Dagblaðið Vísir - DV - 16.03.2007, Blaðsíða 19

DV Fréttir föstudagur 16. mars 2007 19
sem ætlast er til að aðrir fari eftir.
Ennfremur segir í skýrslunni: „Andvara-
lausir opinberir embættismenn á Íslandi, sem
trúa því sjálfir að spilling sé lítil sem engin hér á
landi, eru ekki líklegir til þess að hefja aðgerðir
til þess að uppræta spillingu. Með frumkvæði
væri auðveldara að takast á við vanda sem nú
kann að vera mönnum hulinn.“
Matsmenn GRECO leggja meðal annars til
að einstaklingum, sem segja til spillingar eða
upplýsa um spillt athæfi stjórnvalda eða inn-
an embættismannakerfisins, verði veitt sérstök
vitnavernd.
Þá segir einnig að á tímum mikillar einka-
væðingar sé full ástæða til að fylgjast með því
þegar opinberir embættismenn fara úr þjón-
ustu hins opinbera yfir til einkafyrirtækja. Þeir
gætu flutt með sér þekkingu og gögn sem þeir
gætu notað í ábataskyni fyrir sjálfa sig. GRECO
skilgreinir slíkt hátterni sem spillingu.
Íslensk yfirvöld létu matsnefnd GRECO vita
af því, að hér á landi giltu hvorki almennar
reglur um viðtöku gjafa, né heldur hefðu reglur
verið settar um aðstæður á borð við þær þegar
opinberir embættismenn fara úr störfum fyrir
hið opinbera yfir í einkageirann.
Orðrétt segir í skýrslu matsnefndar GRECO
um spillingu og mútuþægni hér á landi: „Breyt-
ingar á opinberri stjórnsýslu hafa haft ríkan for-
gang á Íslandi síðasta áratuginn. Nýlegri lög-
gjöf um opinbera stjórnsýslu er ætlað að greiða
fyrir breytingum sem leitt geta til aukinnar skil-
virkni á tímum þegar Ísland leggur áberandi
mikla áherslu á einkavæðingu ýmissar starf-
semi og þátta sem til þessa hafa verið
á snærum hins opinbera.
Þetta gildir einn-
ig um vaxandi
tengsl ríkisins og
einkafyrirtækja
samfara því að
í auknum mæli
eru gerðir þjón-
ustu- eða verk-
samningar við slík fyrirtæki. Matsnefndin gef-
ur gaum að því að þessi þróun, sem er svipuð
í mörgum öðrum Evrópulöndum, hefur alveg
sérstakar afleiðingar á Íslandi vegna smæð-
ar þjóðarinnar og hættu á stöðuveitingum til
skyldmenna eða sem nefna má frændhygli.“
Keyptir og kúgaðir sérfræðingar
Athyglisvert er að sjá hversu mjög það hef-
ur færst í vöxt á síðari árum að ráðherrar nýti
sér þjónustu sérstakra ráðgjafa og ráðgjafarfyr-
irtækja. Prófessor Gunnar Helgi Kristinsson,
stjórnmálafræðingur, segir í athugun sinni á
pólitískum stöðuveitingum frá því í fyrra að
þessir aðilar séu „valdir sérstaklega og taka að
hluta til við því ráðgjafarhlutverki sem ráðu-
neytin og stofnanir eins og Þjóðhagsstofnun
veittu áður.“ Þess má geta að Þjóðhagsstofnun
var lögð niður árið 2002.
Árið 1998 námu kaup ráðherra og ríkisstofn-
ana á sérfræðiþjónustu liðlega tveimur millj-
örðum króna. Árið 2003 námu þessi kaup um
fimm milljörðum króna og höfðu nær tvöfald-
ast að raungildi. Frá árinu 1994 til 1998 hafði
þessi kostnaður aukist um 85 prósent.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar um málið
kemur fram að þessi milljarðakaup séu býsna
formlaus og eftirlitslaus. Ekki hafði verið aflað
tilboða og skriflegir samningar við sérfræðinga
eða ráðgjafarfyrirtæki aðeins gerðir í inn-
an við helmingi tilvika. Um
þetta segir Gunn-
ar Helgi:
„Það formleysi sem ríkir í kring um kaup á sér-
fræðiþjónustu gerir ráðamönnum kleift að
halda úti neti sérlegra ráðgjafa sem að vísu
starfa formlega á vegum ráðuneytanna eða
stofnana þeirra en eru í vissum mæli hluti af
ríkisrekstri flokkanna.“
Þetta merkir varla neitt annað en að millj-
arðavöxtur ráðgjafa- og sérfræðiverkefna í
þágu ríkisstjórna undanfarinna ára komi sér-
staklega í hlut sérfræðinga sem framvísa réttu
flokksskírteini. Þannig sé raunverulegur en
óbeinn stuðningur hins opinbera við stjórn-
málaflokkana mun meiri en virðist. Gera má
ráð fyrir að umtalsverður hluti þessa vaxandi
kostnaðar á vegum ráðherra sé fólginn í kaup-
um á lögfræðiþjónustu.
Flokkshollustu framyfir vísindi
Norski fræðimaðurinn Thomas Mathiesen
álítur að stjórnvöld kaupi þjónustu sérfræð-
inga í vaxandi mæli til þess að klæða vilja sinn
og ákvarðanir í búning almannahagsmuna og
hlutleysis. Þá fyrst hafi ýmis umdeild og stór-
pólitísk mál í Noregi fengið á sig almennan og
réttarfarslegan hlutleysisblæ eftir að virtir lög-
fræðingar höfðu farið faglegum höndum um
málin. Hafi Thomas Mathiesen rétt
fyrir sér mætti halda
því fram að
marg-
vísleg
lög,
sem ríkisstjórnir hér á landi hafa knúið í gegn
um Alþingi, hafi í eðli sínu falist í umdeilan-
legri sérhagsmunagæslu en verið afgreidd sem
lög í búningi almennra hagsmuna. Þetta getur
augljóslega átt við um löggjöf og endurskoðun
laga um auðlindir þjóðarinnar.
Mathiesen bendir af þessum sökum á, að í
krafti sérfræðilegrar hlutleysisímyndar gegni
lögfræðingastéttin leyndu pólitísku hlutverki.
Efnahagslegir og pólitískir sérhagsmunir fari
um hendur hlutlausra og faglegra lögfræðinga
og í skýrslum þeirra séu þessir hagsmunir síð-
an settir fram sem almennir hagsmunir og gott
réttarfar.
Með nokkrum rétti mætti halda því fram
að sérfræðingar og fræðimenn séu með áð-
urgreindum hætti undir þrýstingi um að sýna
flokkshollustu, sem taka verði fram yfir aka-
demískt frelsi og skilyrðislausa sannleiksleit
vísindanna. Til að fá störf við hæfi í fámennu
þjóðfélagi verði þeir að selja sig undir frænd-
hyglina og ófaglegrar flokkshneigðir valdhafa.
Undir slíkum þrýstingi megi lýsa þeim sem
meðvirkum, keyptum eða kúguðum á flokks-
legum grundvelli. Í skýrslum og álitsgerð-
um sveipa þeir athafnir stjórnvalda ímynd al-
mannahagsmuna. Sannleikurinn, sem haldið
er að almenningi, er á skilmálum valdhafa og
nýtur trúverðugleika í krafti álitsgerða, sem
samdar eru af sérfræðingum. Þeir fá verkefni
við sitt hæfi gegn því að sýna flokkshollustu
eða trúnað við valdhafa. Þannig veitir stétt sér-
fræðinga ráðherravaldinu lögmæti og trúverð-
ugleika gagnvart kjósendum.
Með þessu er ekki gert lítið úr sérfræðingum
eða fræðimönnum, sem vinna í þágu stjórn-
valda, en ytri skilyrði af þessum toga af-
baka eða kippa úr sambandi faglegum
viðmiðum og hér hefur verið rakið.
johann@morgunhaninn.is
Björn FriðFinnsson ráðuneytisstjóri
finnur Ingólfsson og Valgerður sverrisdóttir,
ráðherrar framsóknarflokksins, lögðu starfsferil
Björns í rúst. ríkið varð að semja um bætur.
Bæjarstjórinn í FjarðaByggð
Þrisvar var staða ráðuneytisstjóra auglýst áður en
framsóknarmönnum tókst að komast hjá því að
ráða Helgu Jónsdóttur.
Páll Þórhallsson
„Þótt fá dæmi séu þekkt um alvarlega spillingu hér
á landi, þá er hugsanlegt að skýringin sé sú að hún
hafi einfaldlega ekki komið enn upp á yfirborðið.“
Björn ingi hraFnsson
Hafði borgarfulltrúi framsóknarflokksins milli-
göngu um að koma flokkssystkinum sínum að
kjötkötlum borgarinnar?