Bændablaðið - 11.04.2013, Qupperneq 40

40 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. apríl 2013
Illa er vegið að okkur svínabændum
og sagt að við séum ekki bændur.
Hver er ástæðan? Sagt er að öll
rómantík sé horfin úr sveitinni
með þessum búskap og að þessi
búskapur sé orðinn svo vélvæddur,
hægt sé að ýta á takka og allt gerist
þetta af sjálfu sér.
Vélvæðing á sér stað alls staðar.
Hvað varð um kaupmanninn á
horninu sem var hvorki með posa
né tölvukerfi? Róbót mjólkar kýrnar
okkar. Fóðurgrindur ýta heyinu að
kindunum. Fóðurkerfi eru nú í flest-
um búskap til að hafa betri og jafnari
fóðrun fyrir dýrin, sem verður til þess
að þeim líður betur.
Ég hef hugsað mikið um þetta
undanfarnar vikur þegar ég er að
vinna inni á svínabúinu mínu. Ég
get ekki séð að þessi búgrein sé vél-
væddari en aðrar og langar því að
fræða ykkur sem lesið þetta aðeins
um svínabúskap.
Fyrir um 15 árum áttum við litlar
sætar gyltur sem voru mjög skap-
harðar og gáfu af sér grísi sem uxu
ekki hratt. Erfitt var að hafa gylturnar
saman þar sem þær gengu mjög hart
að hver annarri. En þetta var í raun-
inni ekkert kyn og líklega orðið mjög
skyldleikaræktað. Síðan fóru bændur
að huga að kynbótum og horfðu mjög
til Norðurlandanna, þar sem vaxtar-
hraði var orðinn meiri og kostnaður
við uppihald minni. Komu þessar
kynbætur á mjög svo góðum tíma
þar sem á svipuðum tíma harðnaði
á dalnum fyrir svínabændur og hægt
var að framleiða ódýrara kjöt. Annað
sem gerðist var að dýrin urðu stærri
og stærri en enginn peningur var til
að breyta aðbúnaði.
Hröð þróun
Nú eru allir svínabændur landsins að
horfa til breytinga inni á búum sínum
til að stækka það pláss sem hvert og
eitt svín hefur. Sá möguleiki hefur
verið ræddur að hafa dýrin í opnu
rými því gylturnar eru orðnar ögn
blíðari. En það er ekki hægt að opna
fyrir þeim í hvaða rými sem er fyrir
svona stór dýr. Þróun er mjög hröð
og góð erlendis þar sem verið er að
hanna þessi pláss og stíur til að þær
nýtist þessum dýrum sem best. Þó að
stíur séu heldur of litlar fyrir þessi
dýr í dag er enginn bóndi sem lætur
dýrinu sínu líða illa, en það er örugg-
lega hægt að láta því líða betur og
stefnum við þangað. En ekki kaupum
við bara eitthvað til að prufa heldur
nýtum við okkur að þessi stóru bú
erlendis prufukeyri þetta fyrst. Nú er
að koma reynsla á ýmislegt og hægt
að fara að gera upp hug sinn um hvað
hentar dýrunum okkar best, því um
leið og dýrinu líður betur gefur það
meira af sér.
Hver einasta gylta með nafni
Þá er ég komin að vinnu inni á búinu.
Á mínu búi er hver einasta gylta
með nafni. Hjá sauðfjárbændum er
sauðburður öll vor, hjá mér eru got
allar helgar. Hjá mér gjóta um níu
gyltur hverja helgi. Þá þarf að líta
vel eftir þeim. Stundum erum við
heppin og þær gjóta allar föstudag
og laugardag. Stundum eru þær að
gjóta alla helgina. Ef þær gjóta ekki
öllum grísunum sínum fljótt sjálfar
þarf að aðstoða þær, þar sem þær
verða mjög veikar ef þetta gengur
ekki hratt og vel fyrir sig og allt
sem á eftir kemur verður erfitt. Þær
mjólka illa, verða lystarlausar og þar
af leiðandi vaxa grísirnir illa. Þetta
þarf því að vakta mjög vel. Ekki sé ég
neina vélvæðingu við þetta. Fóðrunin
á sér stað með fóðurkerfi í flestum
deildum en það þarf að fara yfir það
daglega og fylgjast með því sem getur
misfarist. Það er ekki gott ef einhver
svín fá ekki að borða. Eins er þetta
orðið í öllum öðrum búgreinum,
fjárbændur eru komnir með grindur
sem ýta heyinu að þeim, kúabændur
eru með gjöf í róbótunum og áfram
mætti telja, í fiskeldi, í refarækt og
áfram og áfram. Allt þarf þetta eftirlit.
Stanslaust eftirlit þarf með gyltum
til að fylgjast með hvort þær séu að
beiða. Taka þarf sæði úr göltum og
sæða allar gyltur tvisvar til þrisvar
næstu 2-3 daga. Allt þarf þetta kunn-
áttu til að þekkja og skynja þarfir og
líðan dýranna. Það er enginn róbót
sem getur gert þetta. Á hverjum
miðvikudegi eru teknir um 28 daga
gamlir grísir frá mæðrum sínum, þá
fara þeir á vöggustofu. Þar þarf að
fylgjast vel með því að þeir borði
og drekki svo að þeir dafni áfram.
Það getur enginn nema sá sem hefur
þekkingu á dýrum gert.
Blessaðar geldingarnar
Þá kemur að þessum blessuðu geld-
ingum sem mikið hefur verið rætt
um, en sú aðgerð er nú ekki meiri en
t.d. að marka lamb. Ég væri alveg til
í að hætta að gelda en þá verður þú
líka að vera tilbúin að borða kjöt af
ógeltu dýri. En það er mikill munur
á að gelda og hafa kunnáttu til þess
eða gelda og hafa ekki þjálfun til
þess. Dýrin eru öll gelt fyrir fjögurra
daga aldur, en það fer eftir stærð og
styrkleika dýranna þegar þau fæðast.
Það er mikill munur á að gelda 4 daga
gamlan grís eða 7 daga gamlan, sem
ég myndi aldrei gera. Aðgerðin er
þannig að allt gotið, gyltur og geltir,
er tekið upp í grind, allar gyltur fá
járnbætiefni í munn og eru svo settar
aftur í stíurnar sínar. Geltirnir fá tvo
smá skurði sem tekur innan við 30
sekúndur að gera og fá svo líka járn.
Hef ég mikið gert af því að horfa á
gotið eftir þessar aðgerðir og hegðun
beggja kynjanna er nákvæmlega
eins. Ég hef líka einhvern tímann gelt
7-8 daga gamla grísi og eftir það eru
gylturnar röltandi um stíuna meðan
geltirnir fara allir undir hitaperuna,
skjálfa þar og líður greinilega mjög
illa. Þetta viljum við svínabændur
ekki. Í okkar augum er þetta tap. Við
viljum fá að gelda grísina áður en
þeir verða fjögurra daga gamlir. Að
gefa þeim verkjastillandi væri bara
góð viðbót. En að deyfa þá gerir þá
vankaða og fara þeir jafnvel ekki á
spena og gyltan getur lagst á þá. Það
finnst mér ekki spennandi. Á mínu
búi klippum við ekki hala.
Grísum líður vel í hópi en ein-
göngu í sínum hópi. Þeir eru ekki
glaðir ef þeir eru settir inn í nýjan
hóp. Þá þurfa þeir að slást til að
vinna sér sess í hópnum. Mikilvægt
er að velja saman samstæða grísi til
að ekki þurfi að hrófla við hópnum
oft á vaxtartímabilinu. Grísirnir vilja
liggja mjög þétt saman. Ef það verður
of kalt raða þeir sér upp í hrúgu og
líður ekki vel. Of mikill hiti er heldur
ekki góður og of mikill raki gerir allt
ógeðslegt, blautt og kalt svo þetta
þarf að vakta mjög vel.
Ég vona að þetta sýni þér örlítið
hvað við erum að glíma við dags
daglega inni á svínabúinu þó að þessi
listi sé alls ekki tæmandi.
Að lokum vil ég rétt koma inn
á nauðsyn landbúnaðar. Þar eru
svínin mjög mikilvæg. Svínabú
veita mörg störf á Íslandi. Áður en
svínabúskapur hófst voru slátur-
hús landsins mjög dýr í rekstri og
voru nánast eingöngu starfandi á
haustin í kringum sauðfjárslátrun.
Vegna svínaslátrunar, sem er í hverri
viku, geta þessi sláturhús nú starfað
allt árið og boðið upp á nauta- og
hrossaslátrun allt árið. Kjötvinnslur
blómstra þar sem svínakjöt er notað
í mjög margar vinnsluvörur. Það þarf
ekki mikið að koma upp á í heim-
inum til að innflutningur stoppi í
einhvern tíma. Svo sem eins og eitt
eldgos gæti stoppað innflutning og
hvað gera svangir menn þá ef land-
búnaður er lagður af?
Fólk ætti að hugsa aðeins lengra
en nef þess nær áður en það tjáir
sig. Ef við ætlum að búa hér á þessu
skeri þurfum við að framleiða allar
nauðsynjavörur.
Ég er sammála að sveitarómantík-
in er farin en því miður er hún farin
alls staðar. Kaupmaðurinn á horninu
og heyskapurinn í sveitinni er því
miður ekki það sem nútímamaðurinn
er tilbúinn að fara til baka til. Í dag
er rómantíkin önnur.
Guðný Tómasdóttir
Ormsstöðum
Er sveitarómantíkin horfin?
Guðný Tómasdóttir segir að nú sé vegið harkalega að svínabændum í landinu.
Viðar Gauti Jónsson og Katla Rún Jónsdóttir stolt með litla sæta grísi í fanginu.