir með
SVÞ, margt þarf að endurskoða varðandi vörugjöld,
s.s. á raftækjum og fatnaði auk annars. Ástæða
er til að efla íslenska verslun með því að versla
í heimabyggð. Þá þýðir hins vegar ekki að tala
tungum tveim og sitt með hvorri.
Lesendum Bændablaðsins sendi ég óskir um
gleðileg jól. /hb
Lífrænn búskapur í sókn
- nýtt aðlögunarstuðningskerfi til fimm ára tekið upp að norskri fyrirmynd
Haustið 2010 skilaði nefnd skýrslu
til Jóns Bjarnasonar sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðherra um stöðu
lífræns landbúnaðar, þar sem m.a.
kom fram að góðir markaðsmögu-
leikar væru í öllum greinum vegna
vaxandi eftirspurnar og þeirrar
jákvæðu ímyndar sem lífrænt
vottaðar vörur hafa í hugum
neytenda. Í kjölfarið óskaði ráð-
herra eftir því að unnið yrði að
gerð verklagsreglna um úthlutun
aðlögunarstyrkja til fimm ára
að norskri fyrirmynd í samræmi
við tillögur nefndarinnar. Stjórn
Bændasamtaka Íslands samþykkti
þessar verklagsreglur í mars 2011
og voru styrkirnir auglýstir í
Bændablaðinu og víðar í lok þess
mánaðar með umsóknarfresti fram
í lok júní.
Samtals bárust átta umsóknir en
eftir ítarlega skoðun voru sjö þeirra
metnar styrkhæfar.
Á meðal skilyrða fyrir styrkveit-
ingu var að viðkomandi bændur
gerðu aðlögunarsamninga við
Vottunarstofuna Tún ehf. og sæktu
sérstök námskeið í þeim búgreinum
sem færu í aðlögun á hverri jörð.
Þetta gekk eftir, þannig að í október
var heimilað að hefja aðlögunar-
stuðninginn og voru fyrstu greiðsl-
urnar sendar í lok nóvember. Geta
greiðslur þessar skipt verulegu
máli fyrir bændur sem fara með bú
sín í lífræna aðlögun. Þeir verða
óhjákvæmilega fyrir aukakostnaði
og jafnvel einhverjum tekjumissi,
einkum fyrstu árin, þótt sparnaður
verði vegna þess að tilbúinn áburður
svo og hefðbundin lyf, jurtavarnar-
efni o.fl. hverfi af aðfangalistanum.
Hærra afurðaverðs fer að jafnaði ekki
að gæta fyrr en eftir tvö ár.
Reynslan í Noregi og víðar sýnir
að aðlögunarstuðningur til a.m.k.
fimm ára eða lengur geti skipt sköp-
um. Sá minniháttar stuðningur við
lífrænan búskap sem veittur var hér
um árabil var aðeins til tveggja ára
að hámarki. Hann kom því að litlu
gagni og var ekki nægilega hvetjandi.
Miklar vonir eru bundnar við nýja
aðlögunarstuðningskerfið.
Miðað við framangreindar verk-
lagsreglur var heildargreiðsluþörfin
fyrsta árið fyrir hina átta umsækjend-
ur kr. 15.822.300. Ráðherra tryggði
greiðslu kr 9.000.000. Landssamtök
sauðfjárbænda lögðu til kr 1.500.000
úr þróunarsjóði sauðfjárræktar, sam-
kvæmt tillögu Fagráðs í sauðfjárrækt,
en Bændasamtök Íslands sóttu um kr
7.500.000 úr þróunarsjóðnum, sem
hafði kr 39.000.000 til ráðstöfunar
árið 2011. Því er aðeins unnt að greiða
kr 10.500.000 á fyrsta úthlutunarári.
Nú er brýnt að tryggja fjármögnun
þessa verkefnis næstu árin, bæði
með því að þeir bændur sem hófu
aðlögunarferlið í haust fái greiðslur
samkvæmt áætlun og einnig verði
hægt að gefa fleiri bændum kost á að
sækja um slíkan stuðning að ári, því
að lífrænir búskaparhættir eru í sókn
og markaðir lofa góðu.
Um 90% af heildargreiðsluþörf-
inni eru vegna sauðfjárbúskapar
og því verður að teljast eðlilegt að
þróunarsjóður sauðfjárræktar leggi
mun meira af mörkum en raun varð
á þessu fyrsta ári af fimm.
Góðar horfur eru á sölu dilkakjöts
með lífræna vottun og aukist fram-
leiðslan verulega fer að skapast grund-
völlur fyrir sérvinnslu ullar og gæra af
þessu vottaða fé. Slík sóknarfæri eiga
íslenskir sauðfjárbændur að sjálfsögðu
að nýta. En til þess að þeirri jákvæðu
þróun vaxi fiskur um hrygg getur þurft
að breyta forgangsröðun verkefna við
styrkveitingar úr opinberum sjóðum.
Dr. Ólafur R. Dýrmundsson
landsráðunautur
Bændasamtaka Íslands í
lífrænum búskap og landnýtingu.
Karólína Gunnarsdóttir og Þórður Halldórsson á Akri í Laugarási, með
lífrænt ræktaðar gúrkur.