Fréttablaðið - 25.10.2012, Qupperneq 18

18 25. október 2012 FIMMTUDAGUR
Í Evrópu á sér stað mikil umræða um færar leiðir til að láta fjár-
málakerfi álfunnar standa á eigin
fótum. Ekki er það að ósekju enda
ógnar óstöðugleiki fjármálakerfis-
ins lífskjörum heillar álfu. Og þó
svo að Ísland sé komið í skjól af
sinni fjármálakreppu og efnahags-
batinn ásættanlegur, þegar horft er
til umfangs hrunsins, er ástæða til
að staldra við og hugsa til framtíð-
arskipanar fjármálakerfisins hér
á landi. Mögulega geta reynst dýr-
mætar lexíur í hrakförum landsins
þegar kemur að bankastarfsemi.
Innstæðutryggingarkerfi
Íslandi, sem aðila að EES, er skylt
að hafa virkt kerfi tryggingarsjóðs
innstæðueigenda. Rík ástæða er til
að efast um gagnsemi slíks kerfis
og það sem verra er, slíkt kerfi
getur verið blekkjandi. Fjármála-
stofnunum er skylt að borga til-
tekna upphæð í tryggingarkerfi
til að mæta áföllum ef slík stofnun
skyldi ekki geta staðið við skuld-
bindingar sínar. Það er þó ljóst að
tryggingarkerfið þolir ekki einu
sinni fall meðalstórrar fjármála-
stofnunar enda þyrftu bankarnir
að reiða fram ógnarfjárhæðir inn í
tryggingarsjóðinn til að slíkt væri
gerlegt.
Neyðarlögin færa okkur svo
sannindin um það að aldrei verð-
ur hægt að reiða sig á tryggingar-
sjóð þegar komið er að stóru fjár-
málalegu áfalli. Með þeim er farin
sú leið að veita sparifjáreigendum
forgang í eignir fallinna fjármála-
stofnana enda ekki hægt að reiða
sig á tryggingarsjóðinn til að mæta
sparifjáreigendum. Sparifé lands-
manna var yfir 1.000 milljarðar
við hrun en tryggingarsjóður inn-
stæðueiganda hafði nokkra millj-
arða til ráðstöfunar.
Forgangur sparifjáreigenda
Til framtíðar væri því rétt að festa
í lög forgang sparifjáreigenda í
þrotabú fallinna fjármála stofnana
og leggja niður tryggingarsjóð inn-
stæðueigenda. Með þessu eru nokk-
ur mikilvæg atriði tryggð. Í fyrsta
lagi eru sparifjáreigendur raun-
verulega tryggðir í stað þess að
þurfa að reiða sig á tryggingarkerfi
sem getur ekki með nokkrum hætti
staðið undir þeirri tryggingu sem
heitið er. Í öðru lagi er kröfu höfum
ljóst að þeir koma á eftir sparifjár-
eigendum þegar kemur að uppgjöri
búa sem tryggir gagnsæi og von-
andi að þeir vandi sig í frekari lán-
veitingum til fjármála stofnana. Í
þriðja lagi er skýrt að eignir bank-
anna eiga að vera trygging spari-
fjáreigenda og að skattgreiðendur
eða ríkið eru algjörlega fyrir utan
mögulegt áfall í fjármála geiranum.
Sparifjáreigendur verða því að
velja fjármálastofnanir sem álit-
ið er að fjárfesti skynsamlega því
á endanum verður það stofnunin
sem þarf að gera reikningsskil á
innstæðum fari illa. Með þessu er
ríkis ábyrgð á innstæðum algjörlega
afnumin með skýrum hætti sem
ekki er ljóst að sé reyndin þegar
horft er á tryggingarsjóðskerfið.
Aðskilnaður fjárfestinga- og við-
skiptabankastarfsemi
Talsmönnum þeirra er telja
aðskilnað á fjárfestinga- og við-
skiptabankastarfsemi vera skyn-
samlegan ættu að sjá að þau
markmið sem búa að baki slíkum
aðskilnaði eru tryggð. Einn helsti
ókostur slíkrar leiðar er að það
er vandkvæðum bundið að draga
landamæri milli fjárfestinga- og
viðskiptabankastarfsemi. Slíkt er
ekki vandamál með forgang inn-
stæðueiganda en hún tryggir jafn-
framt að viðskiptabanka starfsemin
nýtur forgangs á kostnað
fjárfestingarbanka starfseminnar.
Þannig þurfa bankar að gera það
upp við sig hvort þeir starfræki
innlánastarfsemi vitandi það að ef
illa fer njóta innlánseigendur for-
gangs í þrotabúið. Þetta dregur
einnig úr áhættusækni fjármála-
stofnana, gerir það jafnframt ljóst
að ríkið mun ekki koma föllnum
fjármálastofnunum til hjálpar og
trygging sparifjáreigenda verður
í formi eigna bankans. Einn lær-
dómur hrunsins er nefnilega sá að
á meðan ófullburða tryggingar-
sjóðskerfi er til staðar ályktuðu
margir sem svo að ríkið kæmi allt-
af til hjálpar, m.a. til að leysa vanda
sparifjáreigenda.
Að lokum má nefna að þær upp-
hæðir sem fjármálastofnanir borga
inn í tryggingarsjóðinn í dag geta
runnið til ríkisins og þannig mætt
þeirri skuldsetningu sem ríkis-
sjóður varð fyrir þegar íslenska
efnahagsundrið hrundi. Það er þó
ekki forsenda fyrir því að þessi
leið gangi upp og væri æskilegt að
stjórnmálamenn næðu saman um
útfærslu á raunverulegu trygg-
ingarsjóðskerfi. Leiðin sem hér er
reifuð ætti að geta náð samhljómi
meðal stjórnmálamanna þvert á hið
pólitíska litróf enda flestir sam-
mála um að fjármálakerfi eigi að
standa á eigin fótum.
Fjármálakerfi
á eigin fótum
Evrópska vinnuverndar-stofnunin stendur árlega
fyrir vinnuverndarviku þar sem
Evrópu þjóðir sameinast í átaki til
að vekja athygli á þessum mikil-
væga málaflokki. Markmiðið er
að bæta öryggi á vinnu stöðum
og gera þá heilsusamlegri.
Starfshópur skipaður fulltrúum
atvinnulífsins og Vinnueftirlits-
ins sér um framkvæmd vinnu-
verndarvikunnar hér á landi.
Átakið að þessu sinni ber yfir-
skriftina Vinnuvernd – allir
vinna. Vísað er til þess að mark-
visst og árangursríkt vinnu-
verndarstarf skilar margvís-
legum ávinningi sem einnig má
meta til fjár, þótt skiljanlega
beinist sjónir manna einkum að
mannlega þættinum með áherslu
á að forða slysum og draga úr
veikindum.
Samkvæmt upplýsingum
Alþjóðavinnumálastofnunarinn-
ar nemur heildarkostnaður vegna
vinnuslysa og vinnutengdrar van-
heilsu allt að 4% af vergri lands-
framleiðslu þjóða. Í Evrópu verða
árlega um 6,9 milljónir manna
fyrir vinnuslysum og 23 milljón-
ir manna stríða við vinnutengda
vanheilsu. Evrópsk könnun á
vinnuaðstæðum meðal 44 þúsund
starfsmanna leiddi í ljós að árið
2010 töldu um 24% þeirra sig búa
við vinnutengdar aðstæður sem
fólu í sér aukna hættu á heilsu-
bresti eða slysum.
Hér á landi verða um 3% vinn-
andi fólks fyrir vinnuslysi ár
hvert sem leiðir til þess að við-
komandi leitar sér hjálpar. Alvar-
leg slys og slys sem valda fjar-
vistum lengur en einn dag ber að
tilkynna Vinnueftirlitinu og hefur
fjöldi slíkra slysa verið um 13-14
hundruð á ári frá árinu 2009.
Sýnt hefur verið fram á með
rannsóknum að fjárfesting fyrir-
tækja í vinnuvernd skilar sér
rúmlega tvöfalt til baka. Slag-
orðið allir vinna á því sannarlega
rétt á sér. Líf og heilsu fólks er
erfitt að meta til fjár og auðvitað
felst mikilvægasti ávinningur-
inn í því að fyrirbyggja atvinnu-
tengda sjúkdóma, stuðla að sem
bestri heilsu starfsfólks og koma
í veg fyrir vinnuslys og þjáningar
fólks af þeim völdum. Það er hins
vegar full ástæða til að halda á
lofti þeim fjárhagslega ávinningi
af vinnuverndarstarfi sem sýnt
hefur verið fram á og nýta þá
staðreynd sem enn frekari hvata
til góðra verka á þessu sviði.
Vinnueftirlitið vinnur afar gott
starf á sviði vinnuverndar en
miklu skiptir að atvinnurekend-
ur séu reiðubúnir til samstarfs
við stofnunina og viljugir til að
nýta sér þjónustu hennar og leið-
sögn til að efla vinnuvernd, því
víðast hvar má gera betur. Vax-
andi fjöldi fyrirtækja hefur gert
áhættumat á öryggi og heilsu
starfsfólks, en ábyrgð á fram-
kvæmdinni er á hendi atvinnu-
rekenda í samstarfi við fulltrúa
starfsfólks á hverjum stað. Þess
má geta að Vinnueftirlitið hefur
þróað verkfæri fyrir lítil fyrir-
tæki sem ætlað er að auðvelda
þeim gerð áhættumats, auk þess
að halda námskeið um fram-
kvæmdina og eru fyrirtæki hvött
til að nýta sér þetta. Vinnueftir-
litið heldur einnig reglubundin
námskeið fyrir öryggistrúnað-
armenn og öryggisverði á vinnu-
stöðum og sérstök námskeið í
vinnuvernd ætluð stjórnendum
og verkstjórum.
Vinnuvernd sem stendur undir
nafni krefst virkrar þátttöku
allra á vinnustaðnum og sam-
starfs stjórnenda og starfsfólks.
Miklu skiptir að allt starfsfólk
sé meðvitað um mikilvægi þess,
leggi sitt af mörkum til að bæta
vinnuumhverfið og sé vakandi
fyrir því sem betur má fara.
Vinnuvernd er allra hagur, ef við
sinnum því vel munu allir vinna.
Í tilefni árlegrar vinnuverndarviku
Fréttir herma að Útlendinga-stofnun hafi breytt reglugerð-
um svo að hælisleitandi megi ekki
sækja um tímabundið atvinnuleyfi
ef hann hefur áður sótt um hæli í
landi þar sem Dyflinnarsáttmálinn
ríkir. Hælisleitandi skal vera send-
ur sem fyrst til baka til þess lands
sem hann kom frá ef ekki er hægt
að sýna fram á að málið þarfnist
sérstakrar skoðunar.
Ef til vill skiptir þessi breyting
ekki miklu þegar brottvísunin á
sér samstundis eða fljótt stað. En
þegar hælisleitandi bíður hér á
landi á milli vonar og ótta, þegar
ástæða þykir að kanna sérstakar
aðstæður, getur það valdið honum
tilfinningum eins og pirringi og
vonleysi um framtíðina, því það
getur tekið yfirvöld marga mánuði
að komast að niðurstöðu.
Mér skilst á þeim hælisleitendum
sem ég þekki að sérstakar ástæð-
ur séu fjölmargar. Það getur verið
ofbeldisárás (rasismi) í því landi
sem hælisleitandi sótti fyrst um,
ósanngjörn afgreiðsla máls, órök-
studdur þrýstingur brottvísunar
o.fl. Að mínu mati krefjast slík
dæmi endurskoðunar á grundvelli
Dyflinnarsáttmálans.
Í fréttum RÚV í maí sl. kom fram
að það kostaði 7.000 kr. á hverjum
degi að framfæra hvern hælis-
leitanda. Ef hælisleitandi finnur
atvinnu, þarfnast hann ekki þess-
arar opinberu framfærslu. Margir
hælisleitendur vilja vinna. Með því
geta þeir a.m.k. staðfest að tilvist
þeirra er ekki til einskis. Jafnframt
sparast opinbert fé. Hvers vegna er
þá svona erfitt fyrir þá að fá tíma-
bundið atvinnuleyfi?
Ég óska þess að meðhöndlun
hælisleitenda sé sanngjörn og
afgreiðsla mála þeirra sé gagnsæ
með öllu.
Sanngjörn með-
höndlun óskast
Vinnuvernd
Guðbjartur
Hannesson
velferðarráðherra
Fjármál
Huginn Freyr
Þorsteinsson
aðstoðarmaður
atvinnuvega- og
nýsköpunarráðherra
Hælisleitendur
Toshiki
Toma
prestur innflytjenda