Læknablaðið - 01.04.1973, Síða 66

84
LÆKNABÍ.AÐIÐ
leiða til stöðugt hækkandi geislaskammta
fyrir þjóðir heims, ef ekki kæmi á móti
minnkun geislaskammta pr. rannsókn.
Með nýrri tækni hefur stöðugt verið unnt
að minnka geislaskammta í mikilvægum
rannsóknum síðustu árin, og verður sjálf-
sagt eitthvert framhald á því.
í töflu 2 er sýnd dreifing á virkum bein-
merg í líkamanum. Má af henni sjá, hvaða
rannsóknir gefa mestan beinmergsskammt.
Skal þar sérstaklega bent á, að í hrygg
er u. þ. b. 1/3 af virkum beinmerg lík-
amans, og í beinum grindarhols er annar
þriðjungur.
f töflu 3 eru síðan gefnir upp kynfrumu-
skammtar og meðalgildi á beinmergs-
skömmtum fyrir ýmsar skoðanir. Eins og
kemur fram í töflu 3 og töflu 4 má skipta
öllum röntgenrannsóknum í 3 hópa: þær,
sem gefa lágan, meðalháan og háan kyn-
frumuskammt. Það skal tekið fram, að
skammtur í sömu. skoðun getur verið mjög
mismunandi eftir því, hvar hún er fram-
kvæmd, með hvaða tækni og af hverjum.
Margar af algengustu röntgenskoðunum,
þar á meðal hjarta-, lungna- og útlima-
skoðanir, gefa kynfrumuskammta, sem eru
minni en 10 mill.irad. í öðrum skoðunum
á neðri hluta líkamans, þar sem kynfrum-
ur eru ekki inni í aðalgeislanum, er geisla-
skammturinn nálægt 100 mr. í þriðja
hópnum er einnig um að ræða röntgen-
skoðanir á neðri hluta líkamans, en hér
lenda kynfrumurnar í aðalgeislanum. í
þessum skoðunum er skammturinn venju-
lega meiri en 500 mr., en getur farið upp
í nokkur þúsund mr. Einnig geta kynfrum-
ur fósturs fengið mjög stóra skammta í
grindar- og kviðarholsskoðunum á van-
færum konum.
Meðalbeinmergsskammtur er venjulega
miklu lægri en hæsti kynfrumuskammtur,
vegna þess, hve beinmergurinn er dreifð-
ur um líkamann og tiltölulega vel varinn.
Mjög mikilvæg undantekning er á þessu
í sambandi við grindarholsskoðanir á van-
færum kcnum, þar sem allt fóstrið er
geislað, og í brjóstholsskoðunum, þar
sem meðalbeinmergsskammtur er talsvert
hærri en kynfrumuskammturinn.
Hjá börnum eru húðskammtar, bein-
mergsskammtar og kynfrumuskammtar
venjulega lægri en í fullorðnum, og stafar
það fyrst og fremst af því, að minni geisl-
un þarf til myndatöku, vegna þess, að
vefjaþykktin er minni. Þegar geislinn er
ekki vandlega afmarkaður, geta kynfrumu-
skammtar orðið hærri, þar sem meiri lík-
ur eru á því, að kynfrumur lendi í aðal-
geisla. Þótt kynfrumur lendi ekki í aðal-
geisla fá þær meiri dreifða geislun. Kyn-
frumuskammturinn verður því alltaf
hærri þeim mun stærri geislaflötur, sem
notaður er.
A töflu 4 er röntgenrannsóknum á börn-
um skipt í 3 hópa eftir stærð kynfrumu-
skammta.
Þegar metin eru áhrif röntgenrannsókna
á heila þjóð, er fyrst og fremst athugaður
meðalársskammtur á viðkvæman vef hvers
einstaklings, sérstaklega kynfrumur og
virkan beinmerg. I útreikningi svonefnds
erfðalega mikilvægs skammts (genetically
significant dose), er tekið tillit til margra
atriða annarra en þess geislaskammts, sem
kynfrumur fá. Miðað er við þann skammt,
sem ætla mætti, að framkallaði sömu
___j Abdomen .and pelvis
Mynd 1. Aætluð dreifing erfða-
frumuskammta eftir tegundum
röntgenrannsókna á karlmönnum
15-29 ára.