Læknablaðið - 01.04.1965, Blaðsíða 22

50
LÆKNABLAÐIÐ
slíks æxlis. Þctta var árin 1015
og 1916.
Þrátt fyrir það líða enn tíu
ár, en árið 1926 gerir Vinar-
skurðlæknirinn Mandl fyrstu
lækningaraðgerðina vegna hy-
perparathyreodismus primaria
og nemur hurt kirtilæxli í kölk-
ungum. Árangurinn varð auð-
sæ lækning hins sjúka.
Bandaríkjamenn voru, með-
an þessu fór fram, allumsvifa-
miklir við rannsóknir á kalk-
efnaskiptum og höfðu um svip-
að leyti náð svo langt að greina
sitt fyrsta tilfelli af liyperpara-
thyreoidismus primaria. Gerði
það Du Bois á New York Hospi-
tal í New York árið 1926.
Var þessi árangur mikið að
þakka framlagi Collips, sem
hafði árið áður sýnt fram á, að
saltsýruextract nautakalkkirtla
hafði þann eiginleika að auka
kalkþéttni hlóðs í hundum, sem
kölkungar liafa verið teknir úr.
Ekki er hægt að skilja svo
við sögu þessa, að þeirra Fuller
Albrights og Howard Rasmus-
sens sé ekki minnzt. Segja má,
að hinn fyrrnefndi hafi grund-
vallað nútímaskilning áhrifa
parathormóns (PTH) á efna-
skipti kalks (Ca) og fosfórs
(P). Þessi maður er nú því mið-
ur kominn i kör fyrir aldur
fram vegna Parkinsonismus.
Rasmussen, sem nú her höfuð
og herðar yfir alla ])á, sem
rannsaka kölkunga vestan hafs,
tókst árið 1959 að vinna hreint
kölkungahormón (PTH) og
ákvarða, að um ógreinda röð
aminósýruróta, 39 að tölu, var
að ræða með mólekúlþunga
8500. Rannsóknir með hormón
þetta hafa leyst marga gátuna,
sem til var komin vegna auka-
verkana hins óhreina hormóns
Collips, einkum og sér í lagi
það, að um eitt hormón er að
ræða, sem hæði verkar á nýru
og bein, en ekki að hormónið
eða hormónin verkuðu fj'rst á
nýrun og þau áhrif hefðu svo
í för með sér hinar sérstæðu
beinbreytingar.
Skýrgreining og orsök.
Hyperparatliyreoidismus pri-
maria er króniskur sjúkdóm-
ur, sem gelur leitt til dauða, ef
ekki er að gert, og er honurn
lýst sem „hreytingum á beinum,
nýrnasteinum og magakvein-
um“, en það er lausleg þýðing
orða St. Goar. sem sagði hann
vera „disease of bones, stones
and abdominal groans“.
Hið lífefnafræðilega óeðli
sjúkdómsins kemur fram í
hækkuðu kalki i blóði, auknu
kalki í þvagi og lækkuðu fos-
fati í blóði, oft samfara hækk-
un alkalisks fosfatasa.
Orsökin er ofstarfsemi kalk-
kirtlanna, annaðhvort vegna
eins eða fleiri kirtilæxla (ade-
noma) eða ofvaxtar þeirra allra,
en það er sjaldgæfara.
Æxli i gl. parathyreoidea
eða ofvöxtur kirtlanna er aulo-