Fréttatíminn - 14.01.2011, Blaðsíða 32

S tefán Máni tekur á móti blaðamanni á köflóttum nátt-
buxum og í stutterma-
bol. Klukkan er fimm
eftir hádegi og blokkin í
Vesturbænum er hjúpuð
skammdegismyrkri.
Innan úr íbúðinni berst tónlist sem
minnir á sumar, sól og iðandi mannlíf á
stórborgarstrætum. „Þetta er rúmensk
þjóðlagatónlist frá 1940. Einhver rúm-
enskur sígauni sem syngur í falsettu,“
útskýrir Stefán Máni. Gamli þunga-
rokkarinn leynir á sér. Hann segist
hlusta svo mikið á tónlist að hann verði
hreinlega stundum að hlusta á eitthvað
annað en þungarokk.
Ljósum prýtt jólatréð stendur ennþá
í stofunni en jólabækurnar eru komnar
upp í hillu. Stefán Máni gaf ekki út
bók árið 2010 en er langt kominn með
næstu bók sína, Guð tómleikans, sem
gert er ráð fyrir að komi út í október
2011. Það stefnir í viðburðaríkt ár í lífi
Stefáns Mána: Ný bók og bíómynd en
í mars hefjast tökur á kvikmyndinni
Svartur á leik sem gerð er eftir sam-
nefndri bók hans.
Í bókinni Guð tómleikans kemur snjó-
flóðið í Súðavík við sögu. Á sunnudag-
inn, 16. janúar, verða liðin sextán ár frá
þeim hörmulega atburði þar sem fjórtán
manns létu lífið. Stefán Máni segist
muna vel eftir snjóflóðinu, enda sé þetta
atburður sem Íslendingar gleymi aldrei.
„Þegar flóðið féll var ég staddur í
Ólafsvík, þar sem ég ólst upp, og var að
vinna í fiski í myrkrinu og kuldanum.
Eins og flestir Íslendingar upplifði ég
þetta mjög sterkt og tók þetta inn á
mig. Ég man eftir þessum stanslausu
fréttum og gleymi þessu aldrei. Það var
óhjákvæmilegt að ég blandaði þessu
inn í söguna af mínum Súðvíkingi. Ég
var svolítið ragur við það en ákvað að
láta slag standa. Ég hafði samband við
sveitarstjórann í Súðavík. Hann bauð
mér vestur og sumarið 2009 dvaldi ég
í viku í Súðavík í boði sveitarstjórnar;
tók viðtöl við fólk, tók myndir og aflaði
heimilda. Ég gleymi því aldrei þegar ég
keyrði fyrir Kambsnesið, úr Seyðisfirði
yfir í Álftafjörð, og sá Súðavík í fyrsta
skipti. Þegar ég horfði yfir fjörðinn
og hlíðina þyrmdi yfir mig og ég var
næstum hættur við. Maður sér skarðið
í byggðinni. Mér leið eins og þetta hefði
gerst í gær og hélt að fólk hlyti ennþá að
vera í sjokki. Ég ákvað þó að láta slag
standa og komst að því að Súðvíkingar
eru komnir yfir þetta áfall. Þeir hafa
unnið sig út úr þessu og eru allir af vilja
gerðir að tala um þetta.“
Hinn kaldi veruleiki
Sagan fjallar um lögreglumann frá
Súðavík, Hörð Grímsson, en Hörður
kom einnig við sögu í bókinni Hyldýpi
sem kom út árið 2009.
„Þessi karakter stökk fullskapaður
fram og ég fékk fljótlega þörf fyrir að
gera heila bók um hann. Sagan hefst
þegar hann er sautján ára en þá sökkvir
hann báti, ásamt föður sínum, í þeim til-
gangi að svíkja fé út úr tryggingum. En
allt fer úrskeiðis, skipstjórinn drukknar
og Hörður kennir sér um. Fyrir trygg-
ingaféð byggja feðgarnir hús efst í
þorpinu. Tveimur árum eftir sjóslysið
fellur snjóflóðið. Hörður missir fjöl-
skyldu sína í flóðinu en kemst sjálfur af
fyrir tilviljun. Hann er maður sem lifir
allt af en finnst hann ekki verðskulda
það. Svona fer hann út í lífið. Hann
flytur suður og gerist lögga. Þrátt fyrir
að hafa misst trúna á sjálfan sig og lífið
vill hann skilja heiminn eftir betri en
áður. En það er eins og það snúist allt
í höndunum á honum,“ upplýsir Stefán
Máni. „Þetta er dramatísk örlagasaga
um leitina að tilgangi lífsins.“
Er þetta þá ekki spennusaga?
„Jú, þetta er líka spennusaga. Spenna
getur verið svo margs konar, ekki endi-
lega hefðbundin glæpaspenna. Það er
óvænt flétta í bókinni og minn flottasti
endir hingað til. Hlutirnir ganga upp á
mjög óvæntan hátt.“
Það veittist Stefáni Mána erfitt að
setjast niður og skrifa þann hluta bókar-
innar sem fjallaði um snjóflóðið.
„Ég ætlaði ekki að geta það. Ég upp-
lifi það sem ég er að skrifa yfirleitt mjög
sterkt. Ef ég væri að skrifa um eitthvað
sem gerðist í bakaríi myndi ég finna
brauð- og kökulykt. Þegar ég skrifa um
erfiðar aðstæður upplifi ég þær mjög
sterkt. En ég held að mér hafi tekist
nokkuð vel upp og gerði þetta af eins
mikilli virðingu og varfærni og ég gat,
án þess að fara eins og köttur í kringum
heitan graut. Ég held án efa að þetta sé
það langbesta sem ég hef skrifað.“
Skynjaðir þú þennan atburð sterkar
en ella af því að þú ert sjálfur alinn upp í
litlum byggðarkjarna úti á landi?
„Ekki spurning. Af því að ég er frá
litlu sjávarþorpi veit ég líka hvað ég má
og hvað ekki. Hvar mörkin liggja. Þess
vegna get ég gert þetta og er rétti mað-
urinn til að gera þetta.
Hluti af mínum uppvexti var að upp-
lifa bátsskaða og það að skólafélagar
mínir misstu feður sína í sjóslysum.
Þennan kalda veruleika. Þess vegna
finnur maður til samkenndar þegar
eitthvað svipað kemur fyrir aðra. Þetta
mótar mann og þetta mótar líka þjóð-
ina. Bæði það góða og það slæma. Þessi
dramatík í tilverunni.“
Spennandi ár fram undan
Bækur Stefáns Mána hafa verið gefnar
út á fimm tungumálum í fimm löndum
og nú er verið að þýða Skipið á ensku og
ítölsku.
„Þetta hefur gerst frekar hratt. Skipið
er brautryðjandaverkið mitt erlendis.
Útgáfurétturinn á Svartur á leik hefur
líka verið seldur til Frakklands og Dan-
merkur. Skipið hefur alls staðar fengið
góða dóma en hvergi eins góðar við-
tökur og í Frakklandi. Ég sé ekki fyrir
endann á þessu; held að boltinn haldi
bara áfram að rúlla.“
Svo er Svartur á leik að fara í bíó ...
„Já, það er mjög spennandi. Myndin
fer í tökur eftir tvo mánuði og verður
frumsýnd um jólin. Aðalhlutverkin
leika Þorvaldur Davíð Kristjánsson, Jó-
hannes Haukur Jóhannesson og María
Birta Bjarnadóttir. Svartur á leik verður
endurútgefin í tilefni af því en hún er
löngu uppseld. Þetta eru spennandi
tímar. Það er gaman að vera til!“
Breytir þetta einhverju fyrir þig fjár-
hagslega?
„Ekki ennþá. Hlutirnir gerast hægt.
Ég hef verið að gefa út bækur í fimmtán
ár og er enn ekki orðinn ríkur. Bolt-
inn rúllar og þetta verður alltaf smám
saman auðveldara. En betur má ef duga
skal!“
Úr Stefáni í Stefán Mána
Hvenær byrjaðirðu að skrifa?
„Þegar ég var tuttugu og þriggja
ára. Frekar seint miðað við kollegana.
Ég bjó í Ólafsvík, allir skólafélagar
mínir voru fluttir burt og ekki margir á
mínu reki í bænum, sérstaklega ekki á
veturna. Ég var einn eftir, var að vinna
í fiskiðju og lifði engu glamúrlífi. Svo
fór frystihúsið á hausinn þannig að ég
missti vinnuna ofan á allt annað. Þá
var ekkert við að vera. Bara skamm-
degi, atvinnuleysi, vonleysi og myrkur.
Ég vissi ekkert hvað ég átti að gera og
fannst ég allt eins geta látið jarða mig.
Það var í þessu myrkri sem þetta kom
til mín. Svona lítill silfurþráður. Einhver
orð. Að fara að gera eitthvað, skrifa eitt-
hvað, skapa eitthvað. Ég greip þessa líf-
línu og fór að fikra mig eftir henni. Fór
að skrifa aðeins meira og meira. Svo
heltók þetta mig. Ég fékk ástríðu fyrir
að setja saman orð og búa til sögur.
Fann einhvern tilgang. Þetta var köllun.
Ég svaraði kallinu og hef ekki snúið til
baka síðan.“
Þú breyttir nafninu þínu úr Stefáni í
Stefán Mána um þetta leyti. Varstu þá
farinn að hugsa til þess að gerast rithöf-
undur?
„Já, það var árið 1994. Það var eitt-
hvað mikið að gerast hjá mér á þessum
tíma. Þegar ég horfi til baka sé ég
nokkuð skýrt að ég hef verið að endur-
skapa mig að innan sem utan. Með-
vitað eða ómeðvitað. Ég sagði skilið
við gamla mig og bjó til nýjan mig sem
ég hef klæðst síðan. Ég held að ég hafi
endurfæðst sem Stefán Máni rithöfund-
ur. Þetta hljómar rosalega dramatískt
en það er samt svolítið þannig.“
Hvað áttu við með því að þú hafir sagt
skilið við „gamla þig“?
„Bara þennan gaur. Þennan Stefán
sem var að vinna í fiski úti á landi og
vissi ekkert hvað hann vildi verða eða
hvort morgundagurinn kæmi yfirhöfuð.
Þetta var tilgangslaust líf. Það er mjög
erfitt að lifa tilgangslausu lífi. Eftir að
ég fór að skrifa vaknaði ég daginn eftir
og sá tilganginn með lífinu. Að það væri
eitthvert „point“. Áður var þetta bara
blindgata.“
Maður fær það á tilfinninguna í gegn-
um bækurnar þínar að þér hafi ekki liðið
alltof vel í Ólafsvík. Er það rétt?
„Já, mér líður ekki vel í fámenni. Þar
sem allir fylgjast með öllum og það eru
augu á bak við hvert einasta glugga-
tjald. Mér fannst þetta óþægilegt og
fékk köfnunartilfinningu; fannst eins
og allir væru að fylgjast með mér og
horfa á mig. Það var ekki ímyndunar-
veiki. Mér leið strax miklu betur þegar
ég flutti til Reykjavíkur og gat horfið í
fjöldann. En svo er ég alltaf svo hrifinn
af náttúrunni. Ég vil bæði búa í borg
og hafa náttúruna í bakgarðinum. Mér
finnst rosalega gott að fara út á land en
líka gott að koma aftur í bæinn.“
Skarstu þig úr fjöldanum í heima-
bænum?
„Ég veit það ekki en mér leið þannig.
Ég held að ég hafi þótt skrýtinn. En það
er ekki erfitt að vera skrýtni gaurinn í
litlu þorpi. Það er bara að klikka á Mil-
let-úlpu-kvótanum og málið er dautt. Ég
er náttúrlega skrýtinn en ég vil ekkert
að það sé verið að benda á mig! Það er
óþarfi.“
„Ég er pabbakarl“
Hvað er málið með öll þessi tattú sem þú
ert með?
„Þetta er bara einhver töffaraskapur
frá þeim tíma þegar ég var með sítt hár
og í leðurjakka. Mér þykir vænt um þau
og er vís til að bæta við.“
Hafa þau einhverja þýðingu?
„Þetta var allt útpælt á þeim tíma sem
þetta var gert en þetta eru engin eld-
flaugavísindi. Bara „show off“.“
Hvernig bækur lestu sjálfur?
„Ég les klassískar fagurbókmenntir.
Mitt uppáhald er að lesa góðar íslensk-
ar þýðingar. Það er líka gott fyrir mig
sem rithöfund. Ég les lítið af spennu-
sögum; frekar heimspeki, mannkyns-
sögu, ljóð, smásögur og bækur um and-
leg málefni. Ég hef óslökkvandi þorsta
fyrir öllu sem við kemur mannlegu eðli.
Fyrir mér er maðurinn fyrst og fremst
Hluti af
mínum
uppvexti var
að upplifa
bátsskaða
og það að
skólafélagar
mínir misstu
feður sína í
sjóslysum.
Þennan
kalda veru-
leika. Þess
vegna finnur
maður til
samkenndar
þegar eitt-
hvað svipað
kemur fyrir
aðra. Þetta
mótar mann
og þetta
mótar líka
þjóðina.
Endurfæddist sem
Stefán Máni rithöfundur
Árið 2011 verður viðburðaríkt í lífi rithöfundarins Stefáns Mána: Ný bók og ný bíómynd. Hann ræddi við Heiðdísi Lilju
Magnúsdóttur um hvernig það var að vera skrýtni gaurinn í litla þorpinu, draumkonuna, dramatíkina í tilverunni og við-
fangsefni næstu bókar sinnar, snjóflóðið í Súðavík, en á sunnudaginn verða liðin sextán ár frá því flóðið féll. Ljósmynd Hari
32 viðtal Helgin 14.-16. janúar 2011