Dagblaðið Vísir - DV - 16.03.2007, Blaðsíða 18

föstudagur 16. mars 200718 Fréttir DV
Refskapur í ráðningum
Annað dæmi úr sögunni dregur á skýran
hátt fram ólík sjónarmið faglegra grundvallar-
reglna annars vegar og sjónarmið klíkustjórn-
mála og pólitískra stöðuveitinga hins vegar.
Árið 1959 lagði Geir Hallgrímsson, þá ný-
orðinn borgarstjóri í Reykjavík, mjög hart að
Jóhannesi Zoëga, verkfræðingi, að taka við
embætti hitaveitustjóra. Jóhannes var þýsk-
menntaður verkfræðingur og hafði um árabil
starfað sem slíkur, meðal annars hjá Lands-
smiðjunni. Í æviminningabók segir Jóhannes
sjálfur svo frá: „Eftir að ég hafði samþykkt að
taka að mér starfið hringdi Geir í mig og spyr
hvort mér sé ekki sama þótt starfið sé auglýst,
það verði bara til málamynda en hann vilji gera
það vegna pólitíkurinnar. Ég sagði að mér væri
svo sem sama, en þá myndi ég ekki sækja um.
Mér fannst það bara skollaleikur.“
Niðurstaðan varð sú að Jóhannes var ráðinn
hitaveitustjóri án þess að starfið væri auglýst.
Athyglisvert er að Jóhannes notar orðið skolla-
leikur um áform borgarstjórans, en orðið þýðir
nánast svik, prettir, refskapur eða vélráð. Nær-
tækt er að túlka orðaskipti Geirs og Jóhannesar
árið 1959 sem átök á milli faglegra og pólitískra
vinnubragða við embættisveitingar.
Árið 2005 lagði Þorgerður Katrín Gunnars-
dóttir menntamálaráðherra hart að Þorsteini
Pálssyni, flokksbróður sínum og þáverandi
sendiherra, að sækja um stöðu útvarpsstjóra.
Svo er að sjá sem hún hafi ætlað að ráðstafa
stöðunni framhjá lögboðinni skyldu um að
auglýsa starfið og meta umsækjendur á fagleg-
an hátt. Þannig hafi ætlunin verið að stunda
áþekkan skollaleik og gert hafði verið 46 árum
áður.
Herfang stjórnarflokkanna
Þriðja dæmið, sem hér skal tilfært, er af veit-
ingu lektorsstöðu stjórnmálafræði í Félagsvís-
indadeild Háskóla Íslands 1988. Dómnefnd var
skipuð þeim Svani Kristjánssyni stjórnmála-
fræðiprófessor, lagaprófessorunum Sigurði
Líndal og Jónatani Þórmundsyni ásamt Gunn-
ari Gunnarssyni stjórnmálafræðingi. Dóm-
nefnd mat tvo af fimm umsækjendum hæfa
til að gegna stöðunni. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, einn þeirra sem ekki náði máli
fyrir dómnefndinni, var skipaður í stöðuna af
flokksbróður sínum, Birgi Ísleifi Gunnarssyni,
þáverandi menntamálaráherra.
Mikill pólitískur styr stóð um ráðningu Ólafs
Barkar Þorvaldssonar í
stöðu hæsta-
réttar-
dómara árið 2003 og Jóns Steinars Gunnlaugs-
sonar í sambærilegt embætti ári síðar. Fyrri
ráðningin stóðst ekki jafnréttislög, en Hjördís
Hákonardóttir, sem einnig sótti um embættið,
kærði ráðninguna til jafnréttisnefndar. Síðari
embættisveitingin var umdeild, ekki síst í ljósi
vinfengis Jóns Steinars og Davíðs Oddssonar
þáverandi forsætisráðherra. Hin fyrri var það
ekki síst fyrir frændsemi Ólafs Barkar og for-
sætisráðherrans. Embættisveitingarnar höfðu
sterkan keim af frændhygli og úthlutun gæða á
flokkslegum grundvelli.
Stjórnvöld voru á endanum knúin til þess
að leita sátta við Hjördísi Hákonardóttur með
nokkrum fjárútlátum, en hún hefur nú verið
ráðin í embætti hæstaréttardómara.
Þann 7. september 2005 undirritaði Halldór
Ásgrímsson, þáverandi forsætisráðherra, skip-
unarbréf Davíðs Oddssonar í embætti seðla-
bankastjóra, en þann dag tilkynnti Davíð um
brotthvarf sitt af vettvangi stjórnmálanna. Um
sama leyti var ákveðið að hækka laun seðla-
bankastjórans um 27 prósent. „Seðlabankinn
gegnir þannig að hluta til sams konar hlutverki
og utanríkisþjónustan, sem hvíldarheimili fyrir
landsfeðurna,“ segir Gunnar Helgi Kristinsson,
stjórnmálafræðiprófessor, í úttekt sinni árið
2006 á pólitískum stöðuveitingum.
Brotlegt að vera ekki í flokknum
Í desember árið 2005 réði Valgerður Sverr-
isdóttir, þáverandi viðskipta- og iðnaðarráð-
herra, Kristján Skarphéðinsson ráðuneytis-
stjóra í iðnaðarráðuneytinu án auglýsingar.
Kristján er reyndur embættismaður og vinur
Finns Ingólfssonar, forvera Valgerðar í iðnað-
arráðuneytinu.
Þegar Valgerður réði Kristján hafði Björn
Friðfinnsson, ráðuneytisstjóri í ráðuneytum
viðskipta og iðnaðar, beðið þess árum saman
að fá að taka á ný við starfi sínu. Björn hafði
fengið leyfi frá störfum árið 1993 til þess að
gegna stöðu framkvæmdastjóra hjá ESA, Eftir-
litsstofnun EFTA í Brussel. Finnur Ingólfsson,
þáverandi iðnaðarráðherra kallaði Björn heim
árið 1996 til að gegna ráðuneytisstjórastarfinu
á ný. Björn flutti búferlum heim en þegar til átti
að taka þóknaðist Finni ekki að fá hann aftur
í ráðuneytið. Þrátt fyrir sérstaka samninga við
fjóra ráðherra varð engu um þokað og fór Björn
aldrei aftur inn í ráðuneytið. Heimildir eru fyr-
ir því, að ráðherrarnir Finnur Ingólfs-
son og Valgerður Sverrisdóttir hafi í einkasam-
tölum bæði staðhæft að Björn fengi starfið sitt
ekki aftur meðan þau fengu einhverju um ráð-
ið.
Sem kunnugt er lyktaði málinu með réttar-
sátt þar sem ríkið var knúið til þess að greiða
Birni óskert ráðuneytisstjóralaun til sjötugs, en
auk þess tveggja milljóna króna miskabætur,
sem teljast háar.
Jakob Möller, lögfræðingur Björns Frið-
finnssonar sagði að lokinni réttarsátt, að hvergi
væri að finna hnökra á embættisfærslu Björns
og því væri málið illskiljanlegt. „Það eina sem
ég get látið mér detta í hug er það að Björn hafi
það til saka unnið, sem og einnig langstærst-
ur hluti þjóðarinnar, að vera ekki framsóknar-
maður,“ segir Jakob.
Aðgerðir ráðherranna tveggja gegn Birni
Friðfinnssyni eru dæmi um spillt vinnubrögð.
„Spillt þjóðfélag er í raun andstaða réttarrík-
isins. Í réttarríkinu fer stjórnsýslan í einu og
öllu að lögum sem endurspegla almannahags-
muni á meðan annarleg sjónarmið ráða ferð-
inni í spilltu þjóðfélagi,“ ritaði Páll Þórhallsson
í grein um spillingu í Morgunblaðinu í febrúar
árið 2002.
Árni Magnússon víttur
Sumarið 2004 réði Árni Magnússon, þáver-
andi félagsmálaráðherra, Ragnhildi Arnljóts-
dóttur í embætti ráðuneytisstjóra félagsmála-
ráðuneytisins. Helga Jónsdóttir, þáverandi
borgarritari, var meðal umsækjenda og ósk-
aði eftir áliti Umboðsmanns Alþingis um mál-
ið. Í álitinu segir meðal annars: „Eins og mál
þetta liggur fyrir mér tel ég að félagsmálaráð-
herra hafi ekki sýnt fram á
að ákvörðun hans um að skipa Ragnhildi í starf
ráðuneytisstjóra félagsmálaráðuneytisins hafi
uppfyllt þær kröfur sem leiða af almennum
grundvallarreglum í stjórnsýslurétti um undir-
búning stöðuveitingar og mat á hæfni umsækj-
enda.“
Umboðsmaður taldi málið tækt til meðferð-
ar fyrir dómi en Helga lét þó ógert að höfða
mál gegn ráðherra. Í raun vítti umboðsmað-
ur félagsmálaráðherra fyrir meðferð málsins.
Mæltist hann til þess að ráðuneytið tæki mið
af þeim sjónarmiðum sem fram koma í álitinu,
þar á meðal um þá skyldu sem hvílir á stjórn-
völdum að velja þann umsækjanda sem telst
hæfastur til að gegna viðkomandi starfi. Tekið
skal fram að hér er eru verðleikar Ragnhildar
ekki véfengdir.
Athygli vakti að umrædd staða var auglýst
þrisvar sinnum áður en endanlega var ráðið í
hana.
Fyrr í vetur sá Óskar Bergsson, varaborg-
arfulltrúi Framsóknarflokksins, þann kost
vænstan að segja sig frá samningi um stjórn
undirbúningsvinnu að nýju skipulagi Mýrar-
götusvæðisins í Reykjavík. Ráðningin gaf Ósk-
ari drjúgar tekjur. Hún þótti siðlaus þar eð
Óskar sat einnig í framkvæmdanefnd á veg-
um Reykjavíkurborgar og var því beggja vegna
borðsins.
Vitnavernd fyrir uppljóstrun
GRECO, eftirlitsnefnd Evrópuráðsins með
spillingu í aðildarlöndunum, segir í skýrslu um
Ísland árið 2001, að pólitískt ráðnir embættis-
menn séu líklegri en aðrir til þess að hefja sjálfa
sig yfir þær leikreglur
GeiR HallGRíMsson BoRGaRstjóRi
geir hringdi í Jóhannes Zöega og sagðist þurfa
að auglýsa stöðu hitaveitustjóra og sagði að
hann þyrfti ekki að hafa neinar áhyggjur.
ÞoRGeRðuR KatRín GunnaRsdóttiR
Vildi að Þorsteinn Pálsson, fyrrum formaður
sjáflstæðisflokksins, yrði útvarpsstjóri. Það gekk
eftir þrátt fyrir sterkan mótbyr.
Hannes HólMsteinn GissuRaRson
flokksbróðir hans, Birgir Ísleifur gunnarsson, kom
honum í Háskóla Íslands, þrátt fyrir andstöðu
fagfólksins.
HalldóR ÁsGRíMsson
Við Halldór loðir að hann hafi haft persónulegra
hagsmuna að gæta við sölu á Búnaðarbankanum
í gegn um fjölskyldufyrirtækin skinney- Þinganes
og Hesteyri.
„Andvaralausir opinberir embættismenn á Íslandi, sem trúa
því sjálfir að spilling sé lítil sem engin hér á landi, eru ekki lík-
legir til þess að hefja aðgerðir til þess að uppræta spillingu.
Með frumkvæði væri auðveldara að takast á við vanda sem nú
kann að vera mönnum hulinn.“ Matsmenn GRECO leggja með-
al annars til að einstaklingum, sem segja til spillingar eða upp-
lýsa um spillt athæfi stjórnvalda eða innan embættismanna-
kerfisins, verði veitt sérstök vitnavernd.