Fréttatíminn - 30.08.2013, Qupperneq 32

Skrikkjóttur sjómannsferill
É
Ég get ómögulega stært mig af því að hafa
migið í saltan sjó. Margir telja það mann-
dómsvígslu að fara á sjóinn og kynnast
þannig undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar.
Eflaust er það rétt. Þess í stað var ég í sveit.
Það er líka lærdómsríkt. Þau fáu skipti sem
ég hef stigið um borð í skip eru sjóferðir
sem eru af öðrum toga en handfæra- eða
línuveiðar, svo ekki sé minnst á vist í öfl-
ugri verkfærum eins og skuttogurum. Sjó-
ferðirnar má telja á fingrum beggja handa,
í Akraborg á sínum tíma og með Breiða-
fjarðarferjunni Baldri. Lengsta siglingin
var nokkurra daga ferð með skemmtiferða-
skipi í Eyjahafinu gríska. Letilíf um borð í
slíku skipi nær víst ekki þeim standard að
farþegar teljist hafa migið í saltan sjó.
Þó má með góðum vilja færa að því rök að
ég hafi unnið á nokkrum skuttogurum fyr-
ir margt löngu, líklega 1976 og 1977, ef rétt
er munað. Þá vorum við tveir guttar sem
vorum að ljúka félagsfræðinámi munstr-
aðir í hóp fræðimanna sem voru að rann-
saka heilsu og aðstæður togarasjómanna
og samanburðarhópa í fiskvinnslu í landi.
Rannsóknin var viðamikil en meðal fræði-
manna í hópnum voru læknar, sálfræð-
ingar og félagsfræðingar sem fóru víða
um land og ræddu við sjómenn og land-
verkafólk. Æskilegast þótti að sigla með
áhöfnum skuttogaranna. Því flaug fræði-
mannahópurinn meðal annars til Akureyr-
ar og sigldi með áhöfn togara út Eyjafjörð
og rannsakaði það sem rannsaka þurfti og
var síðan settur af í Hrísey. Sami háttur
var hafður á um borð í Hafnarfjarðartogara
nema hvað fræðingarnir voru sóttir á haf út
af lóðsbáti. Loks stóð til að rannsaka áhöfn-
ina á Engey RE 1. Þessi Reykjavíkurtog-
ari var þá tiltölulega nýr, stæðilegt skip og
glæsilegt. Sú sjóferð var sögulegust í þess-
ari rannsóknarlotu og rifjaðist upp fyrir
mér er ég rak augun í frétt í upphafi þessa
mánaðar þar sem sagt var frá því að allri
áhöfn Kleifabergs, skuttogara Brims hf.,
hefði verið sagt upp störfum en stefnt væri
að því að ráða sem flesta aftur til starfa á
öðrum skipum félagsins. Þótt ég hafi ekki
„stundað“ sjóinn síðan á þessu rannsóknar-
tímabili kom skuttogarinn Kleifaberg mér
kunnuglega fyrir sjónir. Frá því var greint
að hann væri 40 ára gamalt skip og færi nú
í úreldingu. Togarinn hefði reynst vel en nú
væri tímabært að leggja honum.
Var Kleifaberg RE, áður ÓF, ekki Engey
RE á sínum æskudögum? Ég sá ekki bet-
ur og „gúglaði“ því sögu skipsins. Mikið
rétt, þetta var sama skipið nema hvað það
fékk Kleifabergsnafnið þegar það var selt
til Ólafsfjarðar og hélt nafni þegar það var
loks selt til Brims. Þetta mikla aflaskip
var smíðað í Póllandi og kom hingað til
lands 1974. Á Ólafsfjarðarárum togarans
var Björn Valur Gíslason skipstjóri, meðal
annarra, núverandi varaformaður Vinstri
grænna og fyrrum alþingismaður.
Áhöfnin á Engey RE 1 tók vel á móti
rannsóknarhópnum í Reykjavíkurhöfn á
sínum tíma. Byrjað var á ljúfum kvöldverði
sem kokkur skipsins töfraði fram. Síðar var
ákveðið að láta úr höfn og sigla um sund-
in blá meðan fræðimennirnir sinntu sínu.
Að því loknu átti að halda til veiða. Skip-
stjórinn, reyndur og farsæll aflaskipstjóri
fyrr og síðar, gaf skipun um stjórn skipsins
meðan á þessu stæði. Læknar hófu síðan
sína iðju um borð, sálfræðingar sömuleiðis
sem og félagsfræðingarnir. Skipstjórinn
kom fyrstur manna í minn hlut. Hann bauð
mér til glæsilegra vistarvera sinna þar sem
við komum okkur vel fyrir. Hreyfingin á
skipinu var þægileg, jafnvel fyrir óvana.
Sú dásemd varði hins vegar ekki lengi. Ég
var rétt búinn að draga spurningalistann
fram þegar mikið högg kom á skipið og í
kjölfarið ógnvænlegir skruðningar. Skipið
skrapaði greinilega grjót uns það stöðv-
aðist. Skipstjórinn stökk á fætur og hróp-
aði: „Þeir eru að stranda skipinu mínu.“
Með það sama var hann rokinn. Ég sat
eftir, landkrabbinn, einn í skipstjórakáetu
strandaðs skuttogara.
Skipverjar þustu til starfa en rannsókn-
armennirnir létu lítið fara fyrir sér í þeim
hamagangi sem fylgdi. Greinileg mistök
höfðu orðið. Þeim sem falin var brúarvakt-
in meðan rannsóknin færi fram höfðu, ein-
hverra hluta vegna, ekki tekið þá skipun til
sín. Því sigldi togarinn milli eyja í Kolla-
firði með mannlausa brú. Það gat ekki
stýrt góðri lukku enda endaði siglingin á
skeri, ekki við nöfnu skipsins, heldur Ak-
urey. Það var dapurlegur endir á ferð sem
byrjaði svo vel.
Rannsóknarteymið, undirritaður þar á
meðal, heyrði þegar vél skipsins var knú-
in til hins ýtrasta og öllum til léttis náði
skipstjórinn og hans menn að losa skipið
hjálparlaust af strandstað. Karlinn í brúnni
tók síðan stefnu á haf út. Okkur datt helst
í hug að hann ætlaði sér með stóðið allt í
veiðitúrinn en eflaust hefur hann, í samráði
við vélstjórann, verið að huga að skemmd-
um og meta hvernig skipið léti að stjórn.
Stuttu síðar var snúið við og siglt til hafnar.
Það var ekki hátt risið á fræðingahópnum
þegar hann fór frá borði.
Engey þurfti að senda í slipp eftir ósköp-
in en ekki veit ég hvort rannsókninni á sjó-
mönnunum lauk. Mínu sjómannshlutverki
lauk að minnsta kosti með strandinu.
Skipið átti, sem betur fer, farsælan feril
eftir þetta, bæði sem Engey og Kleifaberg
– en enginn má sköpum renna. Elli kerl-
ing hefur sett mark sitt á aflaskipið góða,
úreldingin er fram undan á því skipi sem
ég komst næst því að míga í saltan sjó.
Óvíst er með öllu hvort Björn Valur
hefði ráðið mig á Kleifabergið út á þennan
sjómannsferil – eða yfir höfuð tekið séns
á því að ræða við mig í skipstjórakáetu
sinni!
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
32 viðhorf Helgin 30. ágúst-1. september 2013
Komdu á
rétta staðinn
og gerðu
góð kaup!
Brautarholti 8
Opið virka daga 9-18
og laugardaga 10-16
sími 517 7210 / www.idnu.is
Tilboðsverð:
4.690 kr.
Laugavegur
N
óa
tú
n
Brautarholt
Þ
ve
rh
ol
t
IÐNÚ
Hlemmur
Skipholt
skólavöruverslun
Splunkuný og á
hugaverð bók!
(G
ild
ir
ti
l 1
0.
s
ep
te
m
be
r
n.
k.
)