Fréttablaðið - 16.02.2012, Síða 20
20 16. febrúar 2012 FIMMTUDAGUR
Úr rústum efnahagshrunsins 2008 hafa risið draugar sem
eru að valda þjóðfélagi okkar
mun meira tjóni en hrunið sjálft
gerði. Það voru þó bara peningar
sem fóru í súginn þá. Upp úr
því svekkelsi öllu saman er nú
sprottinn einhver furðulegasti
anarkismi sem um getur og engu
eirir. Meinsemdin er mikil og
þjóðin virðist verið komin á enn
eitt meðvirknisfylleríið, löngu
búin að missa sjónar á því hvað
er rétt og rangt að gera og segja.
Ráðist er að rótum réttarríkis
okkar úr öllum áttum. Skolp-
ræsahernaður bloggheima, með
DV og álíka pappíra sem hina
helgu bók að vopni, njóta þess
að traðka í svaðið allar grund-
vallarreglur réttarríkisins og
snúa öllu á hvolf. Það versta er
að kerfið sjálft virðist vera að
sogast niður í skolpræsið með
þessu öllu saman. Alþingi og
ríkisstjórn auðvitað löngu búin
að missa fótanna og enginn man
lengur að Alþingi er löggjafar-
samkoma þjóðarinnar, einn af
hornsteinunum, en ekki fram-
leiðsluverksmiðja fyrir bitlausa
„populistalöggjöf“ sem engu
skilar almenningi nema fölsk-
um vonum og er að auki á góðri
leið með að veita atvinnulífinu
náðar höggið.
Birtingarmyndir þessa alls
eru meðal annars þær að nú tala
ráðamenn og mikilsmetandi
lögfræðingar, sem ættu þó að
vita betur, að það sé bara gott
fyrir Geir H. Haarde að sitja
undir ákæru, því þá geti hann
sannað sakleysi sitt. Nálægt 300
manns hafa réttarstöðu grunaðs
svo árum skiptir hjá sérstökum
saksóknara. Menn þar á bæ telja
að það sé í raun miklu betra
fyrir menn að hafa þá réttar-
stöðu en stöðu vitnis því það sé
svo mikil vernd falin í hinu fyrr-
nefnda. Ég er ekki viss um að
þeir sem í hlut eiga og ekki fá
vinnu vegna réttarstöðunnar séu
á sama máli.
Fjölmiðlar hamast á formanni
Sjálfstæðisflokksins vegna mála
sem hann hefur löngu gefið
skýringar á. Meira að segja
fréttamaður á ríkisfjölmiðlinum
RUV spyr hann í viðtali hvort
hann myndi ekki bara fagna því
að verða tekinn til opinberrar
rannsóknar. Þetta er allt svo
arfavitlaust að engu tali tekur.
Öllu snúið á haus.
Það er nauðsynlegt að miklu
fleiri leggi hendur á árar við
að snúa þessari óheillaþróun
við. Láti í sér heyrast sem víð-
ast. Það gengur ekki að blogg-
heimar og skolpræsahermenn-
irnir séu það eina sem heyrist
í. Núverandi stjórnvöld hafa
ekki dug eða þor til að standa í
lappirnar gegn þessari óheilla-
þróun. Þau ýta bara undir dóm-
stólameðferð götunnar með því
að fagna opinberlega handtökum
og ákærum sem gefnar eru út
og láta engu skipta grund vallar-
reglur eins og þær að menn
teljist saklausir þar til sekt er
sönnuð. Efnahagshrunið 2008
mun verða hjóm eitt í saman-
burði við það sem verður ef það
tekst að rústa réttarríkinu.
Öllu snúið á haus
Börn fráskilinna foreldra á Íslandi hafa yfirleitt fasta
búsetu hjá móður sinni en heim-
sækja feðurna með mjög misreglu-
legum hætti. Þetta er í samræmi
við hefðbundna verkaskiptingu
þar sem litið er á konuna sem
umönnunar aðila en karlinn sem
fyrirvinnu. Á seinni árum hefur sú
jákvæða þróun orðið að karlmenn
hafa tekið virkari þátt í uppeldi og
umönnun barna sinna, en jafnframt
orðið sífellt tregari til að yfirgefa
börn sín ef sambandi við barns-
móður lýkur.
Í mörgum tilfellum ná foreldr-
ar sátt um framhaldið en stað-
reyndin er samt sú að skilnuðum
fylgja oft deilur og særindi og í því
tilfinninga lega uppnámi sem ríkir
reynist jafnvel mjög velmeinandi
fólki ómögulegt að ná lendingu
í mikilvægum málum. Á þeirri
stundu getur verið nauðsynlegt að
dómstólar skeri úr um fyrirkomu-
lag eftir skilnað.
Fyrir Alþingi liggur nú frum-
varp um breytingar á barnalög-
um. Sú breyting hefur orðið frá
fyrri útgáfu að tekin hefur verið
út heimild dómara til að dæma
for eldrum sameiginlega forsjá.
Dómarar hérlendis geta því aðeins
dæmt öðru foreldrinu forsjá og þar
með verður hitt foreldrið sjálfkrafa
forsjárlaust. Þetta skapar ójafna
stöðu milli foreldra og munu feður í
flestum tilfellum eiga undir högg að
sækja í dómsölum verði frum varpið
að lögum. Þar sem ósætti er til
staðar verður það augljóslega í hag
flestra mæðra að málið fari fyrir
dóm þar sem talsvert meiri líkur
eru að þeim verði dæmd forsjá.
Lögin munu því ekki hvetja til sátta
eins og höfundar þeirra vilja meina,
heldur þvert á móti.
Almennt sýna rannsóknir að
börn fráskilinna foreldra standa
félagslega verr en börn sem búa
hjá báðum foreldrum. Tvennt
hefur verið nefnt sem hugsan-
legar orsakir; að ráðstöfunartekjur
foreldra minnki eftir skilnað og
þeir hafi minni tíma til samveru
með barninu. Ein augljós leið til
að spyrna gegn þessum óæski-
legu áhrifum skilnaðar er því að
efla þátttöku beggja foreldra í lífi
barnsins eftir skilnað. Þegar lengst
er gengið í slíkri viðleitni, búa börn
jafnt til skiptis á heimilum beggja
foreldra og er sú lausn ýmist til-
komin vegna samkomulags foreldra
eða tilskipan dómstóla.
Ýmsir hafa hins vegar viðrað
áhyggjur sínar af því að skipt
búseta barna eftir skilnað sé ávísun
á viðvarandi deilur milli foreldra og
meiri streitu og rótleysi fyrir barn-
ið. Þetta er eitt af viðfangsefnum
rannsóknarinnar Heilsa og lífskjör
skólanema sem nær til 200 þúsund
barna í 36 löndum og unnin er að
tilstuðlan Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unarinnar. Niðurstöðurnar sýna að
börn sem búa jafnt til skiptis hjá
fráskildum foreldrum sínum eiga í
jafn góðum eða betri samskiptum
við foreldra sína miðað við þau börn
sem búa hjá báðum líffræðilegum
foreldrum. Þessi börn eiga því í
mun betri samskiptum en önnur
börn fráskilinna foreldra.
Raunar eyða börn meiri tíma
með föður sínum ef um jafnskipta
búsetu er að ræða heldur en börn
í öllum öðrum fjölskyldugerðum.
Þessi aukni tími í samveru með
foreldrum kann einnig að skýra þá
niðurstöðu að samskipti barna við
föður eru marktækt best hjá þeim
börnum sem búa jafnt til skiptis,
jafnvel örlítið betri en þeirra sem
búa hjá giftum foreldrum. En þó
samskipti barna við föður sinn
virðist vera mun betri hjá þeim
sem hafa börnin jafnt til skiptis
en öðrum fráskildum foreldrum,
virðist það alls ekki koma niður
á samskiptum þessara barna við
mæður sínar. Þvert á móti eiga
þær í betri samskiptum en t.d.
einstæðar mæður við sín börn.
Ein ástæða þessara jákvæðu
áhrifa gæti verið sú að þetta form
geti dregið úr neikvæðum af-
leiðingum skilnaðar eins og minni
ráðstöfunartekjum og/eða tíma for-
eldra. Raunkostnaður við uppeld-
ið er líklegri til að skiptast jafnar
á foreldra en þegar eingöngu er
greitt meðlag. Jafnskipt búseta
felur einnig í sér að ábyrgðinni á
uppeldi barnsins er skipt á milli
for eldranna sem geta sótt stuðning
í hvort annað. Þá auðveldar það
báðum foreldrum að stunda atvinnu
ásamt því að sinna uppeldi og hafa
frítíma sem öllum er nauðsynlegur.
Sameigin leg forsjá virðist
þannig auka virkni feðra í upp eldi
barna sinna og hvetja til jafnari
skiptingar ábyrgðar og verk efna.
Feður í þessum að stæðum virðast
þannig taka föður hlut verkið fastari
tökum en bæði þeir sem búa með
barns mæðrum sínum og helgar-
pabbar. Sameiginleg forsjá getur
þannig tryggt að báðir foreldrar
haldist virkir í lífi barna sinna og
eigi við þau góð samskipti.
Hagsmunir barna eftir skilnað
Samfélagsmál
Helgi
Jóhannesson
hæstaréttarlögmaður
Samfélagsmál
Ársæll
Arnarsson
prófessor í sálfræði við
Háskólann á Akureyri
Þóroddur
Bjarnason
prófessor í félagsfræði
við Háskólann á
Akureyri