Fréttatíminn - 30.08.2013, Blaðsíða 54

módelið (sósíalismi + kapítalismi
= Svíþjóð) og blanda það aftur með
kapítalisma (Svíþjóð + kapítalismi
= New Britain). Þarna var sósíal-
isminn kominn niður í ¼ hluta af
mixtúrunni og algjörlega skaðlaus
(og áhrifalaus). Blairisminn var eig-
inlega Thatcherismi 2.0. Blair gat
lýst yfir dauða sósíalískra stefnu-
mála og uppskorið fögnuð á meðan
sambærileg yfirlýsing Thatcher
kallaði á mótmælaöldu. Munurinn
fólst ekki í stefnunni heldur mögu-
leikanum á að framfylgja henni.
Blair var lykillinn að sátt í samfé-
laginu. Ef fólk vildi loka sósíalisma-
sjoppunni átti það að kjósa gamlan
sósíalista til að gera það. Blair var
betri kapítalískur leiðtogi en íhalds-
mennirnir.
Samfylkingin var stofnuð
kringum þessar hugmyndir.
Kapítalisminn hefur unnið og við
skulum því láta helvítið vinna fyrir
okkur. Notum afraksturinn til að ná
fram samfélagslegum breytingum;
ekki gömlum sósíalískum kröfum
um samtakamátt til að knýja á um
samfélag sem er mótað að þörfum
lágstéttanna; heldur kröfum nýrra
kynslóða um léttara, glaðara og
opnara samfélag þar sem meiri sátt
ríkir og minna er um átök.
Besti flokkurinn og Björt framtíð
eru þannig einskonar Samfylking
2.0 (sem myndi þá kallast Thacher
3.0). Þessir flokkar gátu hirt upp
gömul markmið og stefnumál Sam-
fylkingarinnar þegar Samfylkingin
var orðin löskuð og lúin af setu í
þvælukenndum ríkisstjórnum.
Ný innihaldslýsing
En það var líka til vinstra fólk sem
gat aldrei almennilega sætt sig
við málamiðlun (stéttasamvinnu)
sósíaldemókratanna; og hvað þá
blygðunarlaust daður Blair og Clin-
ton við frjálshyggju, einkavæðingu
og þjónkun við fjármálakerfið. Eftir
sem áður mat þetta fólk stöðuna
svo; að stéttarátök gætu ekki orðið
lengur grunnur stjórnmálaátaka
á Vesturlöndum. Það deildi ekki á
sjúkdómsgreiningu Blair á vanda
vinstrisins en var ósammála út-
ganginum sem hann valdi.
Munurinn fólst kannski fyrst og
fremst í mismunandi sjálfsmati.
Blairistarnir töldu sig borna til að
leiða þjóðirnar; á meðan það fólk
sem var lengra til vinstri mat hlut-
verk sitt í stjórnmálum á annan
hátt. Það las það úr sögunni að rót-
tækir vinstrimenn höfðu haft mest
áhrif með því starfa í smáum sam-
stilltum hópum og halda á lofti ein-
örðum kröfum. Þótt þeim auðnaðist
sjaldan að koma þessum kröfum til
framkvæmda þá gerðist það oftar
en ekki að kröfurnar stálu megin-
sviði stjórnmálanna og rötuðu inn
í stefnuskrár stærri flokka, sem
síðan hrintu þeim í framkvæmd.
Þetta vinstra fólk sá að til einskis
var að nýta þessa vígstöðu til að
knýja á um kröfur á grunni hefð-
bundinna stéttaátaka. Það sölsaði
því um og tók upp önnur mál sem
helstu baráttumál; einkum kven-
frelsi og umhverfisvernd. VG er
hluti þessarar hreyfingar.
Grunnur hennar er ekki lengur
stéttarlegur; heldur frekar sið-
ferðislegur. Samfélagið er ekki
lengur vettvangur baráttu milli
ólíkra stéttarlegra hagsmuna;
heldur fer baráttan fyrst og fremst
fram innan millistéttarinnar; sem
stærðar sinnar vegna hlýtur alltaf
að verða áhrifamikil í almennum
kosningum. Málum var ekki
stillt upp sem stéttarlegum rétt-
lætismálum heldur sem siðferðis-
legum; kvennabaráttan var ekki
stéttarbarátta heldur að mörgu
leyti átök um mismunandi siðferði
og manngildi – eins og umhverf-
ismálin.
Vinstri stjórn án verkalýðs
Öfugt við alla fyrirrennara sína
(nema Kvennalistann) er ekkert
verkalýðsráð í Samfylkingunni.
Kannski hefur það gleymst; ef til
vill hefur það þótt minna um of á
átök síðustu aldar. Mér er sagt að
það sé verkalýðsráð í VG en enginn
viti hvar það sé að finna. En hvort
sem er; þá lögðu þessir flokkar
litið upp úr samstarfi við verkalýðs-
hreyfinguna, sem þó hlýtur að vera
andleg, líkamleg og félagsleg rót
allra sósíalískra flokka. Þegar þess-
ir flokkar sátu í einu hreinu vinstri
stjórn Íslandssögunnar skilgreindu
þeir verkalýðshreyfinguna sem
andstæðing; beittu Thacherískri
afstöðu og höfnuðu í raun umboði
forystumanna verkalýðshreyfingar-
innar til að túlka hagsmuni félags-
manna sinna (á þeim forsendum að
forystan þekkti ekki lengur raun-
verulegar þarfir verkalýðsins og
sinnti því helst að gæta eigin hags).
Þetta leiddi til að atkvæðamestu
forystumenn verkalýðshreyfingar-
innar urðu hörðustu gagnrýnendur
hinnar hreinu vinstri stjórnar. Eins
geggjað og það nú hljómar.
Og þegar kom að kosningum
kom í ljós að þessir tveir flokkar,
VG og Samfylkingin, höfðu hvað
minnstan hljómgrunn meðal verka-
lýðsins og lágstéttanna. Þessir
tveir vinstri flokkar voru í raun
einu flokkarnir sem ekki höfðu í
vopnabúri sínu haldbæra gagnrýni
á ríkjandi skipulag; sem þó hafði
fallið með braki og brestum yfir
alþýðu landsins.
Kosningasigur Framsóknar
(sirka 8 prósent umfram eðlilegar
væntingar) og fylgi lukkuriddara-
framboða (sirka önnur 8 prósent)
má rekja til að þessi framboð
náðu talsambandi við verkafólk,
alþýðu, lægri hluta millistéttar-
innar og lágstéttirnar; fólk sem
stundum er kallað „venjulegt
fólk“. Og það var ekki aðeins
þessi fylgissveifla (sirka 16%)
sem breytti pólitíska landslag-
inu; heldur höfðu þessi framboð
áhrif á alla umræðu langt út fyrir
endanlegt fylgi sitt. Þegar komið
var fram á kjördag höfðu í raun
allir flokkar tekið upp stefnu-
mál þeirra um endurreisn þjóð-
félagslegs réttlætis með niður-
greiðslum á lánum heimilanna á
kostnað óskilgreindra útlendinga.
Nýja hægrið stal senunni
Þessi staða er ekki séríslensk.
Þvert á móti er hún einkenni
pólitísks ástands í Evrópu og víðar
á Vesturlöndum. Hefðbundnir
vinstriflokkar hafa misst tengsl sín
við verkalýðinn/alþýðuna/lágstétt-
irnar eftir margra áratuga aðlögun-
arferli við millistéttina – sem kalla
má hina ímynduðu millistétt; því
á sama tíma og pólitísk átök (eða
uppboð og hrossakaup) fóru fram
á heimavelli millistéttarinnar; þá
var grafið svo undan fjárhagslegu
sjálfstæði þessa hóps að á eftir sat
hann með lakari kjör en nokkru
sinni og mörg tonn af skuldum sem
hann hafði safnað upp til að geta
staðið undir væntingum sínum um
lifistandard við hæfi.
Það er erfitt að þekkja í sundur
hefðbundna vinstriflokka og klass-
íska hægri flokka í evrópskum
stjórnmálum. Hver er munurinn á
frjálslyndum, íhaldsmönnum eða
Verkamannaflokknum breska? Eða
Sjálfstæðisflokknum og Samfylk-
ingunni? Eftir Hrun virka þessir
flokkar allir samsekir í augum hins
„venjulega fólks“. Þeir eru allir til-
búnir að verja það kerfi sem í raun
leiddi til Hrunsins.
Eina virka andstaðan gegn kerf-
inu sem hrundi kemur frá nýja rót-
tæka hægrinu; flokkum sem spila
á andúð gegn alþjóðavæðingu, inn-
flytjendum, efnafólki og elítunni.
Gagnrýni þessara flokka hefur
fengið mikinn hljómgrunn meðal
„venjulegs fólks“; fyrst og fremst
vegna þess að þetta er iðulega eina
erindið sem beint er til „venjulegs
fólks“. Aðrir flokkar eru uppteknir
að tala við hærra sett fólk. Þessi
hljómgrunnur hefur ekki aðeins
skilað sér í fylgisaukningu öfga-
hægriflokka á Norðurlöndum,
Hollandi, Austurríki, Bretlandi og
víðar; heldur hefur jaðarstaða þess-
ara flokka meðal alltof keimlíkra
flokka á pólitíska sviðinu; gefið
stefnumálum þeirra svo mikið vægi
að hefðbundnir hægri- og miðflokk-
ar hafa tekið upp lykilmál þeirra; til
dæmis andstöðu við innflytjendur
og alþjóðlegt samstarf.
Nú er rætt um sameiningu Sam-
fylkingar og Vinstri grænna. Ef sú
sameining á ekki að verða eins og
sameining tveggja gjaldþrota fyrir-
tækja; þurfa fylgjendur flokkanna
að horfast í augu við að þeir hafa
misst sess sinn sem helstu gagn-
rýnendur ríkjandi skipulags og
helstu hvatamenn að auknu réttlæti
til handa „venjulegu fólki“. Ef sam-
einaður flokkur á að geta endur-
heimt þennan sess þarf hann að
gera upp við afleiki fortíðarinnar og
ná að endurskapa vinstrið þannig
að það nái að þjóna hagsmunum
verkalýðsins og alþýðunnar á ný.
Því stjórnmál á Vesturlöndum
munu á næstu árum snúast um
stéttarátök sem aldrei fyrr.
 samtíminn Enn vilja vinstrimEnn samEinast
Gunnar Smári
Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Á
n þess að ég vilji
blanda mér inn i
pólitískt þjark; þá
komust Samfylkingin
og Vinstri grænir í
sinn sambærilega vanda eftir tveim-
ur ólíkum leiðum; sem þó voru
sprottnar út frá sama misskiln-
ingnum. Sem var sá; að vinstrihluti
stjórnmálanna þyrfti að endurskapa
sig vegna þess að stéttaátök væru
liðin tíð á Vesturlöndum.
Endalok sögunnar var þetta kall-
að. Eftir fall múrsins og Sovétsins
fannst mörgum sem aðeins væri ein
hugmyndafræði eftir á lífi; frjáls-
hyggjan endurvakta og umbreytta.
Það þótti meira að segja kjánalegt
að efast um að svo væri. Frjáls-
hyggjan var vísindalega sönnuð
kenning og hrun kommúnismans
einmitt einn af hornsteinunum í
þeirri sönnun. Í tómri glettni var
þetta allt í anda Sovétsins nýfallna.
Það byggði einmitt líka á vísinda-
lega sönnuðum félagslegum kenn-
ingum um endalok sögunnar;
Sovétið var óhjákvæmileg
niðurstaða og endapunkt-
ur langrar þróunar mann-
legs samfélags. Eins og
frjálshyggjan var næstum
í þrjátíu ár; frá 1979 til
2008.
Líklega munu sagnfræð-
ingar í framtíðinni
skipta þessu
tímaskeiði
í þrjá jafn
langa þætti;
eins og það
hefði verið
leikrit.
Í fyrsta
þætti eru
mikil
átök
þegar
That-
cher,
Reagan
& co heyja
orrustur við gamla þjóðskipulagið;
verkalýðsfélögin og hið opinbera
(eða þann hluta þess sem ætlað var
að þjóna almenningi). Fyrsta þætti
lýkur með hvelli þegar Berlínar-
múrinn fellur. Annar þáttur ein-
kennist af úrvinnslu mikilla atburða
fyrsta þáttar; ósigur gamla kerfis-
ins verður smátt og smátt öllum
persónum verksins ljós. Í sam-
einingu taka gamlir andstæðingar
að samræma hugmyndir sínar og
tungutak. Í lok annars þáttar eru
allir orðnir eins. Þriðji þáttur hefst
á kosningasigri Tony Blair. Upp rís
Ný leið, Nýr Verkamannaflokkur
og Nýtt Bretland – og miklu glað-
ara Bretland; vegna þess að nú eru
engin átök lengur; allir geta stefnt
að sömu markmiðum (vegna þess
að engin ástæða er til að deila um
þau lengur). Aðlögunarhæfni nýja
vinstrisins er svo mikil að í upp-
hafi þriðja þáttar er ekki hægt að
þekkja Blair frá Clinton og í lokin er
hann orðinn alveg eins og George
Bush. Þriðja þætti lýkur svo með
Hruninu mikla 2008.
Kannski höfum við síðan
verið að lifa fyrsta þáttinn
í nýju leikriti sem eng-
inn þekkir eða skilur. En
kannski erum við föst í
eftirmála af þessu leikriti
frjálshyggjunnar. Hver veit?
Thacher 2.0 og
Thatcher 3.0
Það var nátt-
úrlega flókið
mál að búa
hefðbundn-
um vinstri
flokkum
framhalds-
líf eftir
alheims-
sam-
komulag
um að
stétta-
átök
heyrðu
sögunni
til. Hvern-
ig getur
flokkur
sprottinn af
sósíalískum
meið lifað án
stéttaátaka?
Hugmynd
Blairistana var
að taka sósíal-
demókratíska
Syndir vinstrimanna
Eftir frjálshyggjuáratugina eru vinstri menn í Evrópu í sárum. Þeir eru orðnir hluti af
valdablokkinni sem brást og hafa misst gagnrýnendahlutverk sitt yfir til nýja hægrisins.
Vandi Samfylkingarinnar og VG í dag er hluti þessarar sögu.
Vinstri menn í Evrópu
misskildu merkingu
falls múrsins og töldu
að það táknaði endalok
stéttaátaka sem grunns
stjórnmála á Vestur-
löndum.
Mjög bragðgott glútenlaust og sykurlaust brauðmix!
Tony Blair
sannaði að
gamlir
vinstrimenn
gátu orðið betri
hægrimenn en
hægri menn-
irnir sjálfir. Hann
var Thacher 2.0;
bæði glaðari og
skilvirkari útgáfa
af Járnfrúnni.
54 samtíminn Helgin 30. ágúst-1. september 2013