Læknablaðið - 01.04.1973, Qupperneq 61

LÆKNABLAÐIÐ
79
Guðmundur S. Jónsson eðlisfræðingur
NÝ VIÐHORF I GEISLAVÖRNUM
í dag starfa allmargar alþjóðastofnanir
að geislavörnum. Er fyrir hendi mikið úr-
val af reglum og meðmælum, sem þessar
stofnanir hafa látið útbúa. Segja má, að
fram til þessa hafi það verið sameiginlegt
með þessum reglum, að þær hafa miðast
við starfsfólk, sem vinnur við geislun á
einhvern hátt. Sömuleiðis er til mikið af
reglum um gerð og útbúnað alls konar
tækja, sem framleiða geislun.
Segja má, að geislavernd starfsfólks sé
langt á veg komin í dag, en sú geislavernd
hefur miðað að því, að koma í veg fyrir
skaðleg áhrif geislunar, en þar er bæði
um að ræða vefræn (sómatisk) og erfða-
áhrif. Sómatisk áhrif eru orðin mjög sjald-
gæf, og má þakka það áðurnefndum regl-
um, sem hafa verið teknar upp í mörgum
löndum. Sérstaklega má þakka þetta mjög
bættum tækjabúnaði, en einnig bættum
vinnuaðferðum í sambandi við alla notkun
geisla. Aðalbaráttan í dag stendur því gegn
erfðaáhrifum geisla, en almennt er álitið,
að þar sá ekki um neitt þröskuldsgildi að
ræða, heldur geti sérhvert geislamagn, hve
lítið, sem það er, haft skaðleg erfðaáhrif.
Mikilvægt atriði er einnig í því sambandi,
að erfðaáhrifin eru „kumulativ". Það er
því lióst, að til verndar komandi kynslóð-
um, verður að halda sérhverjum geisla-
skammti, sem kynfrumur fá, eins lágum
cg unnt er.
Eins og áður er minnst á, eru flestar
geislavarnarreglur, sem gefnar hafa verið
út til þessa dags, miðaðar við geislavernd
starfsfólks og útbúnað tækja. Nýlega hef-
ur þó alþjóðastofnunin ICRP farið inn á
þá braut, að gefa út reglur eða meðmæli
um geislavarnir við meðferð sjúklinga í
Grein þessi er að miklu leyti byggð á upp-
lýsingum úr ICRP Publication 16. Töflur og
myndir eru einnig úr þessu riti.
röntgengreiningu. Það er augljóst, að til
þess að minnka sem mest erfðaáhrif geisl-
unar á þjóðir heims, er nauðsynlegt að
minnka þá geislaskammta, sem stórir hlut-
ar hverrar þjóðar verða fyrir. Nú er það
svo í dag, að stórir hlutar flestra þjóða,
t. d. íslenzku þjóðarinnar, verða fyrir
geislun í röntgengreiningu. Gizka má á,
að allt að helmingur íslenzku þjóðarinnar
sé árlega rannsakaður með röntgengeislun.
Reiknað hefur verið út í ýmsum löndum,
hve mikill geislaskammtur, sem telst erfða-
lega mikilvægur (genetically significant
dose), kemur að jafnaði á íbúa á ári vegna
röntgengreiningar. Eru niðurstöður mjög
mismunandi, en eru á bilinu frá 10 mr.
upp í 60 mr. (milliröntgen). Til saman-
burðar má geta þess, að vegna náttúru-
geislunar (frá geimnum og geislavirkum
efnum í umhverfinu og líkamanum) fá
allir einstaklingar geislaskammt yfir árið,
sem nemur 100-200 mr. Það er því ekki
stór hluti þess skammts, sem kemur til
viðbótar frá röntgengreiningu, en eig'i að
síður er það stærsta viðbótin af manna-
völdum. Því er nauðsynlegt að halda
geislaskammti við röntgengreiningu eins
lágum og unnt er.
Ein helzta alþjóðastofnunin, sem hefur
fjaliað um geislavarnir, er ICRP eða
„International Commission on Radiological
Protection“. Þessi stofnun hefur gefið út
mikið af reglum og meðmælum um geisla-
varnir, sem almennt er farið eftir, og gilda
sem nokkurs konar alþjóðareglur. Nú ný-
lega hafa komið út reglur frá þeim um
geislavernd sjúklinga í röntgengreiningu.
Verður hér á eftir stuðzt að nokkru við
þær reglur.
Mikilvægt atriði varðandi geislavarnir
vegna sjúklinga í röntgengreiningu er
menntun allra þeirra, sem þar eiga hlut
að máli. Má þá fyrst nefna mikilvægi