Bændablaðið - 16.05.2012, Blaðsíða 32

32 Bændablaðið | Miðvikudagur 16. maí 2012
Nokkuð er nú um liðið síðan fjallað
var síðast um Heimafóðurverkefnið
á síðum Bændablaðsins. - Þar sem
nokkur tímamót eru að renna upp
hjá kjölfestunni í verkefninu,
nánar til tekið hinni færanlegu
kögglunarsamstæðu í eigu Stefáns
Þórðarsonar (Fóðurvinnslunni
ehf), Teigi í Eyjafjarðarsveit, þykir
rétt að upplýsa um þau í stuttu
máli. Tímamótin eru fólgin í því að
Stefán og áhugasamur aðstoðar-
maður hans, Hlynur Þórsson á
Akri í í sömu sveit, hafa nú afrekað
það að koma tækjakosti þeim, sem
samstæðan samanstendur af, upp á
einn allstóran dráttarvagn.
Dýrmæt reynsla á tækjakostinn
fékkst af því að köggla um 30 tonn á
Akri og rúm 102 tonn hjá 20 bændum
á Austurlandi í heyköggla meira
og minna íblandaða heimaræktuðu
byggi, ásamt fiskimjöli, steinefnum
og ýmsu öðru, alls 6% að meðaltali
eða frá 0 til15%. - Þessi prufukeyrsla
á uppgerðum og endurbættum
vélakosti samstæðunnar fór fram í
fyrravor og stóð ögn fram í júní, eða
þar til fyrirliggjandi hráefni þá þraut.
Á vinnslutímanum gerði undir-
ritaður ýmsar athuganir eftir efnum
og aðstæðum á nokkrum þáttum í
framleiðsluferlinu, svo sem eins og
mælingu á rúmþyngd kögglanna,
olíueyðslu og hitamyndun við
kögglunina eftir heygerðum, svo að
eitthvað sé nefnt.
Góð reynsla
Reynslan af þessari keyrslu við mjög
mismunandi aðstæður og heygerðir,
var það góð að fljótlega var tekin sú
ákvörðun að freista þess að koma
tækjakosti samstæðunnar á einn
dráttarvagn, þó svo að stofnfé til
þess væri vægast sagt af skornum
skammti.
Þessi aðgerð er óhjákvæmileg
ef samstæðan á fyllilega að geta
staðið sómasamlega undir því nafni
að teljast færanleg, án tejandi tafa í
milliferðum og án þess að eyða þurfi
tíma og fyrirhöfn í að komast í og úr
vinnslustöðu.
Til að gera langa sögu stutta, eru
þeir félagar byrjaðir að prufukeyra
samstæðuna, eins og henni hefur
verið fyrir komið á dráttarvagninum,
þó svo að verkinu sé ekki alveg að
fullu lokið (sjá meðfylgjandi myndir
m. a. fyrir og eftir aðgerðina).
Aðallega er eftir að festa og tengja
innmötunartromlu aftast á vagninn
og endurbæta og koma íblöndunar-
tækjum fyrir bygg og annað við-
bótarfóður á sinn stað. Þá var gerð
sú breyting að skipta á fínsaxara
og meðfylgjandi færibandi út fyrir
viðbótar hamrakvörn, sem auk þess
að spara pláss, gefur meiri mölun
og að því er virðist, með nokkrum
olíusparnaði og þéttari kögglum,
sem gaf þó svipuð eða jafnvel meiri
afköst. - Þegar þetta er ritað hafa 22
tonn af heyi verið köggluð, þessu til
nokkurrar staðfestu.
Þegar heykögglunarprófun lýkur
innan skamms tekur við prófun á við-
arkögglun samkvæmt samkomulagi
við starfsstöð Skógræktar ríkisins í
Eyjafirði, með það fyrir augum að
nota viðarköggla sem eldsneyti á
köldum svæðum.
Á meðan á þessu stendur, ásamt
því að koma samstæðunni endanlega
fyrir á undirstöðu sinni, dráttarvagn-
inum, eins og best verður á kosið
miðað við efni og aðstæður, er
meiningin að nota tímann bæði til
1) að afla samstæðunni verkefna og
2) vinna að aðkallandi fjármögnun
í leiðinni.
Þetta getur í mörgum tilfellum
mæta vel farið saman, en hug-
myndin er sú að æskja þess að
bændur og aðrir, sem hafa í hyggju
að láta köggla fyrir sig hráefni, t.d.
hey með meiri eða minni íblöndun
af t.d. kolvetna-, prótein- og /eða
steinefnafóðri, skoði í fullri alvöru
þann möguleika að greiða kögglun,
fyrirfram.
Þetta er hugsað þannig að við-
komandi greiði að lágmarki helming
kögglunarkostnaðar á móti endur-
greiðslu, í fyrstu umferð af tveim
eða fleiri, allt eftir því hve upphæðin
er há, en um allt þetta verður gerður
samningur við hvern og einn, þegar
og ef til kemur.
Á móti kemur að þessir ágætu
viðskiptamenn munu að öðru jöfnu
sitja fyrir kögglun, auk þess, sem
þeim verður boðinn allt að 10%
afsláttur fyrir vikið. Þá er stefnt að
því að veita slíkum lánveitendum
forgang varðandi ráðgjöf um sam-
setningu, fóðrun og annað, sem fram-
leiðslunni við kemur. Síðast en ekki
síst má telja líklegt að góð viðbrögð
við þessu fyrirkomulagi flýti fyrir
endurkomu samstæðunnar og að hún
verði betur úr garði gerð en ella, sem
hvort tveggja kemur öllum vel og
nærir heimaaflahugsjónina, sem að
baki býr.
Samkvæmt núverandi forsendum,
eins og reynt er að útfæra í meðfylgj-
andi töflu, er fullt framleiðsluverð á
lítt eða ekki blönduðum heykögglum
um 20 krónur á kg og18 kr/kg með
fyrrnefndum afslætti) og er miðað
við að það haldist a .m. k. út árið,
nema að aðstæður breytist verulega.
Kögglun á fullmöluðum íblöndunar-
hluta kostar 10 kr/kg, sem þar með
hefur áhrif á vinnslukostnað á kg
til lækkunar í hlutfalli við magn
íblöndunarefnanna.
Margir bændur muna vafalaust
enn eftir hey- og/eða graskögglum
frá fyrri tíð, eða kannast við slíkt
fóður af afspurn og nokkrir, einkum
Austfirðingar, af og til allt til þessa
dags. - Þó þykir rétt að leggja áherslu
á að að fóður unnið úr heyi að öllu
eða verulegu leyti, hefur bæði í
sér fólgna eiginleika gróffóðurs og
kjarnfóðurs, sem skapar og viðheldur
jöfnu og hagstæðu vambarumhverfi,
sem er mjög mikilvægt, ekki síst
um burð hjá mjólkurkúm fyrir betra
heilsufari góðri lyst og fóðurnýtingu.
Þetta tvígildi heyköggla, gerir það
að verkum að hættulaust er að nýta
kjarnfóðureiginleika þeirra samfara
frjálsu áti á þeim ef svo ber undir,
eins og fyrir ær á sauðburði, jafnvel
með þó nokkurri íblöndun.
Nýtist bæði jórturdýrum og
hrossum
Kögglað hey nýtist því einnig vel
bæði jórturdýrum og hrossum með
auknu fóðrunarvirði á sama heyi
óköggluðu, oft með stóraukinni
átgetu, ekki síst hjá ungviði og/eða
orkunýtingu, sem t.d. jókst um 36%
að meðaltali í mörgum bandarískum
eldistilraunum með holdanaut.
Raunveruleg hagkvæmni hey-
kögglagerðar og þar með verðlagn-
ingu hennar má reikna á ærið mis-
jafnan máta eftir aðstæðum, svo
sem á milli ára og búa, eftir magni
og gæðum uppskerunnar, hvernig til
tekst að þurrka heyið, sem köggla á,
magni og gæðum heyfyrninga, hver
eftirspurnin er á landsvísu og þar með
verð það árið, hvaða búfé er ætlað
fóðrið, auk þess, sem kjarnfóðurverð
og vinnslukostnaður getur skipt miklu
máli og vafalaust má tína fleira til.
Tökum sem dæmi gott heyskap-
arár á búi, þar sem einnig hefur
tekist vel til með að fullþurrka hey
á velli (eða, það sem enn betra væri,
með súgþurrkun, sem óvíða finnst
nú orðið). Bóndi er því vel heyjaður
eftir sumarið, án þess að kosta meiru
til heyskapar en í meðalári og á all-
miklar fyrningar í ofanálag. Setjum
einnig svo að heyforði á landsvísu
sé með meira móti og eftirspurn eftir
heyi þvó óvenju lítil og markaðsverð
lágt eftir því.
Við slíkar aðstæður er alveg
eðlilegt að líta svo á að framleiðslu-
kostnaður á heyi umfram hæfilegar
fyrningar á búinu fari í rauninni varla
fram úr föstum kostnaði við heyskap.
Samkvæmt tölum frá Hagþjónustu
landbúnaðarins reyndist breyti-
legur kostnaður af hverri FEm vera
tæp 30% að meðaltali í þau þrjú ár
(2003-2005), sem slíkur úteikningur
var gerður á stofnuninni. Miðað við
heygæði heppileg til kögglunar (ca
0,76-0,80 FEm/kg þe) og framleiðslu-
kostnað í meðalári upp á einar 22-23
kr á kg þurrefnis (ca 29 kr FEm/kg
þe.) gæti breytilegur kostnaður á kg
umfram eðlilegar fyrningar verið um
7-8 kr., en til að hafa vaðið vel fyrir
neðan sig má helminga meðalverðið,
þ. e. upp í 11-12 kr.
Með kögglunarkostnaði upp á
20 kr/kg., gæti bóndinn því verið
ánægður með 33 kr/kg (90%þe.)
og því um 43 kr. hver FEm og er þá
reiknað með um 5% aukinni orkunýt-
ingu án 10% afsláttar, um 36 kr með
þessum afslætti, sem skilgreindur er
sem arður í útreikningi á framleiðslu-
kostnaði. Eins og sjá má á Línuritum
1 og 2 er í þessu dæmi reiknað með
30 lítra olíueyðslu á tonn (enda heyið
allgott), en afköst miðuð við 1000
tonna ársframleiðslu til að byrja með.
Þá má líta á dæmið út frá hærri
verðlagningu á heyi í slöku heyskap-
arári og/eða ef heyforði er bágborinn,
sem hvort tveggja hækkar gjarna
framleiðslukostnað og/eða markaðs-
verð. Á móti getur komið hækkun
orkunýtingarhlutfalls við kögglun,
t.d. um 20% (sjá Línurit 2), þegar
eldi á holdanautum er annars vegar,
í samræmi við tilvitnun hér að framan,
auk þess, sem kögglunarkostnaður
lækkar með auknum afköstum.
Klókindin eru hins vegar gjarna í
því fólgin að nota góðærin duglega Núverandi staða kögglunarsamstæðu Fóðurvinnslunnar ehf. Öll tæki komin upp á pall dráttarvagnsins nema innmötunartromlan lengst til vinstri.
Félagarnir Stefán Þórðarson í Teigi og Hlynur Þórsson á Akri við stórsekk fullan af heykögglum nýrunnum úr öðru
kælisílói samstæðunnar á hlaðinu á Akri.
Framleiðslan í Dölum fyrir bóndann í Laufási. Um er að ræða há með 13,2%
Íblöndun var aðallega bygg, ásamt góðviðrinu vorið 2011 (sem reyndist þó
bara lognið á undan storminum).
Færanleg kögglunarsamstæða:
Heimafóðurverkefnið heldur áfram