Fréttablaðið - 29.11.2012, Blaðsíða 32

29. nóvember 2012 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 32
Eitt mesta sérkennið í nátt-
úru Íslands eru nútíma-
hraunin. Þau standa okkur
svo nærri að við skynjum
hvernig yfirborð jarðar
hefur myndast og hvað
býr undir. Og á mesta þétt-
býlissvæði landsins eru
hraunin fyrir allra augum,
ekki síst í Hafnarfirði og
Garðabæ.
En hvernig höfum við
gengið um þessar náttúru-
smíðar? Höfum við ætlað
komandi kynslóðum að njóta þess
sem við höfum haft fyrir augum –
lengst af?
Fórnarlamb framkvæmda
Það er vert að spyrja þessarar
spurningar þegar eitt merkileg-
asta hraunið, Búrfellshraun í lönd-
um Garðabæjar og Hafnarfjarðar,
verður stöðugt fórnarlamb fram-
kvæmdagleði okkar mannanna.
Á þessu ári eru liðin 40 ár frá
andláti eins okkar merkasta jarð-
fræðings og brautryðjanda, Guð-
mundar Kjartanssonar, sem lést
um aldur fram árið 1972. Hans síð-
asta verk var merk grein um Búr-
fellshraun og aldur þess sem birtist
í Náttúrufræðingnum á dánarári
Guðmundar. Honum tókst reyndar
ekki að ljúka greininni, en félagar
hans, Jón Jónsson og Þorleifur Ein-
arsson, luku henni eftir minnis-
blöðum höfundar. Guðmundur var
reyndar annar Íslendingurinn sem
lauk prófi í jarðfræði – hinn var
Helgi Péturs áratugum fyrr.
Tilviljanir réðu því að Guðmundi
tókst að láta aldursgreina Búr-
fellshraun. Snemma árs 1970 varð
mikið sjávarflóð og rótaðist upp
jarðvegur við strönd Balahrauns
sem er einn hluti Búrfellshrauns
og vestan Hafnarfjarðar. Var
Guðmundi sagt frá þessu. Á stór-
straumsfjöru seinna á árinu tókst
Guðmundi að finna og grafa upp
fjörumó undir hrauninu og lét ald-
ursgreina hann hjá Þjóðminjasafn-
inu í Kaupmannahöfn. Samkvæmt
þeirri aldursgreiningu var
hraunið um 7.240 ára gam-
alt. Við síðari rannsókn-
ir hefur aldurinn reynst
hærri, eða rúmlega 8.000
ár. Guðmundur kenndi við
Flensborgarskóla í fjölda
ára og gjörþekkti því Búr-
fellshraunið.
Með greininni um Búr-
fellshraun fylgir kort með
hinum mörgu aðskildu
hraunum sem Búrfells-
hraun nær yfir s.s. Smyrla-
búðahraun, Urriðakotshraun, Grá-
helluhraun, Vífilsstaðahraun,
Hafnarfjarðarhraun, Garðahraun
og Gálgahraun. Guðmundur fjallar
ítarlega um hraungjána Búrfellsgjá
og Búrfellsgíg sem telst til eld-
borga. Einnig um Hjallamisgeng-
ið sem sker sundur gjána og gíginn
og tryggir íbúum höfuðborgar-
svæðisins hið góða drykkjarvatn.
Fram kemur að ysti hluti hrauns-
ins, Gálgahraun, er 12 km frá upp-
tökunum í Búrfellsgíg.
Í lok greinar bendir Guðmund-
ur Kjartansson á nauðsyn þess
að raska ekki Búrfellshrauni með
mannvirkjum. Hann vekur athygli
á lítilsháttar grjótnámi í Urriða-
kotshrauni sem tókst að stöðva
fyrir atbeina Náttúruverndarráðs.
Þetta hraun ætti nauðsynlega að
friða. Hvað skyldi Guðmundur þá
hafa sagt um allt umrótið kringum
IKEA? Einhver áform voru uppi
um byggingu skála við Búrfell og
Búrfellsgjá, en þau tókst einnig að
stöðva. Þakkaði Guðmundur það
þáverandi yfirvöldum í Garðabæ
og Hafnarfirði.
Merkar minjar
Í þessari grein vekur Guðmund-
ur athygli á hinni merkilegu jarð-
fræði hraunsins og hversu kjörið
það er til fræðslu. En aðrir þættir
gera Búrfellshraunið einnig mjög
sérstakt. Þar er margar menn-
ingarminjar að finna, s.s. Gjáar-
rétt í Búrfellsgjá, Maríuhella og
fleiri hella, söguslóðir í Vífils-
staðahrauni sem tengjast Vífils-
staðaspítala, fyrstu vegarslóða um
hraunið, vatnsstokkinn frá Kald-
árseli að ógleymdum öllum fornu
hraungötunum í Gálgahrauni og
víðar. Minjar um forna búskapar-
hætti eru um allt.
Svo er það þáttur Jóhannesar S.
Kjarvals. Nú er að koma í ljós að
hann málaði vítt og breitt um Búr-
fellshraun. Þekktastir eru Kjar-
valsklettarnir en einnig átti hann
sér staði í Vífilsstaðahrauni og
Svínahrauni hjá Vífilsstaðahlíð.
Nokkrar af „meintum“ Þingvalla-
myndum Kjarvals voru málaðar í
Búrfellshrauni.
Mælirinn fullur
Það er svo sannarlega kominn tími
til að allt sem eftir er af Búrfells-
hrauni verði friðað – bæði í landi
Garðabæjar og Hafnarfjarðar.
Það er einstakt að búa að hrauni í
miðri byggð með þennan mikla fjöl-
breytileika og margháttuðu sögu.
Yfirvöld í Garðabæ hafa vissu-
lega stigið góð skref í þessa átt
og Hafnfirðingar hafa sýnt lit. En
þegar vantar land undir íbúabyggð,
atvinnurekstur, vegi, golfvelli og
hesthús svo dæmi séu nefnd, er
sneitt af hrauninu hér og þar. Að
endingu verða kannski nokkrir
klettar eftir.
Baráttan nú gegn nýjum Álfta-
nesvegi gegnum Gálgahraunið er
mælikvarðinn á það, hvort mælir-
inn sé ekki endanlega orðinn full-
ur. Við ættum að sjá sóma okkar í
því að heiðra minningu Guðmund-
ar Kjartanssonar jarðfræðings með
því að segja og framkvæma – nú er
endanlega komið nóg. Ekki meir,
ekki meir sagði Steinn Steinar.
Búrfellshraun –
eitt merkasta hraun á Íslandi
Sumir segja að það sé
vond hugmynd að stytta
vinnutíma í kreppu. Aðrir
segja að það sé vond hug-
mynd að stytta vinnutíma
í uppsveiflu. Staðreyndin
er sú að það er almennt
góð hugmynd að stytta
vinnutímann.
Nokkrar blákaldar stað-
reyndir: Íslenskt samfélag
er mjög efnað, þó svo hér
sé hópur fólks sem þurfi
að lifa við kjör sem engum
ætti að bjóðast. Nóg er til
af góðu húsnæði, gott heil-
brigðis- og menntakerfi og fá ríki
eru eins tæknivædd.
Ein ástæða þess að lífsgæði eru
mikil á Íslandi er að við höfum
yfir vélum að ráða sem geta unnið
verkin fyrir okkur í hluta eða
heild. Fyrir einni öld var til dæmis
róið á opnum bátum til sjós – nú
gera menn út á stórum stálskipum,
en líka minni bátum í bland. Allt
saman er þetta vélknúið.
Samt vinnum við mjög mikið.
Og raunar hefur vinnudagurinn
almennt lítið styst undanfarna
áratugi: Árið 2005 var meðal-
vinnuvikan 42 stundir á viku, en
árið 1991 stóð hún í 44 stundum.
Milli áranna 1980 og 2008 fækkaði
vikulegum vinnustundum aðeins
um 1,2 stundir. Og það allt þrátt
fyrir sífellt aukna framleiðslu og
að vélar létti sífellt verkin.
Ástæðan fyrir þessu er í sjálfu
sér einföld: Launafólk hefur
almennt lítið um sinn vinnutíma
að segja, atvinnurekendur stjórna
vinnutímanum mestmegnis. Svo
er það hitt að áherslumál stéttar-
félaga hafa falist í að tryggja fólki
hærri laun og aukinn kaupmátt.
Það var ekki vanþörf á en ýmis-
legt hefur breyst á undanförnum
áratugum.
Skipting gæðanna
Rannsóknir hafa sýnt að með
auknum tekjum samfélaga aukast
lífsgæði. Þegar vissum punkti er
náð hættir það hins vegar að vera
raunin, er hér átt við t.d. lífslíkur,
félagsleg tengsl, gæði húsakosts
og menntunar. Það sem skiptir þá
meira máli er hvernig gæðum er
skipt innan samfélaganna. Ef sam-
félag er ríkt og tekjum er mjög
misskipt, þá er meira um félags-
leg vandamál, svo dæmi sé tekið.
Ef skiptingin er jafnari er minna
um félagsleg vandamál. Fróðleiks-
fúsir geta lesið meira um þetta í
bókinni The Spirit Level
eftir Richard Wilkinson
og Kate Pickett.
Barátta stéttarfélag-
anna hefur skilað mörgum
hópum bættum kjörum, en vinnu-
tíminn er langur og lítt styttur.
En misskipting jókst á undanförn-
um áratugum, sumir hafa mjög há
laun meðan aðrir skrimta. Og mis-
skiptingin felst ekki bara í launum
því sumir eru fastir í skuldasúpu
sem hrunið og eftirköst þess ýttu
undir eða bjuggu til.
Breyttar áherslur
Stéttarfélögin hafa því mikilvæga
hlutverki að gegna að auka lífs-
kjör fólks. Í ljósi þessara breyt-
inga er þörf á breyttum áherslum.
Megináherslan ætti nú að felast
í að stytta vinnutíma, enda mjög
augljós lífsgæðaaukning sem
felst í því: Meiri tími gefst með
fjölskyldu, vinum og til að sinna
áhugamálum. Hin áherslan ætti að
felast í að draga úr misskiptingu,
einkum með að minnka launabil
og berjast fyrir umbótum á lána-
fyrirkomulagi. Með því að stíga
þessi tvö skref má draga úr vinnu
og dreifa auðnum, þannig að allir
hafi það betra.
Lítið hefur heyrst frá stjórn-
málaflokkum um styttingu vinnu-
tíma. Íslendingar vinna lengur en
þær þjóðir sem við berum okkur
saman við. Stjórnmálamenn hafa
nú tækifæri á kosningavetri að
setja aukin lífsgæði á dagskrána.
Til þess að auka lífsgæði hér-
lendis þurfum við að hætta að
einblína á kaupmátt. Það er ekki
síður mikilvægt að stytta vinnu-
tímann og draga úr misskipting-
unni. Það þarf ekki lengur að strita
dag og nótt til að draga björg í bú.
Við eigum öll skilið styttri vinnu-
dag, meiri tíma með fjölskyldum
og vinum, til að sinna áhugamál-
um. Það er engin ástæða til þess
að fólk komi dauðþreytt heim og
eigi þá eftir að sinna húsverkum.
Og að þessu ber stéttarfélögunum
að vinna.
Styttum vinnutímann
og bætum lífsgæði
Hópur alþingismanna
hefur lagt fram tillögu
til þingsályktunar um að
skipuð verði nefnd til að
endurskoða skipan banka-
starfsemi í landinu með
aðskilnaði viðskiptabanka
og fjárfestingarbanka.
Nefndin á að skila tillögum
fyrir 1. febrúar 2013. Þetta
er óskynsamleg tillaga.
Hagur af alhliða bönkum
Lögum samkvæmt eru
íslenskir viðskiptabank-
ar og sparisjóðir alhliða, þ.e. hafa
heimild til að stunda bæði fjárfest-
ingarbanka- og viðskiptabanka-
starfsemi. Þetta er í samræmi við
það sem tíðkast um alla Evrópu og
víðast hvar annars staðar í heim-
inum. Með því að samtvinna þessa
starfsemi geta bankarnir veitt
viðskiptavinum sínum fjölbreytt-
ari þjónustu en ella og samnýtt
húsnæði, tölvukerfi og fjölmargt
starfsfólk á báðum sviðum. Þessu
fylgir hagræði fyrir bankana og
viðskiptavini þeirra.
Áföll viðskiptabanka
Ýmsir virðast telja að með því að
banna viðskiptabönkum að stunda
fjárfestingarbankastarfsemi megi
lágmarka eða jafnvel koma í veg
fyrir áföll. Því fer fjarri. Ríkis-
sjóður þurfti að leggja Útvegs-
banka Íslands hf. (1987) og Lands-
banka Íslands (1993) til verulega
fjármuni vegna útlánataps þeirra.
Mikið útlánatap kallaði á fjár-
hagslega endurskipulagningu
sparisjóðanna á Ólafsfirði (1997),
Hornafirði (2001) og Siglufirði
(2001) með aðstoð annarra spari-
sjóða.
Tiltektin og uppgjörið eftir
íslenska bankahrunið
sýnir að óvarfærin útlána-
starfsemi á þenslu- og
útrásarárunum átti drjúg-
an þátt í falli banka og
sparisjóða. Í Bandaríkj-
unum og Evrópu má nefna
ýmis dæmi um hefðbundna
viðskiptabanka sem stjórn-
völd hafa þurft að bjarga í
yfirstandandi fjármála- og
efnahagskreppu.
Reglur hafa verið hertar
Hér á landi hafa þegar
verið dregnir ýmsir lærdómar af
bankahruninu. Þannig er bönk-
um nú beinlínis bannað að veita
lán með veði í eigin hlutabréfum.
Þá hafa reglur um lánveitingar
til tengdra aðila verið hertar. Þar
með er búið að bæta úr tveimur
áberandi veikleikum í íslenskum
bankareglum.
Settar hafa verið stífari reglur
um ýmsa þætti í starfsemi banka,
þ.á m. kröfur um eigið fé og laust
fé, stjórnarhætti og innra eftir-
lit (áhættustýringu, innri endur-
skoðun og regluvörslu). Loks hefur
Fjármálaeftirlitið verið eflt þannig
að virkara eftirlit er með bönkum
en áður.
Umdeilt erlendis
Innan tæplega tveggja ára þurfa
bandarískir bankar að hlíta
umdeildum reglum um mörk milli
tiltekinnar fjárfestingarbanka-
starfsemi og viðskiptabankastarf-
semi. Í fyrra voru lagðar fram til-
lögur á Englandi sem miða að því
sama. Fyrir nokkrum vikum voru
lagðar fram tillögur í Evrópusam-
bandinu. Hvergi er lagður til full-
ur aðskilnaður.
Á öllum þessum svæðum eru
skiptar skoðanir um það hvort þær
reglur sem þegar hafa verið settar
eða tillögur sem fram hafa komið
séu skynsamlegar og nái yfirlýst-
um tilgangi sínum. Það er nefni-
lega hægara sagt en gert að draga
markalínur milli fjárfestingar-
banka og viðskiptabanka.
Á þenslu- og útrásarárunum
fyrir bankahrunið töluðu sumir
forkólfar íslensks viðskiptalífs
niður til annarra Norðurlanda.
Sagan hefur sýnt hversu hroka-
fullt þetta var. Lærum af þessu og
lítum til þessara landa sem fyrir-
mynda í því að þróa bankakerfi.
Og þar fer lítið fyrir umræðu um
aðskilnað fjárfestingarbanka og
viðskiptabanka.
Annað verkefni brýnna
Aðskilnaður fjárfestingarbanka
og viðskiptabanka er ekki mest
aðkallandi verkefnið í íslenska
bankakerfinu. Bankakerfið er
of stórt. Afgreiðslustaðir eru of
margir, tölvukostnaður of hár
miðað við umfang viðskiptanna,
stjórnunar- og eftirlitskostnaður
sívaxandi og starfsfólk of margt.
Óhagræðið í bankakerfinu kemur
fram í hærri vöxtum og þjónustu-
gjöldum en ella. Það skerðir sam-
keppnishæfni íslenskra fyrirtækja
og rýrir lífskjör almennings.
Brýnasta verkefnið er því að
leysa úr læðingi þá krafta sem
duga til að umbylta bankakerfinu.
Óskynsamleg bankatillaga
SAMFÉLAGSMÁL
Guðmundur D.
Haraldsson
B.S. í sálfræði
og meðlimur í
Lýðræðisfélaginu
Öldu
➜ Aðskilnaður fjárfest-
ingarbanka og viðskipta-
banka er ekki mest aðkall-
andi verkefnið í íslenska
bankakerfi nu. Bankakerfi ð
er of stórt.
➜ Íslendingar vinna
lengur en þær þjóðir
sem við berum okkur
saman við. Stjórn-
málamenn hafa nú
tækifæri á kosnin-
gavetri að setja aukin
lífsgæði á dagskrána.
➜ Það er svo sannarlega
kominn tími til að allt sem
eftir er af Búrfellshrauni
verði friðað – bæði í landi
Garðabæjar og Hafnar-
fjarðar.
SKIPULAGSMÁL
Reynir
Ingibjartsson
formaður
Hraunavina
FJÁRMÁL
Finnur
Sveinbjörnsson
fyrrverandi ban-
kastjóri
Hjálpum þeim
Nú er bara tæpur mánuður til jóla og eitt af því sem einkennir aðventuna
er örlæti og kærleikur í garð fátækra og hrjáðra. Við getum auðvitað kallað
það hræsni að leggja sérstaka áherslu á mannúðarstarf einn mánuð á ári
en það hlýtur þó að vera skárra að almenningur sé meðvitaður um eymd
meðbræðra sinna einu sinni á ári en alls ekki. Auk þess er sá dómur tæpast
sanngjarn því þótt söfnunarátök séu mest áberandi í kringum jól er hjálpar-
starf auðvitað í gangi allt árið.
http://blog.pressan.is/evahauks
Eva Hauksdóttir
AF NETINU
Á
R
N
A
S
Y
N
IR
util if. is
DEUTER FUTURA
Bakpokar
MARGVERÐLAUNAÐIR
BAKPOKAR,
ÝMSAR STÆRÐIR.
FRÁ 18.990 kr.