Fréttatíminn - 25.10.2013, Blaðsíða 16

Mannanafnanefnd
Marzilíus eða Marzellíus?
Í febrúar 2008 eignuðumst við hjónin son sem núverandi biskup Íslands, Agnes M. Sigurðardóttir, skírði á
stofugólfi ömmu hans og afa á pásk-
unum það ár. Drengnum var gefið nafnið
Birgir Marzellíus í höfuðið á móður-
bróður mínum kærum sem hét í höfuðið
á afa sínum, Marzellíusi Bernharðssyni
skipasmið.
Skömmu síðar fáum við hins
vegar bréf frá Þjóðskrá sem segir
að okkur að nafnið Marzellíus
finnist ekki í mannanafnaskrá og
því megi ekki gefa drengnum það
nafn. Okkur þótti það undarlegt –
og ekki síður frændanum sem bar
nafnið (sá fór reyndar að kalla sig
„Marzellíus heitinn“). Við sendum
erindi til mannanafnanefndar sem
hafnaði beiðni okkar á þeim for-
sendum að eiginnafnið Marzellíus
bryti í bág við íslenskt málkerfi því
það væri með zetu. Ennfremur að
nafnið hafi ekki unnið sér hefð í ís-
lensku máli samkvæmt skilyrðum
mannanafnanefndar.
Við áfrýjuðum úrskurðinum og bent-
um meðal annars á að frænda drengsins
hefði verið gefið nafnið Marzelíus tveim-
ur árum fyrr og fengist hefði samþykki
fyrir því. Mannanafnanefnd segir að sá
hafi fengið að bera það nafn samkvæmt
sérstakri undanþáguheimild þar sem
afi hans hafi heitið sama nafni. Manna-
nafnanefnd úrskurðaði sem sagt að
það mætti nefna í höfuðið á afa en ekki
ömmubróður!
Við settum málið í salt og tókum það
upp að nýju nú í sumar, staðráðin í því
að drengurinn fengi úrlausn mála sinna
áður en hann byrjaði í grunnskóla.
Eftir nokkurt grúsk í vinnureglum
mannanafnanefndar og gömlum mann-
tölum komst ég að því að ein mynd
nafnsins, skrifuð með zetu, myndi geta
flokkast sem nafn sem hefði unnið sér
hefð í íslensku máli samkvæmt reglu 1.e.
(Það er ekki borið af neinum Íslendingi
nú en kemur a.m.k. fyrir í tveimur mann-
tölum frá 1703–1910.) Komst ég að því
að það var meira að segja langa-langa-
afi drengsins sjálfs, Marzellíus Bern-
harðsson, sem var skráður Marzilíus
S. G. Bernharðsson í manntalinu sem
gert var 1905 (sem var mjög ánægjulegt
því mannanafnanefnd hafði haldið því
fram í úrskurði sínum að ég væri að fara
með rangt mál þegar ég hélt því fram
að langafi minn hefði ritað nafn sitt með
zetu. „Ekki virðist sá ritháttur styðj-
ast við opinber gögn,“ sagði í úrskurði
nefndarinnar).
Ég sendi því inn nýja umsókn um
eiginnafn til Þjóðskrár þar sem ég sótti
um að drengurinn fengi að heita Birgir
Marzilíus. Því var að sjálfsögðu hafnað
því nafnið fyndist ekki í mannanafna-
skrá. Því sendi ég í þriðja sinn erindi til
mannanafnanefndar.
Úrskurðurinn barst á dögunum: „Sam-
kvæmt gögnum Þjóðskrár ber enginn
karlmaður eiginnafnið Marzilíus í þjóð-
skrá [...] en nafnið kemur fyrir í fjórum
manntölum frá 1703-1910. Það telst því
vera hefð fyrir rithættinum Marzilíus.
Úrskurðarorð: Beiðni um eiginnafnið
Marzilíus (k.k.) er samþykkt.”
Skyldum við fá leyfi til að breyta
rithættinum Marzilíus í Marzellíus? Það
verður gaman að vita.
Sigríður
Dögg
Auðunsdóttir
sigridur@
frettatiminn.is
sjónarhóll
M annrétt-indinda-samtökin
Amnesty Internation-
al sendu í vikunni frá
sér skýrslu þar sem
loftárásir Banda-
ríkjanna í Pakistan
með mannlausum
sprengiflugvélum (e.
Drones) – sem upp á
Íslensku hafa verið
kallaðar mannleysur
– eru fordæmdar og
Bandaríkin sökuð
um stríðsglæpi.
Hörmungar slíkra árása sem
staðið hafa i nálega áratug eru
loksins að koma upp á yfirborð
umræðunnar á alþjóðavísu og var
ég til að mynda í hópi evrópskra
fræðimanna sem boðnir voru á
ráðstefnu í Amsterdamháskóla
um liðna helgi þar sem samtökin
Foundation for Fundamental
rights lýstu aðgerðum sínum.
Fyrir þeim fer lögmaðurinn Shaz-
had Akbar sem nýskeð vann gríð-
armikilvæg málaferli fyrir rétti
Pakistan þar sem mannleysu-
árásir voru að hluta dæmdar
ólöglegar. Shazhad Akbar og
félagar höfða nú mál fyrir fjölda
dómstóla í ýmsum umsýslu-
dæmum þar sem látið er reyna
á lögmæti þessa stríðsreksturs.
Til að mynda hafa samtökin
sótt stöðvarstjóra leyniþjónustu
Bandaríkjanna (CIA) í Pak-
istan til saka fyrir fjöldamorð.
Sá var fljótur að hverfa úr landi
en eftirmaður hans þarf nú að
horfa framan í samskonar kæru.
Akbar og félagar undirbúa einnig
málarekstur fyrir dómstólum í
Ástralíu, Bretlandi, Frakklandi
og Þýskalandi en leyniþjónustur
þessara landa hafa aðstoðað CIA
í upplýsingaöflun sem notaðar
eru við að ákvarða árásir. Þá eru
málaferli einnig fyrirhuguð í
Bandaríkjunum og fyrir stríðs-
glæpadómstólnum í Haag, þó svo
að hvorki Bandaríkin né Pakistan
hafi undirgengist lögsögu hans.
Lög og ólög
Árásir þessar byggja á lögum
sem sett voru í Bandaríkjunum
í kjölfar hryðjuverkaárásanna
11 september 2001 sem heimila
leyniþjónustunni að elta uppi og
bana hryðjuverkamönnum hvar
sem er í veröldinni. Svoleiðis
innanlandslög stríða hins vegar
vitaskuld gegn alþjóðarétti og
lögum annarra ríkja enda ná lög
einstakra ríkja ekki út yfir landa-
mæri þeirra. Eftir innrás Banda-
ríkjanna og bandamanna þeirra
í Afganistan í kjölfar hryðju-
verkaárásanna stóðu öll spjót á
Pakistan sem undir óbærilegum
þrýstingi heimilaði aðgerðir
Bandaríkjahers gegn hryðju-
verkamönnum þar í landi. Það er
semsé á þessum veika grundvelli
sem leyniþjónusta Bandaríkjanna
og Bandaríkjaher gera árásir
sínar í Pakistan og raunar einnig
í Jemen.
Árásirnar eru enn fremur
réttlættar með því að mannleys-
urnar séu sérdeilis nákvæmar og
öruggar og að með notkun þeirra
sé hægt að tryggja að aðeins
hryðjuverkamenn verði fyrir
árásunum. Barak Obama Banda-
ríkjaforseti sagði til að mynda
að með þeim megi alfarið forða
drápum á sakleysingjum í bar-
áttunni við Al-keida og Talíbana.
Annað hefur hins vegar komið í
ljós. Í raun hið gagnstæða.
Hver skýrslan á fætur annarri
(svo sem skýrsla Stanford og
New York háskóla 2012 og Am-
nesty International nú) sýnir að
fjöldi saklausra borgara hefur
látið lífið í þessum
aðgerðum, fast að
tvö þúsund manns
eftir því hvernig
talið er. Í hópi fall-
inna séu aðeins
fáeinir raunverulegir
hryðjuverkamenn,
flestir séu saklausir
borgarar, jafnvel
börn.
Einnkennisárásir
Öfugt við fullyrðing-
ar bandarískra ráða-
manna virðist sem
einkum óbreyttir borgarar verði
fyrir þessum árásum. En skot-
mörkin eru valin eftir ansi vafa-
sömum upplýsingum. Þetta eru
gjarnan svokallaðar einkennisá-
rásir (e. Signature strikes) þar
sem ákvarðanir um hverjir teljist
réttdræpir hryðjuverkamenn
byggjast á líkum. Metið er út frá
meðal annars klæðaburði, skegg-
vexti, vopnaburði og bíltegund
hvort viðkomandi sé hryðjuverka-
maður eða ekki. Drápslistinn al-
ræmdi er meðal annars byggður
á uppljóstrunum á meðal borgara
í Pakistan sem fá greitt fyrir
að ljóstra uppi um hryðjuverka-
menn. Svoleiðis njósnaaðferð er
hins vegar meingölluð því hún
býr til hvata á meðal umsegjenda
um að gefa upp sem flesta, hvort
svo sem þeir eru raunverulegir
hryðjuverkamnn eða ekki. Einn
fulltrúi Bandaríkjahers sagði ný-
verið að enginn saklaus borgari
hafi verið drepinn í árásunum.
Aðeins með því að útnefna ein-
faldlega alla fallna sem hryðju-
verkamenn er hægt að komast að
slíkri niðurstöðu.
Fregnir af sumum þessara
árása eru ansi óhuggulegar. Í
Norður Waziristan héraði, þar
sem flestar árásirnar hafa verið
gerðar, var 40 manna öldungaráð
eins bæjar, sem starfar sem eins-
konar dómstóll, þurrkað út í heilu
lagi. 80 börn voru drepin í Ma-
drassah árið 2006 en Bandaríkja-
her hélt að þar væru æfingabúðir
hryðjuverkamanna, en reyndust
æskulýðsbúðir á borð við Vatna-
skóg. Í fyrra var 68 ára gömul
amma, Mamana Bibi, drepin við
akuryrkju fyrir framan níu barna-
börn sín. Átján verkamönnum
var á svipuðum tíma slátrað við
vegavinnu. Eitt sinn var hryðju-
verkmaður felldur í vel heppnaðri
árás. Í kjölfarið varpaði Banda-
ríkjaher sprengjum sínum á útför
hans undir því yfirskyni að þeir
sem þar væru viðstaddir hlytu að
vera hryðjuverkamenn. Um fleiri
slíkar árásir má lesa í fyrrnefnd-
um skýrslum.
Öfugsnúningur
Mannleysuárásir þessar eiga
í orði kveðnu að auka öryggi
Bandaríkjanna og Vesturlanda
en í raun hafa þær haft þveröfug
áhrif, árásirnar gera ekki annað
en að æsa fleiri til andstöðu við
Bandaríkin og bandamenn þess.
Fyrir árásaraðilann eru mann-
leysur vissulega þægileg vopn því
hann þarf ekki að mæta fórnar-
lömbum sínum, situr í öruggu
skjóli hinum megin á hnettinum.
En svona hernaður skapar stór-
hættulega firringu og aftengingu
við afleiðingar árásanna – verður
bara eins og að leika tölvuleik.
Menn eru bara í vinnunni, fara í
kaffi og halda eftir hádegið áfram
við að stúta heilu þorpunum. Og
jafnvel þó svo að mannleysurnar
sem slíkar séu kannski ekki ólög-
legar þá eru alþjóðalög þverbrot-
in með beitingu þeirra, eins og til
að mynda Amnesty International
hefur nú ályktað.
Loftárásir með mannlausum sprengiflugvélum
Mannleysur
Eiríkur Bergmann
prófessor í stjórnmála-
fræði
16 viðhorf Helgin 25.-27. október 2013