Fréttablaðið - 09.05.2012, Blaðsíða 34

06 maí 2012
10
Á
ST
Æ
ÐU
R F
YR
IR Þ
VÍ AÐ ÞÚ ÆTTIR AÐ KAUPA ÁLFIN
N4
„Þarna fáum við staðfestingu á því
sem við héldum, en fjölskyldulægn-
in er jafnvel enn meiri en mig hafði
grunað,” segir Þórarinn Tyrfingsson,
yfirlæknir á Vogi, um niðurstöður
viðamikillar rannsóknar sem SÁÁ stóð
fyrir ásamt Íslenskri erfðagreiningu og
bandarískum vísindamönnum á fjöl-
skyldulægni alkóhólisma: „Maður hef-
ur aldrei séð þetta svona sterkt fyrr.”
Rannsóknin byggðist annars vegar
á upplýsingum um þann hóp 19.000
sjúklinga sem hefur laggst inn á Vog
síðustu þrjátíu ár og hins vegar á ætt-
fræðiupplýsingum Íslenskrar erfða-
greiningar. Á grundvelli þessara gagna
voru fjölskyldutengsl sjúklinga könn-
uð allt aftur í fimmta ættlið.
Fjallað hefur verið um niðurstöð-
ur rannsóknarinnar í bandaríska vís-
indatímaritinu Annals of the New York
Academy of Sciences. Auk Þórarins
eru höfundar greinarinnar þau Þorgeir
E. Þorgeirsson, Frank Geller, Valgerður
Rúnarsdóttir, Ingunn Hansdóttir, Gyða
Bjornsdottir, Anna K. Wiste, Guðrún A.
Jónsdóttir, Hreinn Stefánsson, Jeffrey
R. Gulcher, Högni Óskarsson, Daníel
Guðbjartsson og Kári Stefánsson.
„Fjölskyldulægni þýðir að sjúk-
dómurinn eltir ákveðnar fjölskyldur,”
útskýrir Þórarinn.
Ekki bara alþýðuspeki
Það hefur löngum verið á almannavit-
orði hér á landi að alkóhólismi – líkt og
margir aðrir sjúkdómar – leggist mis-
jafnlega þungt á fjölskyldur. Niðurstöð-
ur rannsóknarinnar sýna að þar er ekki
bara um alþýðuspeki að ræða heldur
vísindalegar staðreyndir.
Niðurstöðurnar eru sláandi. Út frá
þeim má álykta að það séu 42,78% líkur
á að drengur sem á móður, föður eða
systkini, sem hefur leitað sér meðferð-
ar á Vogi, muni sjálfur þurfa á innlögn á
sjúkrahúsið að halda einhvern tímann
á lífsleiðinni. Fyrir stúlkur eru líkurnar
22,08%.
Fyrir venjulegan Íslending, sem
ekki á þessa ættarsögu, eru líkurnar á
að þurfa að sækja sér meðferð við alkó-
hólisma inn á Vog einhvern tímann á
lífsleiðinni 18,6% fyrir drengi en 9,6%
fyrir stúlkur.
„Miðað við aðra króníska sjúkdóma
eins og til dæmis krabbamein er fjöl-
skyldulægnin gríðarlega há. Ég held
ég megi segja að það sé mjög sjaldgæft
að sjá tölur upp á 2,3 í fyrsta lið,” segir
Þórarinn.
„Niðurstöðurnar sýna okkur hins
vegar líka að þetta er arfgengt - og mun
meira arfgengt en menn héldu,” segir
hann.
Þótt fjölskyldulægnin sé meiri en
menn hefðu getað látið sér detta í hug
og rannsóknin veiti mikilvæg svör og
vísbendingar er ekki búið að leysa
gátuna um áhrif erfða og umhverfis á
áfengis- og vímuefnafíkn segir Þórar-
inn en fjölskyldulægni er eitt og erfðir
annað.
„Það eru til fullt af breytilegum
þáttum í gengamenginu sem auka
áhættuna á að menn verði fíklar.”
Þar spili inn í fjölmargir erfðaþætt-
ir. Þess sé ekki að vænta að einhver ein
rannsókn svari slíkum spurningum í
eitt skipti fyrir öll.
Óvenjulega mikil
fjölskyldulægni
Grafið sem birt er hér til hliðar sýnir
hvernig fjölskyldulægnin birtist í sér-
stökum stuðli sem notaður er við út-
reikninga á fjölskyldulægni sjúkdóma
(relative risk, RR). Hæsta súlan sýnir
stuðulinn 2,3 fyrir fyrsta lið, þ.e. for-
eldra eða systkini, og hinar súlurn-
ar frá öðrum til fimmta liðar. Eftir
því sem skyldleikinn minnkar lækka
tölurnar og súlurnar til marks um
minnkandi fylgni. Í fimmta lið er tal-
an 1,1 til marks um það að ákveðin
fylgni sé enn til staðar fimm ættliðum
frá sameiginlegum forföður eða for-
móður.
Sú lína sem hægt er að draga mili
stöplanna í ritinu eftir því sem skyld-
leikinn verður minni og fjölskyldu-
lægnin mælist veikari styður enn frek-
ar við þá túlkun niðurstaðanna að um
arfgengan sjúkdóm sé að ræða, að
sögn Þórarins.
„Stöplaritið lítur út eins og það ger-
ir þegar um arfgenga sjúkdóma er að
ræða,” segir hann. Erfðaþættirnir sem
hafa áhrif á alkóhólisma og fíkn séu
hins vegar áreiðanlega mjög margir og
margir þeirra séu fágætir.
Kallar á nýtt úrræði
Hvaða þýðingu hafa þessar niðurstöð-
ur; hvaða viðbrögð kalla þær á?
„Þetta þýðir að við höfum fundið
áhættuhóp, fólk sem hefur ríka ætt-
arsögu,” segir Þórarinn. „Ef foreldrar
hafa þurft á meðferð að halda nýverið
þá hlýtur barnið að vera í sérstökum
áhættuhóp.”
„Vegna þess hvað þetta er rosaleg
fjölskyldulægni erum við knúin til að
bregðast við á rökréttan hátt,” segir
Þórarinn, „og vinna með þá sem eru
með mikla fjölskyldusögu og eru á
ákveðnum aldri. Við þurfum að fara
inn í þann hóp og leðrétta með sál-
fræðilegri aðstoð áhættuþætti, sem
við teljum vera til staðar, eins og til-
finningaleg vandamál eða hegðunar-
vandamál.”
SÁÁ hefur þegar þróað sérstakt úr-
ræði til að nálgast þennan hóp. Þórar-
inn segir að þegar fram í sækir þurfi
síðan að rannsaka þann árangur sem
úrræðið skilar.
Kynjamunur og áhættuhegðun
Hvaða skýringar eru á þeim gríðarlega
kynjamun sem kemur fram í niður-
stöðunum eins og sagt var frá að ofan
varðandi mismunandi líkur kynjanna
á því að þróa með sér áfengis- og vímu-
efnafíkn?
„Það hefur í raun enginn skýringu
á því,” segir Þórarinn. „Sumir segja
að skýringin gæti verið sú að við eig-
um eftir að fá inn eitthvað af kvenna-
vandamálinu. En við höfum búið við
svipað mynstur í því í nokkurn tíma og
þá hefði bilið átt að minnka meira en
það hefur gert. Ég held að þetta sé og
verði að vissu leyti kynbundið. Það sé
ákveðinn munur á konum og körlum
sem er líffræðilegur og gerir það að
verkum að konur eru oft gætnari held-
ur en karlar.”
Hann bendir á að sá kynjamunur
hafi verið í umræðunni hérlendis um
hrunadansinn á síðasta áratug og ým-
islegt fleira: „Ég held að það sé hluti af
áhættunni á að þróa með sér fíkn að
vera ekki nægilega gætinn og leita út
á við, sem er líka kostur í mannlegum
arfi en galli í þessu tilviki.”
Það er gömul saga og ný að karl-
menn taki meiri áhættu en konur; þeir
hafi verið landkönnuðir, stríðsmenn
og veiðimenn. Rannsóknir sýni aft-
ur og aftur að karlar séu í meiri slysa-
hættu en konur. „Ég held að þetta skýri
hlutina að einhverju leyti,” segir Þórar-
inn.
Fjölskyldulægnin kom einnig gríð-
arlega sterkt fram fyrir fíknir í kanna-
bis, amfetamín og deyfilyf. Þórar-
inn segir hins vegar að þar sé um að
ræða smærri sjúklingahóp í hverju
tilviki sem leitað hafi til sjúkrahússins
á skemmri tíma. Þótt fjölskyldulægn-
in sé mikil í þeim tilvikum, meiri en
hvað varðar áfengisfíkn, kunni reikni-
líkanið að breytast fyrir hann er tímar
líða. Því sé ekki rétt að draga of sterkar
ályktanir af niðurstöðunum hvað það
varðar.
-PG
42,78% líkur á að sonur
sjúklings á Vogi fari í meðferð
Rannsókn SÁÁ og Íslenskrar erfðagreiningar á FJÖLSKYLDULÆGNI alkóhólisma:
ALKÓHÓLISMI ER
FJÖLSKYLDUSJÚKDÓMUR
Það hefur löngum verið á
almannavitorði hér á landi að
alkóhólismi – líkt og margir aðrir
sjúkdómar – leggist misjafnlega
þungt á fjölskyldur.
Fjölskyldulægni alkóhólisma
Súlan lengst til vinstri sýnir fjölskyldulægni fyrir ættingja í fyrsta lið, þ.e. foreldra og systkini. Næsta súla sýnir skyldleika í annan lið, og sú lengst til hægri
í fimmta lið. Almennt eru 18,6% líkur á að drengur en
9,6% líkur á að stúlka hér á landi eigi eftir að leggjast inn
á Vog á lífsleiðinni. Með því að margfalda þær tölur með
fjölskyldulægnisstuðlinum sést hvernig sjúkdómurinn leggst
í ættir. Þá sést að sonur sjúklings á Vogi á 42,78% líkur á
að lenda sjálfur í sjúklingahópnum en dóttir 22,08% líkur.
Ef afi eða amma drengs var á Vogi en hvorki faðir né móðir
eru líkurnar 27,9%. Fyrir karlkynsættingja sjúklings á Vogi í
fimmta ættlið eru líkurnar 20,46%.
ÞÓRARINN TYRFINGSSON
„Miðað við aðra króníska sjúkdóma
eins og til dæmis krabbamein er
fjölskyldulægnin gríðarlega há. Ég
held ég megi segja að það sé mjög
sjaldgæft að sjá tölur upp á 2,3 í
fyrsta lið,” segir Þórarinn.
2,3
1,5
1,3 1,2 1,1
„Fjölskyldulægni þýðir
að sjúkdómurinn eltir
ákveðnar fjölskyldur”
MYND: GUNNAR GUNNARSSON