Bændablaðið - 15.12.2011, Blaðsíða 46

47Bændablaðið | fimmtudagur 15. desember 2011
Lesendabásinn
Harðar deilur hafa verið í
Mýrdalshreppi vegna tillögu að
nýrri veglínu Suðurlandsvegar
um Mýrdal. Tillagan felst í því að
í stað þess að vegurinn liggi um
Gatnabrún eins og nú er, að þá
liggi hann sunnan Geitarfjalls,
meðfram Dyrhólaósi og um göng
í gegnum Reynisfjall.
Það er einkar athyglisvert að
lesa grein Reynis Ragnarssonar í
síðasta Bændablaði þar sem hann
fjallar um vegbætur í Gatnabrún og
málefni þeim tengd. Það sem vakti
athygli og áhuga undirritaðrar er
að Reynir telur að ,,lítill minnihluti
[...] þrátt fyrir smæð sína [reyni]
að valta yfir lýðræði og vilja meiri-
hluta íbúa hreppsins“.
Þetta eru nokkuð ný sannindi
og undirritaða og hugsanlega fleiri
fýsir að vita hvernig minnihluti
valti yfir meirihluta. Undirrituð
er ekki sannfærð um að þetta
virki þannig í reynd. Það getur
vissulega verið pirrandi að hafa
farþega í vagninum sem ganga
ekki í takt við hina ,,réttu“ skoðun,
en lýðræði á að byggja á þátttöku
almennings í þeim ákvörðunum
sem hann varðar.
Útgangspunturinn er sá að
valdið í tilteknu samfélagi eigi
sér frumuppsprettu í fólkinu. Það
má lesa út úr greininni að síðustu
sveitarstjórnarkosningar hafi að
mestu leyti snúist um þetta veg-
línumál. Í því samhengi er eftir-
tektarverð sú túlkun Reynis að
kjósendur í síðustu kosningum
hefðu sennilega kosið eitthvað
annað ef þeir hefðu verið upplýstir
öðruvísi.
Í umræddri grein fullyrðir
Reynir að meiri náttúruspjöll
verði á ræktuðu og ræktanlegu
landi við að lagfæra og breyta
Gatnabrúnsleiðinni heldur en
vegna nýs láglendisvegar um
ósbakka Dyrhólaóss.
Um þetta er deilt og æskilegt
væri að umrædd fullyrðing væri
útskýrð málefnalega og með
rökum. Reynir nefnir að færsla
á þjóðveginum nær ströndinni sé
ekki nýtt baráttumál Mýrdælinga
og vísar þar til umræðu frá árinu
1982. Spurning hvort málið sé
nokkuð betra fyrir það.
Það má rifja upp í því sam-
hengi að ýmislegt hefur mönnum
í Mýrdal dottið til hugar. Á síðum
Tímans frá 13. janúar 1977 var
grein sem bar yfirskriftina ,,Álver
og höfn við Dyrhólaey“. Var vísað
í mikinn áhuga heimamanna aust-
ur í Mýrdal við byggingu stóriðju
við Dyrhólaey. Draumurinn um
stóriðju rættist ekki, en enn má
sjá menjar þessara stórkallalegu
hugmynda við Dyrhólaey í formi
svokallaðra lendingarbóta.
Þetta er hér rifjað upp til að
setja hlutina í samhengi. Í báðum
tilvikum má halda því fram að
umhverfið fái ekki að njóta vafans.
Umhverfisvitund er þó önnur nú til
dags en hún var í kringum 1980.
En þessi deila um veglínu snýst
meðal annars um umhverfis- og
verndunarmál. Það er rétt að geta
þess í lokin að Reynir fer örlítið
frjálslega með staðreyndir þegar
hann fjallar um ályktanir frá síð-
asta ársþingi SASS.
Orðrétt er ályktun SASS svo-
hljóðandi. ,,Ársþing [...] vekur
athygli á því að vegurinn fyrir
Reynisfjall er einn erfiðasti farar-
tálmi á þjóðvegi 1 á Suðurlandi.
Nauðsynlegt er að koma jarð-
göngum um Reynisfjall á sam-
gönguáætlun. Ársþingið fagnar
áformum samgönguráðs um við-
hald vegarins á Gatnabrún.“ Svo
mörg voru þau orð.
Svanhvít Hermannsdóttir
Höfundur er borinn og barn-
fæddur Mýrdælingur, í Norður-
Hvammi.
Hugleiðingar vegna greinar Reynis
Ragnarssonar í síðasta Bændablaði
„Lendingarbætur“ á Dyrhólaey.
Lífrænn landbúnaður – Sérkennileg umræða:
Umræða eins og hún má ekki vera
Í 20. tölublaði Bændablaðsins frá
10. nóvember greinir Sandra B
Jónsdóttir frá merkilegri tilraun
í Rodale í Bandríkjum sem sýnir
að uppskera af maís og soja geti
verið svipuð í hefðbundnum og
lífrænum landbúnaði.
Þetta gera Áslaug Helgadóttir og
Guðni Þorvaldsson að umtalsefni í
grein í Bændablaðinu 24. nóvember
og afgreiða rannsóknirnar í Rodale
með þessari setningu:
„Þó er ljóst að þarna er ekki verið
að bera saman lífrænan og hefð-
bundinn landbúnað þannig að unnt
sé að greina hver munurinn er“ og
síðar „Þær ályktanir sem dregnar
eru í skýrslunni eru því marklausar
og stangast á við niðurstöður fjöl-
margra rannsókna sem Sandra horfir
algerlega fram hjá“.
Hvað mínu ágæta samstarfsfólki
liggur fyrir að dæma þessar tilraunir
með þvílíkum sleggjudómi er mér
algjör ráðgáta. Máli sínu til stuðnings
vitna Áslaug og Guðni í Grover o.fl.
(2009) en þar er greint frá skemmti-
legum niðurstöðum úr langtímatil-
raun þar sem sáðskipti og notkun
tilbúins og lífræns áburðar er borin
saman. Viðamikil langtímatilraun
sem okkur við LBHÍ getur einungis
dreymt um.
En lítum á. Í fyrsta lagi er hér
ekki verið að bera saman lífrænar
og hefðbundnar ræktunaraðferðir en
það er samt fróðlegt að líta á niður-
stöðurnar. Ef litið er til uppskeru þá
var enginn munur á hvort sem borinn
var á tilbúinn eða lífrænn áburður að
undanskildu árinu með minnstu upp-
skeruna en þá var liður með lífrænum
áburði með mesta uppskeru. Það er
hægt að lesa margt fleira úr þessari
rannsókn en það er á engan hátt ljóst
hvers vegna Áslaug og Guðni kjósa
að benda á þessa grein til að gera
lítið úr lífrænum ræktunaraðferðum.
Nærtækt hefði verð að skoða
greinar um rannsóknirnar í Rodale
þar sem sérfræðingar frá land-
búnaðardeild Cornell háskóla hafa
unnið, t.d. í frekar auðlesnu yfir-
liti Pimentel o.fl. (2005). Í stuttum
inngangi segja Pimentel og félagar
m.a. þetta (þýtt og endursagt af höf-
undi): Meðal ávinnings af lífrænni
tækni eru meira kolefni og nitur í
jarðvegi, minni orka úr jarðefnum
notuð, uppskera viðlíka mikil og úr
hefðbundinni rækt og meiri vatns-
heldni í jarðvegi (sérstaklega mikil-
vægt í þurrum árum).
Það er hægt að ná umhverfis-
vænni hefðbundnum landbúnaði
með því að innleiða tækni sem notuð
er í lífærnum landbúnaði. Af orðum
Áslaugar og Guðna má ráða að þau
taki ekki mark á Pimentel og hans
samstarfsfólki úr nokkrum þekktum
stofnunum í Bandaríkjum. Það er
þeirra mál en með því útiloka þau
sig frá faglegri umræðu um lífræna
ræktun. Höfundur þessarar greinar
veit að þau tala ekki máli allra innan
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Hvers vegna Áslaug og
Guðni minnast ekki á tilraunir
Ríkharðs Brynjólfssonar við
Landbúnaðarháskólann þar sem
borin er saman notkun tilbúins
áburðar og húsdýráburðar er sér-
kennilegt. Þó þær tilraunir og athug-
anir hafi ekki verið settar upp sér-
staklega til að bera saman lífrænan
og hefðbundinn landbúnað þá gefa
þær mikilvægar vísbendingar.
Niðurstöður þessara athugana er
að í sumum tilfellum fæst sambærileg
uppskera af túnum hvort sem borinn
er á tilbúinn áburður eða húsdýra-
áburður en í öðrum tilfellum minna
þar sem einungis húsdýraáburðurinn
er notaður (Ríkharð Brynjólfsson
2008 og 2011). Þessi og fleiri rann-
sóknir auk reynsla hinna fáu bænda
sem stunda lífræna ræktun gefa til
kynna að möguleikar á þessari fram-
leiðsluaðferð eru til á Íslandi og hægt
að stunda með góðum árangri eins
og gert er í okkar nágrannalöndum.
Aukin eftirspurn eftir lífrænt rækt-
uðum og vottuðum vörum sýnir að
þörfin er til staðar.
Í hinum vestræna heimi er ofgnótt
matvæla en við förum illa með hann.
Það hefur verið áætlað að u.þ.b. 1/3
uppskeru fari forgörðum vegna
lélegrar nýtingar eða að mat sé hent.
Ennfremur að annar þriðjungur upp-
skeru fari forgörðum í hinum fátæku
löndum vegna skorts á geymslu og
skorts á tækifærum við að koma
afurðum á markað.
Stór hluti hinna hungruðu býr í
dreifbýli við mikla fátækt. Þar hafa
bændur ekki efni á að kaupa dýr
aðföng svo sem sáðvöru, tilbúinn
áburð eða varnarefni. Því hefur verið
bent á að lífrænn landbúnaður geti
gegnt mikilvægu hlutverki til að
draga úr þeim vanda sem þar ríkir.
Eitt af því sem Íslendingar gætu
gert til að draga úr þessum ójöfnuði
er að hætta að flytja inn mat til fóðurs
en í innfluttu fóðri er mikið af byggi,
maís og soja sem allt má nota beint
til manneldis. Það fellur vel að hug-
myndfræði lífræns landbúnaðar þar
sem heilbrigði, vistfræði, sanngirni
og umönnun eru grunnreglurnar sem
stefnt er að. Með það að leiðarljósi
er meðal annars stefnt að því að nota
hringrásir náttúrunnar eins og hægt
er, sækja áburð og aðföng af búinu
eða úr næst nágrenni og stunda við-
skipti af sanngirni.
Hvað Áslaug og Guðni sjá óljóst
í þeirri hugmyndafræði og eiga við
þegar þau segja að hún standist ekki
faglega rýni veit ég ekki.
Vöntun á þekkingu og fræðslu
Sú staðreynd að umræða hefur
farið af stað um ræktun á maís og
soja í Bandaríkjunum sýnir hvað best
hversu langt við eigum í land í okkar
umræðu á Íslandi.
Við Landbúnaðarháskólann er
boðið upp á fræðslu um lífrænar
ræktunaraðferðir á starfsmenntasviði
en ekki á háskólastigi, þessu þarf að
breyta. Það er einnig ljóst að rann-
sókna er meðal annars þörf á nýtingu
jarðvegs, lífærnum áburðarefnum og
hringrásum næringarefna til að geta
stutt við lífræna ræktendur og alla
bændur sem vilja nýta sér þá þekk-
ingu er til verður. Að þessu og mörgu
fleiru kom ég í grein í Bændablaðinu
í fyrra (5.tbl., 11. mars) og margir
fleiri hafa lagt orð í belg um mögu-
leika lífræns landbúnaðar og verður
ekki endurtekið hér. Það er hinsvegar
óskandi að Landbúnaðarháskólinn
taki þennan málaflokk að sér og
verði leiðandi með uppbyggjandi
gagnrýni, rannsóknum og fræðslu
en leggi skotgrafahernað á þennan
málaflokk til hliðar.
Heimildir
Grover o.fl. 2009. Corn Grain
Yield Stability in four Long-Term
cropping Systems. Agronomy
Journal 101, 940-946
Pimentel et .al 2005.
Environmental, Energetic, and
Economic Comparisons of
Organic and Conventional
Farming Systems. BioScience
55, 575-582
Ríkharð Brynjólfsson 2011.
Dreifingartími kúamykju.
Fræðaþing landbúnaðarins 8,
160-174
Ríkharð Brynjólfsson 2008.
Búfjáráburður í lífrænni ræktun.
Fræðaþing landbúnaðarins 5,
431-433.
Þorsteinn Guðmundsson 2010.
Lífrænn landbúnaður – tækifæri
til framtíðar. Bændablaðið 5/11.
mars bls 24
Þorsteinn Guðmundsson
prófessor í jarðvegsfærði
Landbúnaðarháskóla Íslands
Árið 1877 kom út í Reykjavík
lærdómskverið Kristilegur barna-
lærdómur eftir lúterskri kenn-
ingu. Árinu seinna var ritið lög-
gilt sem fermingarkver á Íslandi,
en aldrei var það kallað annað
en Helgakver eftir höfundinum,
Helga Hálfdanarsyni (þessi Helgi
var raunar afabróðir þess Helga
Hálfdanarsonar sem síðar þýddi
Shakespere svo listilega). Helgakver
var notað í ríflega hálfa öld til
fermingarfræðslu á Íslandi þar
sem guðsótti og góðir siðir voru
skilvíslega kenndir svo börn mættu
mannast gæfulega, að þess tíma sið.
Í Siðalærdómnum, síðari hluta
kversins, er í grein 205 að finna þessi
orð:
„Skynlausar skepnur megum vér
nota oss til gagns, en alls eigi kvelja
þær. Ill meðferð á skepnum ber vott
um grimmt og guðlaust hjarta.“
Það var löngum á lofti og sumir
kannast enn við þetta, að blessuð
börnin lásu „ill“ sem 111, og sögðu
þá gjarnan að hundraðasta og ellefta
meðferð á skepnum bæri vott um
grimmt og guðlaust hjarta. Hverjar
hinar hundrað og tíu aðferðirnar voru
þá, skal ekki sagt, en vonandi báru þær
þó góðum búskaparháttum vitni. Hitt
er eftirtektarvert að í fermingarkverinu
er þarna tekið svo á málinu að sýnt er,
að sjálfsagt þótti að tileinka sér góða
meðferð á dýrum, fyrir hvern þann
sem í fullorðinna manna tölu vildi
komast. Það var hluti af menningu
okkar að meðganga þetta.
Þarna má vel sjá í bóndann sem
leggur sig fram um að gæta að dýrum
sínum, þó ekki sé víst að það sé alltaf
fyrir guðsóttann.
Flestum mönnum er í brjóst borin
eðlileg virðing og samúð fyrir lifandi
verum, væntanlega af þeirri einföldu
ástæðu að við þekkjum þjáningu og
forðumst að valda henni að óþörfu.
En þetta getur farið á dreif í ýmsu
ati og fleyg eru orð Jóhannesar
Bergsveinssonar geðlæknis þegar
hann var spurður hvað hann teldi hafa
farið úrskeiðs í því sem nú er kallað
„hrunið“ hér á Íslandi. Hann svaraði
einfaldlega: „Þeir gleyma alltaf að
gera ráð fyrir siðblindu. Þeir vita af
henni en gera ekki ráð fyrir henni í
kerfum sínum.“
Við vitum auðvitað að siðaðir
menn fara almennt ekki illa með dýr.
En okkur hættir til að gleyma að gera
ráð fyrir því í kerfum okkar – þegar
við sjálf förum vel með dýr – að aðrir
geti farið illa með þau. Og þar stendur
hnífurinn í kúnni. Það verður alltaf
hlutverk siðaðra manna að grípa inn
í illa meðferð á dýrum, af hverju sem
hún er sprottin, siðleysi, sinnuleysi
eða dugleysi. Við lifum í nánu sam-
neyti við dýr á svo mörgum sviðum
mannlífsins, deilum raunar með
þeim jörðinni. Hún væri fátækleg án
þeirra. Það segir í Helgakveri á þennan
hægláta og jarðbundna máta að við
megum nota skepnur okkur til gagns,
en alls eigi kvelja þær. En hvað er þá
ill meðferð?
Dýr eru dugleg og úrræðagóð
innan sinna marka. Búdýr aðlagast
sanngjarnri meðferð mannins til-
tölulega fljótt og þá fremur að því
gefnu að frumþörfum þeirra sé full-
nægt. Frumþarfir má nefna mat og
vatn, skjól, tilfinningu fyrir að vera
í öruggu umhverfi, kost á svigrúmi
í samvist við aðra af sömu tegund,
kost á útiveru og dagsbirtu, vissu um
líf án ofbeldis og að lokum hið óum-
flýjanlega í lífi allra búdýra: kost á
eins mannúðlegri aflífun og unnt er.
Dýr sem njóta þessa atlætis og ef til
vill fáeinna hlýlegra orða að auki,
hænast að þeim sem hugsar um þau.
Þetta eru einnig eðlilegar forsendur
manna gagnvart dýrahaldi, vegna þess
að manninum líður vel þegar skepn-
unum hans líður vel. Góður bóndi
þekkir þetta. Velferð búdýra er honum
hugleikin og við getum treyst honum
fyrir dýrunum. En við þurfum samt
líka að gera ráð fyrir og reikna með
að bregðast við illri meðferð, bæði
sem einstaklingar sem og í kerfum
okkar – þannig að dugi.
Edmund Burke, breskur heim-
spekingur, sagði fyrir nokkur hundruð
árum: „Allt sem þarf til að hið illa hafi
sigur, er að góðir menn hafist ekkert
að.“ Það á einmitt við um þessi mál.
Þar liggur hundurinn grafinn.
Hallgerður Hauksdóttir, skrif-
stofumaður hjá félagasamtökum og
stjórnarmaður í Velbú – samtökum
um velferð búfjár.
Ill meðferð manna á dýrum
Frá Stórhóli. Hér hefur eitthvað farið úrskeiðis. Mynd í einkaeigu.