Fréttablaðið - 02.08.2012, Síða 48

2. ágúst 2012 FIMMTUDAGUR40
Fyrsti kennsludagur Rót-
tæka sumarháskólans verð-
ur á miðvikudaginn í næstu
viku. Þar verður boðið upp
á fjölda námsstofa um póli-
tísk málefni þar sem áhersl-
an er á róttæka réttlætis-
baráttu. Viðar Þorsteinsson
umsjónarmaður segir hina
marxísku samfélagsgrein-
ingu hafa gengið í endur-
nýjun lífdaga og eiga mikið
erindi við ástandið í dag.
Þetta er annað árið í röð sem Rót-
tæki sumarháskólinn er starf-
ræktur en um er að ræða sjálf-
boðaverkefni sem er öllum opið,
óháð menntun og fyrri reynslu.
Verkefnið er runnið undan rifjum
Viðars Þorsteinssonar, sem hefur
verið við doktorsnám í Bandaríkj-
unum undanfarin ár, en hann vildi
stofna vettvang fyrir umræðu og
fræðslu um aktívisma og pólitíska
hugmyndafræði á Íslandi.
„Ég hef lengi verið virkur
í aktívisma og haft áhuga á
hvernig hann tengist pólitískri
hugmyndafræði. Ég man hins
vegar að þegar ég var í háskóla-
námi hér heima var lítið sem ekk-
ert hægt að læra um þessi fræði;
það var eitthvað um marxisma en
nákvæmlega ekkert um anark-
isma. Undanfarin ár hefur það
einna helst verið í kynjafræði
sem bólað hefur á róttækum sam-
félagsvísindum.
Ég fékk fyrir nokkru þessa
hugmynd að Róttæka sumarhá-
skólanum og ákvað að kýla á það.
Ég vissi af mörgu fólki sem var
að pæla í þessum hlutum, hafði
lesið sér mikið til eða bjó einfald-
lega yfir mikilli reynslu sem ekki
gefst alltaf tækifæri til að miðla. Í
aktívisma er oft verið að bregðast
við einhverju sem er að gerast á
stundinni en það þarf líka að gefa
sér tíma til að setjast niður og
formúlera hugmyndafræði. Rót-
tæki sumarháskólinn er hugsaður
sem vettvangur til þess.“
Sumum kann að finnast það
hljóma eins og þversögn að bjóða
upp á skólahald í aktívisma – að
aktívismi gangi jú út á að gerðir
en ekki bollaleggingar. Viðar
bendir hins vegar á að það sé lítið
vit í aktívisma sem ekki búi skýr
hugsun að baki.
„Þessi athugasemd af hjúpar þá
skoðun, sem ég held að sé nokkuð
algeng, að aktívistar séu óskipu-
lagðir villimenn og ofbeldis-
seggir sem spretti fram svart-
klæddir með Molotov-kokteila.
En þannig er það ekki og hefur
aldrei verið. Þessar andófshreyf-
ingar, sem sjást einna helst þegar
það eru mótmæli og þess háttar,
byggja á mjög sterkum hefðum
hugsunar, hugmyndafræði og
gagnrýni. Krítísk hugsun hefur
alltaf verið stór hluti af aktív-
isma og ef maður talar við fólk
sem lætur þessi mál sig varða, til
dæmis anarkista, heyrir maður að
þetta er yfirleitt fólk sem er búið
að lesa sér vel til og spá mikið í
þessi mál.“
Endurnýjun marxismans
Í Róttæka sumarháskólanum er
boðið upp á námsstofur sem fjalla
um marxíska samfélagsgrein-
ingu – kenningahefð sem hefur
legið óbætt hjá garði um skeið,
að minnsta kosti í orði kveðnu, en
Viðar segir að hafi gengið í endur-
nýjun lífdaga að undanförnu.
„Á Íslandi sérstaklega held ég
að sé mjög vaxandi áhugi á þeirri
kenningarhefð – þá á ég við fræði-
legan marxisma, samfélagsgrein-
ingu sem Karl Marx lagði grunn
að en hefur verið ótrúlega lífleg
hefð allar götur síðan. Marxismi
er í raun enn þann dag í dag ein
af stoðum allra félagsvísinda, þótt
það sé rétt að það hefur ekki verið
í tísku að kenna sig við hann. En
þetta er nálgun sem hefur aug-
ljóslega eitthvað fram að færa um
þessar mundir, til dæmis í sam-
bandi við efnahagskreppur. Við-
tekin hagfræði hefur hreinlega
ekki tök á að skýra svona kreppur;
hagfræði eins og hún er kennd í
skólum í dag gerir ávallt ráð fyrir
einhvers konar jafnvægi. Það er
eins og það verði skammhlaup í
hausnum á hagfræðingum þegar
kreppur koma upp því þeir vita
ekki hvernig þeir eiga að skýra
það út frá sínum kenningum.
Marxisminn gengur á hinn bóg-
inn út á að fjalla um kapítalisma
sem óstöðugt kerfi og fullt af
mótsögnum. Þegar pólitísk ólga
vex býður marxisminn líka upp
á kenningar um stéttabaráttu og
vald. Þannig ég held að marxismi
eigi mikið erindi við það sam-
félagsástand sem blasir við okkur
núna.“
Róttæk undiralda
Mikil pólitísk gerjun varð í kjöl-
far efnahagshrunsins fyrir tæpum
fjórum árum og birtist meðal
annars í mótmælum og borgara-
fundum þar sem margir virtust
reiðubúnir til að hugsa hlutina
upp á nýtt og ráðast í r uppstokk-
un á samfélaginu. Viðar segir að sá
eldmóður sem varð vart í kjölfar
hrunsins hafi dottið niður.
„Margir virðast vera reiðubúnir
að sætta sig við að hlutirnir fari
aftur í sama farið. Það er til dæmis
mín tilfinning gagnvart ríkis-
stjórninni; þótt hún hafi komist
til valda á þeim forsendum að hún
ætlaði að ráðast í breytingar hafa
þær ekki verið miklar að mínum
mati.
En það lifir þó áfram ákveðinn
neisti, þótt hann sé ekki jafn áber-
andi og birtist ekki jafn skýrt og
í götumótmælum. Ég nefni sem
dæmi Lýðræðisfélagið Öldu en
einn af þeim sem er virkur þar,
Hjalti Hrafn Hafþórsson, ætlar að
vera með námsstofu hjá okkur um
svokallaða skilyrðislausa grunn-
framfærslu sem er mjög áhuga-
verð og róttæk pæling.
Þótt róttæknibylgjan sé ekki
kannski jafn sterk og strax eftir
hrun er enn þá talsverð undiralda.
Það vakir meðal annars fyrir mér
að hlúa dálítið að henni og stuðla
að því fólk sé tilbúnara þegar
næsta kreppa eða hrun ríður yfir,
sem ég held að sé ekkert endilega
svo langt að bíða.“
Engin skýr uppskrift að drauma-
samfélagi
En hver væri besti hugsanlegi
árangur Róttæka sumarháskólans,
að mati Viðars?
„Markmiðið er að efla vitundina
um að annars konar samfélag sé
mögulegt; að berjast við þá sjálfs-
blekkingu að þetta kapítalíska
samfélag stéttaskiptingar sé eðli-
legt, og að við þurfum að sætta
okkur við það sem eina val-
kostinn. Ég myndi vilja sjá skólann
hjálpa okkur að komast undan
þeirri sjálfsblekkingu og leiða
okkur heim í sanninn um að það
eru endalausir möguleikar á því
hvernig mannleg samfélög eru
samsett.“
Andófshreyfingum 21. aldar
er stundum legið á hálsi fyrir að
bjóða ekki upp á skýran valkost
við samfélagsgerðina sem þær
gagnrýna – annað módel.
„Það er tiltölulega ný tegund
af gagnrýni. Þetta var auðvitað
ekki þannig áður þegar komm-
únistahreyfingin var og hét; þá
var nokkuð skýrt fyrir hverju var
barist. En þetta er alveg rétt upp
að vissu marki, það er ekki endi-
lega til einhver skýr uppskrift að
draumasamfélagi. Ég held hins
vegar að það sé allt í lagi. Baráttan
fyrir nýju samfélagi þarf ekki
endilega að ganga út á það að menn
séu með tilbúnar og fullmótaðar
hugmyndir um hvernig allt eigi að
vera. Margar aktívista hreyfingar
leggja meiri áherslu á að vera
sjálfar lýðræðislegar og opnar
fyrir skoðanaskiptum og tilrauna-
mennsku. Þannig komumst við að
því hvað virkar og hvað ekki.”
bergsteinn@frettabladid.is
40
menning@frettabladid.is
LÝÐRÆÐISLEG TILRAUNASTOFA
Róttæki sumarháskólinn vinnur
út frá því leiðarstefi að árangur í
réttlætisbaráttu náist ekki nema
með grundvallarbreytingum. Hann
kallar sig „háskóla“ vegna þess að
hann tekur menntun alvarlega.
Kennsla í Róttæka sumarhá-
skólanum fer fram í svokölluðum
„námsstofum“, sem skipt er upp
í fyrirlestra og umræður. Alls eru
þrettán námsstofur í boði í ár. Þær
eru öllum opnar. Ekkert þátttöku-
gjald þarf að greiða en tekið er
við frjálsum framlögum. Náms-
stofurnar eru haldnar í Samkomu-
sal ReykjavíkurAkademíunnar í
gamla JL-húsinu við Hringbraut.
Nánari upplýsingar um náms-
stofurnar og dagskrána má finna á
Sumarhaskolinn.org og Facebook-
síðu skólans.
UM RÓTTÆKA
SUMARHÁSKÓLANN
VIÐAR ÞORSTEINSSON Umsjónar-
maður Róttæka sumarháskólans
segir að þó sú róttæknibylgja sem
gekk yfir landið í kjölfar hrunsins
hafi að einhverju leyti fjarað út sé
enn sterk undiralda til staðar.
MYND/JÓHANNES GUNNARSSON
í dag kl. 16.30
Pikknikk
tónleikar
www.norraenahusid.is – 551 7030
Fuglaskoðun laugardaga kl. 14.00.
Pikknikkveitingar fást í mótttökunni.
Hellvar spilar
TÍMINN Í NÁTTÚRUNNI Ingiberg Magnússon myndlistarmaður opnar sýningu í sýningarsal Íslenskrar grafíkur Tryggvagötu 17 á
laugardag. Yfirskrift sýningarinnar er: Tíminn í náttúrunni/náttúran í tímanum og vísar í árstíðabundnar breytingar náttúrunnar og samskipti
lands og þjóðar. Sýningin er í meginatriðum fjórskipt: jarðlög, lífræn ummyndun, árstíðir og leikur að stráum. Hún stendur til 19. ágúst.
Markmiðið er að efla vitundina um að annars konar samfélag sé mögulegt; að berjast
við þá sjálfsblekkingu að þetta kapítalíska samfélag stéttaskiptingar sé eðlilegt, og að
við þurfum að sætta okkur við það sem eina valkostinn.